Υπό εξαφάνιση και τα κοχύλια!

Η ονομασία τους είναι σύνθετη και προέρχεται από τις λέξεις της αρχαίας ελληνικής «γαστήρ» και «πόδες» (κοιλιά και πόδια), από τη φαινομενική εικόνα που παρουσιάζουν, να μετακινούνται με ένα μέρος του σώματός τους, την «κοιλιά» τους, που στην πραγματικότητα είναι ένα σαρκώδες πόδι.

Αρκετά υδρόβια γαστερόποδα, κοχλίες, σαλιγκάρια κ.ά. σε πολλές περιοχές της ηπειρωτικής και νησιωτικής χώρας (π.χ. Μακεδονία, Εύβοια, Νάξο, Κάρπαθο) απειλούνται με εξαφάνιση, όπως συμπεραίνει σχετική μελέτη που εκπόνησε ερευνητική ομάδα με την υποστήριξη του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Ιωάννη Σ. Λάτσης».
Στις περισσότερες από τις περιοχές όπου έγινε δειγματοληψία, η υποβάθμιση των υδάτων λόγω της έντονης ανθρώπινης δραστηριότητας ήταν μακροσκοπικά εμφανής. Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις διαπιστώθηκε ότι μικροί πληθυσμοί των υδρόβιων γαστεροπόδων διαβιούν σε απομονωμένες και μικρής έκτασης πηγές που απέχουν αρκετά από κατοικημένες περιοχές. Το ερώτημα είναι αν αυτοί οι μικροί πληθυσμοί σε μια επικείμενη μεταβολή του κλίματος (αύξηση της θερμοκρασίας), όπως αυτή που προβλέπουν τα κλιματικά μοντέλα, θα μπορέσουν να επιβιώσουν. Εκτός της απώλειας μέρους της βιοποικιλότητας της Ελλάδας, η εξαφάνιση των υδρόβιων γαστεροπόδων από τις υδατοσυλλογές όπου μέχρι τώρα απαντούσαν αποτελεί μια ισχυρότατη ένδειξη της υποβάθμισης της ποιότητας των υδάτων. Αυτοί οι οργανισμοί, έχοντας άμεση σχέση με τα ύδατα, αποτελούν αξιόπιστους δείκτες της υγείας των υδάτινων οικοσυστημάτων και η απουσία τους πολύ απλά δείχνει σοβαρή ρύπανση με -ίσως- μη αναστρέψιμες επιπτώσεις.

Η ερευνητική ομάδα

Συντελεστές της μελέτης ήταν μέλη ΔΕΠ, ερευνητές και φοιτητές από το Τμήμα Βιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Συγκεκριμένα, συμμετείχαν οι Κωνσταντίνος Τριάντης, επίκουρος καθηγητής, Αριστείδης Παρμακέλης, επίκουρος καθηγητής, Κανέλλα Ραδέα, δρ Βιολογίας, Σοφία Τερζοπούλου, υποψήφια διδάκτορας, Βασίλειος Παπαδογιάννης, Δέσποινα Χαρού και Θάνος Μουρίκης, προπτυχιακοί φοιτητές.
«Οι υγρότοποι, παρά την περιορισμένη έκτασή τους, υποστηρίζουν έναν ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό ειδών», δηλώνει ο δρ Τριάντης. «Ταυτόχρονα, σε αυτά τα οικοσυστήματα καταγράφεται ο μεγαλύτερος ρυθμός εξαφάνισης οργανισμών παγκοσμίως, κυρίως λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Συνεπώς οι οργανισμοί των γλυκών νερών αποτελούν μια πρόκληση για τη βιολογία διατήρησης. Η παρούσα μελέτη είχε τρεις κύριους στόχους: α) την εκτίμηση της πληθυσμιακής κατάστασης αρκετών ειδών γαστεροπόδων των γλυκών νερών της Ελλάδας (πολλά από αυτά είναι ενδημικά της χώρας), τα οποία βάσει της πρόσφατης αξιολόγησης της Διεθνούς Ενωσης Προστασίας της Φύσης (IUCN) έχουν χαρακτηριστεί ως εκλιπόντα (extinct) ή ως κρισίμως κινδυνεύοντα (critically endangered), β) την αξιολόγηση της κατάστασης των υγροτόπων όπου τα είδη είναι παρόντα, και την εκτίμηση των κύριων ανθρωπογενών πιέσεων που δέχονται, και γ) τη μελέτη της γενετικής/φυλογενετικής ποικιλότητας ορισμένων εκ των ειδών αυτών που εμφανίζουν το μεγαλύτερο κίνδυνο εξαφάνισης».
Η επιλογή των περιοχών δειγματοληψίας έγινε με βάση δύο κριτήρια: α) να διερευνηθούν επαρκώς οι περιοχές από τις οποίες αναφέρονται τα απειλούμενα είδη, με βάση την αξιολόγηση της Διεθνούς Ενωσης Προστασίας της Φύσης (IUCN), και β) να διερευνηθούν περιοχές της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας που γνωρίζουμε ότι είναι ελάχιστα μελετημένες σε ό,τι αφορά την πανίδα των υδρόβιων γαστεροπόδων (Νάξος, Κάρπαθος, λίμνη Βεγορίτιδα).

Διαφορετικές κελυφικές όψεις (στερεοσκόπιο) της Isimerope semele, ενός είδους που ανήκει στο νέο γένος (Isimerope) υδρόβιου γαστερόποδου που περιγράφηκε στο πλαίσιο της μελέτης

Συμπεράσματα

Ο δρ Παρμακέλης επισημαίνει ότι «ένα από τα πιο αναπάντεχα ευρήματα αυτής της μελέτης ήταν η ανακάλυψη ενός νέου γένους υδρόβιου γαστερόποδου, άτομα του οποίου βρέθηκαν σε πηγές και σε ένα ποτάμι στην κεντρική Πελοπόννησο. Αυτό αποτελεί ισχυρή ένδειξη ότι η πανίδα των ασπόνδυλων στην ηπειρωτική αλλά και στη νησιωτική Ελλάδα δεν είναι επαρκώς μελετημένη. Αυτό ήταν προφανές στη βιβλιογραφία και τώρα επιβεβαιώνεται. Υπάρχουν πολλά υδάτινα οικοσυστήματα για τα οποία γνωρίζουμε ελάχιστα, αλλά ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι υπάρχουν νησιά στην ελληνική επικράτεια για τα οποία τίποτα δεν είναι γνωστό σε ό,τι αφορά την πανίδα των υδρόβιων γαστεροπόδων και όχι μόνο. Με βάση τα ευρήματά μας, αλλά και άλλων μελετών, εύκολα καταλαβαίνει κανείς την απόκλιση που εμφανίζει η χώρα μας από άλλες ευρωπαϊκές χώρες σε σχέση με το στόχο της ανάσχεσης της απώλειας της βιοποικιλότητας που έχει θέσει η Ευρώπη με ορίζοντα το 2020».
Όπως τονίζει η ερευνητική ομάδα, το κύριο συμπέρασμα είναι ότι ο πλούτος της Ελλάδας ως προς τη βιοποικιλότητα των υδάτινων οικοσυστημάτων της παραμένει άγνωστος και η εικόνα που έχουμε στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να χαρακτηριστεί αποσπασματική. Οι ερευνητές θεωρούν ότι είναι επιτακτική η ανάγκη να χρηματοδοτηθούν συστηματικές και ολοκληρωμένες μελέτες καταγραφής της ποικιλότητας (σε επίπεδο ειδών, αλλά και γενετικό) των υδάτινων οικοσυστημάτων σε όλη την ελληνική επικράτεια, ξεκινώντας από τις περιοχές για τις οποίες διαθέτουμε ελάχιστα στοιχεία, όπως είναι τα νησιά και οι ορεινές περιοχές.

Πηγή: enet.gr