Hubble: Ο φωτογράφος του σύμπαντος... έκλεισε τα 25 χρόνια

Συμπληρώνοντας 25 έτη στην υπηρεσία της ανθρωπότητας το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble κατέγραψε γεννήσεις και θανάτους αστέρων, ανακάλυψε γαλαξίες σε ασύλληπτες αποστάσεις, ξεδιάλυνε μυστήρια του Σύμπαντος, κάνοντάς μας σοφότερους για τον χρόνο και τον χώρο.

Φέτος, στις 24 Απριλίου συμπληρώθηκαν 25 χρόνια συνεχούς λειτουργίας του πρώτου διαστημικού τηλεσκοπίου, του Hubble. Μέχρι σήμερα το Hubble έχει ταξιδέψει περίπου πέντε δισεκατομμύρια χιλιόμετρα, έχει πραγματοποιήσει πάνω από 1,2 εκατομμύρια παρατηρήσεις και έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε το Σύμπαν.
Η εκτόξευση του Hubble, μία κοινή προσπάθεια της Εθνικής Υπηρεσίας Αεροναυτικής και Διαστήματος των ΗΠΑ, NASA, και της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος, ESA, αποτέλεσε την πιο σημαντική εξέλιξη στην επιστήμη της αστρονομίας μετά την εφεύρεση του τηλεσκοπίου από τον Γαλιλαίο. Ο καταξιωμένος Ελληνας αστροφυσικός κ. Παναγιώτης Γ. Νιάρχος, καθηγητής Παρατηρησιακής Αστροφυσικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, μιλάει στην «Κ» για τα επιτεύγματα του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble και το μέλλον αυτής της μακρόχρονης αποστολής.

– Ποια ανάγκη ήρθε να καλύψει πριν από 25 χρόνια το Hubble;
– To διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble αποτέλεσε την άμεση λύση σε ένα πρόβλημα που τα τηλεσκόπια αντιμετώπιζαν από την εποχή της εφεύρεσής τους: τη γήινη ατμόσφαιρα. Σε αντίθεση με άλλα νεότερα διαστημικά τηλεσκόπια, το Hubble δεν ταξιδεύει στα αστέρια, τους πλανήτες ή τους γαλαξίες, αλλά τους φωτογραφίζει ενώ περιφέρεται γύρω από τη Γη, ολοκληρώνοντας μία περιφορά κάθε 97 λεπτά. Το διαμέτρου 2,4 μέτρων κάτοπτρο που φέρει το 13,3 μέτρων τηλεσκόπιο, μήκος ανάλογο με αυτό ενός μεγάλου λεωφορείου, έχει τη δυνατότητα, εξαιτίας της απουσίας της γήινης ατμόσφαιρας, να παρατηρεί διαρκώς, χωρίς να επηρεάζεται από δυσμενείς καιρικές συνθήκες ή τη διαδοχή ημέρας-νύχτας.
Το Hubble πήρε το όνομά του από τον Αμερικανό αστρονόμο Εντουιν Π. Χαμπλ, ο οποίος ήταν ο πρώτος που έδειξε ότι το Σύμπαν έχει κι άλλους γαλαξίες εκτός από τον δικό μας, ενώ στο τέλος της δεκαετίας του 1920 επιβεβαίωσε παρατηρησιακά ότι το Σύμπαν διαστέλλεται, βάζοντας τα θεμέλια για την καθιέρωση της θεωρίας της Μεγάλης Εκρηξης.

– Τι μάθαμε από το Hubble για το πλανητικό μας σύστημα;
– Το 1994 το Hubble παρακολούθησε την εντυπωσιακή βουτιά του κομήτη Shoemaker-Levy 9 στην ατμόσφαιρα του Δία, αποτελώντας την πρώτη φορά στην ιστορία που οι επιστήμονες παρατήρησαν με άμεσο τρόπο την πρόσκρουση ενός εξωγήινου σώματος του ηλιακού μας συστήματος. «Μένοντας» στον πλανήτη Δία, το 1996, το Hubble μας πρόσφερε ανεπανάληπτης ποιότητας εικόνες από το σέλας του πλανήτη. Ενα χρόνο πριν, το 1995, είχε παρατηρήσει το σέλας του πλανήτη Κρόνου, ενώ το 2001 κατέγραψε τις ανεμοθύελλες στον πλανήτη Αρη. Τέτοιες παρατηρήσεις των καιρικών συνθηκών των πλανητών μπορούν να αποκαλύψουν πολύτιμα στοιχεία σχετικά με την ατμόσφαιρα για τη γεωλογία των πλανητών.

– Εκτός του πλανητικού μας συστήματος, ποιες θεωρείτε εσείς τις σημαντικότερες εικόνες γαλαξιών και αστέρων που μας χάρισε το Hubble;
– Το 2003 το Hubble εντόπισε στο νότιο άκρο του σμήνους γαλαξιών της Παρθένου, τον γαλαξία Σομπρέρο, γνωστό και ως Μεσιέ 104. O γαλαξίας αυτός που απέχει από τη Γη 28 εκατομμύρια έτη φωτός (ένα έτος φωτός ισοδυναμεί με 9,5 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα), έχει διάμετρο 50.000 έτη φωτός και η μάζα του ισούται με 800 δισεκατομμύρια Ηλιους. Το 2006, το Hubble έδειξε στην ανθρωπότητα το μεγαλύτερο και ευκρινέστερο πορτρέτο γαλαξία, εκείνο του γιγάντιου ραβδωτού σπειροειδούς γαλαξία «Ακιδωτός Τροχός», γνωστού και ως Μεσιέ 101. Οι εικόνες του Hubble έχουν καταγράψει επίσης με ακρίβεια την ταραχώδη γέννηση πολλών άστρων, επιτρέποντάς μας να παρατηρήσουμε διεργασίες που οδήγησαν και στη δημιουργία του δικού μας άστρου, του Ηλιου, και του ηλιακού συστήματος πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Για παράδειγμα, το 2014 η φωτογραφία τμήματος του νεφελώματος του Αετού μας αποκάλυψε μία από τις πλέον ανεξερεύνητες φάσεις στην αστρική εξέλιξη, αυτή της αστρικής δημιουργίας. Μέσα από τις τεράστιες στήλες αερίου που μοιάζουν με «κουκούλια» θα ξεπηδήσουν, ως άλλες νύμφες, οι νέοι αστέρες.

– Πέρα από την επιστημονική, αλλά και καλλιτεχνική αξία αυτών των παρατηρήσεων, πώς επηρεάζουν τέτοιες ανακαλύψεις την καθημερινή μας ζωή;
– Το Hubble έχει εμμέσως βελτιώσει την υγεία, την ασφάλεια και την ποιότητα ζωή μας, μέσα από τις διαφορετικές τεχνολογίες που χρειάστηκε να αναπτυχθούν για τη λειτουργία του. Εκτός από την επανάσταση που έφεραν οι ανιχνευτές του σε εικονοληπτικές συσκευές, μία νέα χωρίς χειρουργική επέμβαση τεχνική βιοψίας μαστού, η στερεοτακτική βιοψία μαστού, βασίζεται σε όργανο που σχεδιάστηκε αρχικά για έναν ειδικό φασματογράφο του Hubble. Επίσης, ειδικοί αισθητήρες που κατασκευάστηκαν για το Hubble, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον εντοπισμό σημείων φθοράς στη μόνωση των γραμμών μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος υψηλής τάσης.

– Το Hubble έχει ημερομηνία λήξης;
– Το Hubble ήταν προγραμματισμένο να λειτουργήσει μέχρι και πριν από πέντε χρόνια. Παρόλα αυτά μετά τις επιδιορθώσεις που έγιναν με διαστημικές αποστολές, κατά τις οποίες πήγαν «επιτόπου» οι αστροναύτες και αντικατέστησαν διάφορα όργανα, δόθηκε παράταση στη λειτουργία του εξαιτίας των πολύτιμων πληροφοριών που εξακολουθούσε να στέλνει. Δεν έχει προγραμματιστεί όμως άλλη αποστολή επιδιόρθωσης, επομένως κάποια στιγμή θα έρθει και το τέλος του, το οποίο, εάν δεν γίνει κάποια ενέργεια, θα φτάσει το 2024. Παρόλα αυτά το Hubble δεν σχεδιάζεται να «πέσει» από τον ουρανό πριν τεθεί σε λειτουργία ο διάδοχός του, το τριπλάσιο σε μέγεθος Διαστημικό Τηλεσκόπιο James Webb της NASA, το οποίο αναμένεται να εκτοξευθεί το 2018.

Περισσότερες πληροφορίες για τον εορτασμό των 25 χρόνων λειτουργίας του Διαστημικού Τηλεσκοπίου Hubble βρίσκονται στον ιστότοπο: http://hubble25th.org.

Πηγή: Καθημερινή