Albert Einstein: Αγκαλιές και φιλιά από τον Γιοχόνσελ σου

Για το βιβλίο με τις Ερωτικές επιστολές (μτφρ. Μαριάννα Τσάτσου, εκδ. Ροπή) του Albert Einstein και της Mileva Maric.

Δεκαοκτώ ετών το 1897 ο Άλμπερτ Άινσταϊν (1879-1955) είναι δευτεροετής φοιτητής στο Ομοσπονδιακό Πολυτεχνείο της Ζυρίχης και ενδιαφέρεται για ένα ευρύτατο φάσμα θεμάτων, όπως: ηλεκτροδυναμική, θερμοηλεκτρισμός, ατομική θεωρία, κινητική θεωρία αερίων και υγρών, διαφορικές εξισώσεις, προβολική γεωμετρία, κινητικότητα των στοιχείων της ατμόσφαιρας, ηλεκτρομαγνητικά πεδία, ηλεκτροχημικά ισοδύναμα, ταχύτητα διάδοσης του φωτός σε διαφανή σώματα, ηλεκτρομαγνητική θεωρία του φωτός, κίνηση στερεών σωμάτων, ακτινοβολία ηλεκτρικής ενέργειας μέσω κενού χώρου, ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, χημικές ενώσεις, σχέση ανάμεσα στη θερμοκρασία και στη διεργασία της ακτινοβολίας, μοριακές και βαρυτικές δυνάμεις. Στο πλαίσιο αυτό διατυπώνει επιφυλάξεις για τις μελέτες του Μαξ Πλανκ (1858-1947) περί ακτινοβολίας, διαφωνεί με τους καθηγητές του, εκφράζει κριτικές σκέψεις επάνω στα επιστημονικά ισχύοντα της εποχής του σε ό,τι αφορά την εξέλιξη της φυσικής, αξιοποιεί ως «κρυφή πηγή» των μελετών του την περίφημη έκδοση (1853-1856, 1880) περί φυσικής του Άαρον Μπέρνσταϊν (1812-1884).
Τα δεδομένα αυτά αντιπροσωπεύουν οδοδείκτες που εξασφαλίζουν μια ελεύθερη περιήγηση σε γνωστικά πεδία γοητευτικά για μια ευρύτερη, πέραν των εν προκειμένω ειδικών, κοινότητα σύγχρονων αναγνωστών, όπως αυτά εντοπίζονται στην αλληλογραφία (πενήντα τέσσερις επιστολές), η οποία αποτελεί αντικείμενο της παρούσας εξαιρετικά ενδιαφέρουσας έκδοσης, και την οποία ο ιδιοφυής νεαρός φοιτητής Άινσταϊν άρχισε την ίδια εποχή (1897) με τη συμφοιτήτριά του στο Ομοσπονδιακό Πολυτεχνείο της Ζυρίχης Μιλέβα Μάριτς (1875-1948).
Αρχικό θέμα της αλληλογραφίας στις πρώτες δώδεκα επιστολές ήταν η τυπική ανταλλαγή πληροφοριών για τις κοινές σπουδές τους και για τα κοινά επιστημονικά τους ενδιαφέροντα, ή για ζητήματα κοινωνικής επικοινωνίας, παράλληλα πάντως διαφαινόταν το ενδεχόμενο ενός κοινού μέλλοντος. Η συνέχεια της αλληλογραφίας αποτυπώνει με ιδιαιτέρως παραστατικό τρόπο την ανάπτυξη μιας εξαιρετικά συναισθηματικής διαπροσωπικής σχέσης που κατέληξε σε γάμο το 1903 (για να ακολουθήσει διαζύγιο το 1919).
Η αλληλογραφία, που ανήκει στα κατάλοιπα της Μάριτς, καλύπτει την περίοδο 1897-1903, διακινείται ανάμεσα στην Ελβετία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ουγγαρία, και περιλαμβάνει ένδεκα επιστολές της Μάριτς και σαράντα τρεις επιστολές του Άινσταϊν: φαίνεται ότι ο Άινσταϊν δεν φύλαξε (;) όλες τις επιστολές της Μάριτς, δεν θα μπορούσαμε όμως να αποκλείσουμε και το ενδεχόμενο αυτές πλην των παρουσιαζομένων στην εν προκειμένω έκδοση να χάθηκαν υπό άγνωστες συνθήκες.
Μέσα στη μοναξιά του ο Άινσταϊν αισθάνεται οικείος με τη φιλοσοφία του Άρτουρ Σοπενχάουερ (1788-1860), ενώ η αναφορά στον Καρλ Γκούσταφ Γιούνγκ (1875-1961) δηλώνει το ενδιαφέρον του για την ψυχολογία.
Στο πλαίσιο αυτής της αλληλογραφίας τα επιστημονικά θέματα διασταυρώνονται με δεδομένα της καθημερινής ζωής αμφοτέρων μέσα στα οικογενειακά, στα ευρύτερα συγγενικά, στα κοινωνικά και στα ακαδημαϊκά περιβάλλοντα: Η σχέση του Άινσταϊν με τη μητέρα του και οι αντιδράσεις για τη σχέση του με τη Μάριτς, τα επαγγελματικά του πατέρα Άινσταϊν, τα οικογενειακά της Μάριτς, μετακομίσεις και μετακινήσεις μέσα σε ακαδημαϊκά, κοινωνικά, φυσικά περιβάλλοντα (όπου και εξαιρετικές περιγραφές ελβετικών και γερμανικών τοπίων), οι προσπάθειες για επαγγελματική εξέλιξη πρωτίστως του Άινσταϊν και δευτερευόντως (όσο και περισσότερο «σεμνά») της Μάριτς με τη συνακόλουθη οικονομική τους κατάσταση, ο μεγάλος ανταγωνισμός μεταξύ των μαθηματικών στην Ελβετία και στη Γερμανία. Μέσα στη μοναξιά του ο Άινσταϊν αισθάνεται οικείος με τη φιλοσοφία του Άρτουρ Σοπενχάουερ (1788-1860), ενώ η αναφορά στον Καρλ Γκούσταφ Γιουνγκ (1875-1961) δηλώνει το ενδιαφέρον του για την ψυχολογία, όπως αναγνωρίζεται σε ποικίλα συμφραζόμενα στις επιστολές (των προσφωνήσεων συμπεριλαμβανομένων) με ιδιαίτερο συν-/αισθηματικό χαρακτήρα.
Ο Άινσταϊν συμμετέχει σε οικογενειακά μουσικά βραδυνά και σε συνδρομητικές συναυλίες μουσικής δωματίου με έργα Μπετόβεν, Μπραμς, βεβαίως Μότσαρτ – ο μεγαλύτερος συνθέτης όλων των εποχών κατά τον Άινσταϊν (άλλωστε να μην μας διαφεύγει ότι η μουσική αποτελούσε βασικό συστατικό της ζωής στο πατρικό του Άινσταϊν και ο ίδιος έπαιζε βιολί). Ο αντισημιτισμός αποτελεί εμπόδιο για την επαγγελματική εξέλιξη του Άινσταϊν στις γερμανόφωνες χώρες. Η Μάριτς με αφορμή σχετικές εκδόσεις και διαλέξεις θεωρεί τον υπνωτισμό «παραβίαση της ανθρώπινης συνείδησης».




Η χειμαρώδης, ορμητική, ενίοτε προκλητική ρητορική του Άινσταϊν για την υποστήριξη των απόψεών του επάνω σε προσωπικά, επιστημονικά, κοινωνικά ζητήματα συνδυάζεται με το πνευματώδες, συχνά παιγνιώδες ύφος του, όπως αυτό αποτυπώνεται στη σύνθεση τετράστιχων ποιημάτων («κουαρτέτα») που ενσωματώνονται στο υλικό των επιστολών του προς τη Μάριτς, π.χ.: «Όταν λυπημένη πέρα-δώθε η γλυκιά μου πάει,/ γίνομαι τόσο μικροσκοπικός σαν με κοιτάει./ Εκείνη όμως τους ώμους της ανασηκώνει/ κι ούτε νοιάζεται καθόλου για τ’ αγόρι της που λιώνει.» ή «Στους δικούς μου μοιάζει ανοησία/ κι ούτε βρίσκουν και καμιά ουσία,/ τίποτα δεν λένε οι έρημοι ωστόσο/ αφού τρέμουν του Άλμπερτ το κεντρί: τσιμπάει τόσο!».
Κυρίως, στο ευρύ πεδίο συνάντησης αυτών των ποικίλων πληροφοριών που αντιπροσωπεύει η αλληλογραφία, και ανάμεσα σε αναφορές για τις εγκυμοσύνες της Μάριτς, για τον γάμο του Άινσταϊν και της Μάριτς, για την εκτός γάμου κόρη Λίζερλ που δόθηκε για υιοθεσία και για την εντός γάμου γέννηση του γιού Χανς Άλμπερτ, προβάλλεται ο εσωτερικός άνθρωπος Άινσταϊν καθώς παρασύρεται πλήρης συναισθήματος μέχρι και τρυφερότητας στη ροή του προσωπικού του χρόνου, ιδιαίτερο μέγεθος του οποίου αποτελεί η σχέση του με το προσωπικό του παρελθόν («η σορός της παιδικής του ηλικίας»).
Ακριβώς ο συνδυασμός όλων αυτών των στοιχείων (συναισθηματικός βίος, γνωστικές και βιωματικές αναζητήσεις, προοπτική επιστημονικής και επαγγελματικής εξέλιξης-καταξίωσης) οδηγεί προς τον εντοπισμό της προστιθεμένης αξίας του βιβλίου, στο πλαίσιο της σύνθετης δομής του, με την υποστήριξη και της εμφανώς δημιουργικής μεταφοράς του υλικού στα καθ’ ημάς από την έκδοση στην αγγλική γλώσσα (Princeton University Press 1992, 2001).
Η παρουσίαση της αλληλογραφίας ενισχύεται με τεκμηρίωση πληροφοριών για το οικογενειακό, φιλικό, ευρύτερο κοινωνικό, ακαδημαϊκό περιβάλλον του Άινσταϊν και της Μάριτς, καθώς και με βιβλιογραφία σχετική τόσο με τα βιο-/εργογραφικά δεδομένα του Άινσταϊν όσο και με τους τομείς των επιστημονικών του αναζητήσεων.
Η έκδοση εισάγεται με εξαιρετικά ενδιαφέροντα κείμενα που προσφέρουν σημαντικές διόδους επίσκεψης στον μυθικό κόσμο του νεαρού Άινσταϊν και δυνατότητες προσέγγισης ακόμα και στον ήδη διαφαινόμενον ορίζοντα του κόσμου αυτού.
Στον ορίζοντα αυτόν εντάσσεται το θαυμαστό έτος (annus mirabilis) 1905-ορόσημο σε ό,τι αφορά τα επιστημονικά επιτεύγματα του Άινσταϊν, τα οποία αντιπροσωπεύουν τολμηρά, νεωτερικά για την εποχή τους και προσδιοριστικά για την εξέλιξη της φυσικής άλματα του νοός, βασιζόμενα πάντως σε όσα είχαν διατυπωθεί κυρίως από τους θεωρητικούς φυσικούς της δυτικής Ευρώπης κατά τον 19ο αιώνα (π.χ. ο ολλανδός Χέντρικ Λόρεντς 1853-1928, ο αυστριακός Λούντβιχ Μπόλτσμαν 1844-1906, ο γερμανός Μαξ Πλανκ 1858-1947), αλλά και σε προγενέστερες ιστορικές περιόδους. Ιδού λοιπόν: H ιδέα του Άινσταϊν για τα κβάντα φωτός (τα φωτόνια), η εξήγηση του Άινσταϊν για τη λεγόμενη «κίνηση Μπράουν», δηλαδή για την αδιάκοπη και τυχαία κίνηση μικροσκοπικών σωματιδίων μέσα σε ρευστό, υγρό ή αέριο, και τελικά η Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας για τη σχέση των εννοιών του χώρου και του χρόνου (ακολουθεί το 1915 η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας ή Θεωρία της Βαρύτητας για τη βαρυτική δύναμη μέσω των καμπυλώσεων του χωροχρόνου με παρουσία μάζας).
Εξάλλου, ανάμεσα στα εισαγωγικά κείμενα ιδιαίτερο αντίκρισμα ενδιαφέροντος τουλάχιστον για όσους παρακολουθούν την επικοινωνία των γλωσσών (αλλά όχι μόνον), διαθέτει το κείμενο με τον τίτλο «Σημείωση του μεταφραστή της αγγλικής έκδοσης». Στο κείμενο αυτό αποτυπώνεται η διασταύρωση της γερμανικής/πρωτότυπης γλώσσας της αλληλογραφίας και της αγγλικής με τα συνακόλουθα γραμματικά και σημασιολογικά ισοδύναμα.
Υπ’ αυτές τις προϋποθέσεις, η ερωτική αλληλογραφία του Άλμπερτ Άινσταϊν και της Μιλέβα Μάριτς προσφέρει στον σύγχρονο αναγνώστη ποικίλες ευκαιρίες πρόσληψης πληροφοριών διαχρονικού και διαγνωσιακού (interdisciplinary ή transdisciplinary, για να θυμηθούμε και τον Γιάννη Ξενάκη) χαρακτήρα. Πριν απ’ όλα πάντως, πρόκειται για την αισθητική ευχαρίστηση που εξασφαλίζει η κατάδυση σε μια βαθειά διαστρωμάτωση υλικού με πλούσια συναισθηματική και πνευματική φόρτιση.

* Ευχαριστίες στον αρχιτέκτονα Δημήτρη Χρυσ. Θεοδώρου για τις διευκρινήσεις.

* Η ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ είναι διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και κριτικός βιβλίου.

Αποσπάσματα από το βιβλίο

Η Μάριτς προς τον Άινσταϊν
[Χαϊδελβέργη, μετά τις 20 Οκτωβρίου 1897]
Όπως θα έχετε μάθει, έκανα βόλτες κάτω από τις γερμανικές βελανιδιές στην υπέροχη κοιλάδα του Νέκαρ. Δυστυχώς, τη γοητεία της έχει τώρα καλύψει ένας μανδύας παχιάς ομίχλης ….. είναι τόσο έρημη και γκρίζα όσο και το άπειρο.
……..

Ο Άινσταϊν προς τη Μάριτς

Μιλάνο, Πέμπτη [28; Σεπτεμβρίου 1899]
Α.[γαπητό] μου κ.[ορίτσι],
Όταν γυρίσω στη Ζυρίχη, το πρώτο πράγμα που θα κάνουμε, θα είναι να ανεβούμε στην κορυφή Ούτλιμπεργκ. Εκεί μπορούμε να ταξιδέψουμε νοητά στις αναμνήσεις … Ήδη φαντάζομαι το πόσο θα διασκεδάσουμε. Και τότε, θα συζητήσουμε για την ηλεκτρομαγνητική θεωρία του φωτός του Χέλμχολτζ, την οποία δεν έχω διαβάσει ακόμη: 1) επειδή φοβάμαι και 2) επειδή δεν την έχω στη διάθεσή μου.
Χίλιες θερμές ευχές από τον Άλμπερτ σας.

Ο Άινσταϊν προς τη Μάριτς

Μιλάνο, Τρίτη [10 Οκτωβρίου 1899]
Α.[γαπητό] γ.[λυκό] μου κ.[ορίτσι],
Ας πούμε για κάτι πιο ευχάριστο όμως τώρα. Σκέφτομαι το σπιτικό μας, φυσικά. Σίγουρα θα είναι όσο όμορφο ήταν και πρωτύτερα … Στο μεταξύ, πάρτε να διαβάσετε ένα αντίτυπο της ηλεκτρομαγνητικής θεωρίας του φωτός του Χέλμχολτζ! Ανυπομονώ ήδη να το διαβάσω.

Ο Άινσταϊν προς τη Μάριτς

Ζυρίχη [Μιλάνο], Πέμπτη [4 Απριλίου 1901]
Αγαπητό μου κοριτσάκι,
Έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που έλαβα το υπέροχο, γλυκό σου γραμματάκι και ακόμη δεν έχω καταφέρει να απαντήσω … Έχω αρχίσει να έχω επιφυλάξεις θεμελιώδους φύσεως για τις μελέτες του Μαξ Πλανκ για την ακτινοβολία, τόσο που διαβάζω το άρθρο του με ανάμικτα συναισθήματα … Σύντομα θα έχω τιμήσει με την προσφορά εργασίας μου όλους τους φυσικούς, από τη Βόρεια Θάλασσα μέχρι το νοτιότερο άκρο της Ιταλίας! … Αγκαλιές και φιλιά από τον Γιοχόνζελ σου.

Πηγή:http://www.bookpress.gr/