Συνέντευξη του Στέφανου Τραχανά

Ο Πανεπιστημιακός Δάσκαλος Στέφανος Τραχανάς, διευθυντής του προγράμματος Mathesis, μιλάει για την διαδικτυακή δια βίου μάθηση με πανεπιστημιακά μαθήματα και εξηγεί πως σε περιόδους τεχνολογικής αιχμής αλλά κρίσεων στη κοινωνία, οι ψευδό-επιστήμες και ο σκοταδισμός με τις θεωρίες συνωμοσίας πρωταγωνιστούν:
            

Ποιός είναι ο Σ. Τραχανάς

Γεννήθηκε στο Καβούσι του Λασιθίου Κρήτης το 1943. Αποφοίτησε από το Νυχτερινό Γυμνάσιο Αγίου Αρτεμίου (στη Γούβα). Σπούδασε με υποτροφία στο ΕΜΠ Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος και Φυσική ως υπότροφος στο Δημόκριτο. Με υποτροφία επίσης πήγε στο Χάρβαρντ για την εκπόνηση διατριβής στη Θεωρητική Φυσική. Η εκπαιδευτική ατμόσφαιρα του ιδρύματος δεν τον ευνόησε να ολοκληρώσει τους τυπικούς στόχους του, δεν στάθηκε όμως ικανή να μετασχηματίσει την αγάπη του για την Κβαντομηχανική σε απέχθεια. Εκείνη τη δύσκολη περίοδο, εμβαθύνει στη διδασκαλία της ως προγυμναστής μεταπτυχιακών φοιτητών του φημισμένου Πανεπιστημίου. Υπήρξε ο πρώτος Πρόεδρος και για τριάντα χρόνια εμπνευστής των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης (ΠΕΚ). Παράλληλα με την γλαφυρή αφηγηματική του ικανότητα, κληρονομιά των κρητικών παραμυθάδων, χειρίζεται παραδειγματικά έναν λιτό τύπο γραφής για να αναπτύξει ειδικά και εκλαϊκευτικά θέματα με εργαλείο ισχυρά επιχειρήματα που ακουμπούν σε βιωματικές εμπειρίες του αναγνώστη και μοναδικό στολίδι το ευθύβολο χιούμορ. Ως έμπρακτος υπερασπιστής της έντυπης εκδοχής της γνώσης, δικαιωματικά επιχειρεί να την μετασχηματίσει στην ψηφιακή εκδοχή της (Δωρεάν Διαδικτυακά Μαθήματα για Όλους- Mathesis), επειδή «αποκοιμίζει ο εφησυχασμός της επιτυχίας» και γι’ αυτό «πρέπει να μπορείς να φονεύεις τις παλιές αγάπες, όπως το βιβλίο» .

Τι κράτησα;

Η διδασκαλία δικαιώνεται όταν οι μαθητές ξεπερνούν τους επιδραστικούς δασκάλους τους. Ο ίδιος αναγνωρίζει ως έναν από τους δασκάλους του τον φιλόλογο Στέλιο Βασιλάκη στο Γυμνάσιο Ιεράπετρας, που παρότι τον εξοικείωσε με τον κόσμο του φιλολογικού και φιλοσοφικού βιβλίου είναι ο εκείνος που τον απέτρεψε να ακολουθήσει θεωρητικές σπουδές «γιατί και ο Βίκτωρ Ουγκώ πολυτεχνείο σπούδασε». Ο Τραχανάς εκτιμά ότι αποτελεί ευθύνη του μέντορα η επιτυχής συνέχεια του έργου του και περηφανεύεται για τη διάδοχό του στις ΠΕΚ, Διονυσία Διδασκάλου, για τη συμβολή της στην αύξηση κατά 50% της εκδοτικής δραστηριότητας την περίοδο της κρίσης. Δικαιώνοντας, προσθέτω εγώ, την ιδρυτική επιλογή λειτουργίας των ΠΕΚ ως αυτοσυντηρούμενης επιχείρησης χωρίς κρατικές επιχορηγήσεις.
Δεν διαθέτει εύκολη απάντηση για το αν ένα διδακτικό πρόγραμμα θα μπορέσει να συγκινήσει όλο τον κόσμο στον οποίο απευθύνεται. Είναι σίγουρος όμως ότι θα πρέπει να δικαιώνει τις προσδοκίες αυτών που αισθάνονται ανάγκη για μόρφωση και να καταφέρει να προσελκύσει εκείνους που έχουν φυσική ευφυΐα. Ως εργαλείο κάθε διδακτικού εγχειρήματος προκρίνει την ποιότητα για την οποία δεν θα φωνασκεί ο δημιουργός της, με την ελπίδα ότι «το καλό χρήμα θα διώξει το κακό».
Τη διδασκαλία τη συναρτά άμεσα από την κοινότητα των εκπαιδευομένων, που στα πανεπιστήμια υπονομεύεται από έναν χωρίς νόημα ανταγωνισμό και δεν ευνοεί την ανάδειξη του καλύτερου εαυτού δασκάλων και φοιτητών. Και αυτή η ανάδειξη θα πρέπει να γίνει με τον ατελή τρόπο με τον οποίο επιχειρεί ο άνθρωπος. Η αναζήτηση του τέλειου είναι χαρακτηριστικό των ολοκληρωτικών καταστάσεων. Η κοινότητα εκπαιδευομένων που αποκαταστάθηκε στα πλαίσια του mathesis χαρακτηρίζεται από την αλληλοβοήθεια, την εθελοντική συνδρομή στη βελτίωση των διδακτικών υλικών, την έλλογη παράκαμψη άγονων εθνικιστικών και θρησκευτικών εντάσεων στα μαθήματα Ιστορίας. Αυτά τα τέρατα που έχουν μαμή την κρίση μπορείς να τα ανιχνεύσεις και στα σχόλια που ακολουθούν το βίντεο της συνέντευξης αλλά κυρίως ότι δεν στάθηκαν ικανά να προκαλέσουν “ποδοσφαιρικούς αντιλόγους” από τους 11.000 που την παρακολούθησαν μέχρι σήμερα.
Ευθύνη του σημερινού δάσκαλου είναι να παρακάμψει την παροχή συνταγών και να οικοδομήσει πάνω σε προκλητικές ερωτήσεις όπως το «πού βασίζεται ο ισχυρισμός σου;», γιατί τα πολωτικά σχήματα μαύρου – άσπρου αποκρύπτουν πως η αλήθεια επί του συγκεκριμένου είναι «γκρίζα» και γι’ αυτό δεν είναι και θελκτική. Η συναισθηματική διάθεση να συμβαίνουν θαύματα είναι ισχυρή και ο δάσκαλος θα πρέπει οδηγήσει αυτή τη μεσσιανική αντίληψη σε λογικές δοκιμασίες αν σκοπεύει να εκπαιδεύσει όχι μόνο χειριστές της γνώσης αλλά και πολίτες που θα έχουν συναίσθηση της ατομικής ευθύνης. Ο δάσκαλος θα αντιμετωπίσει το ότι ο θαυμασμός για την επιστήμη δεν αφορά το επαναστατικό της πνεύμα, αλλά την τεχνολογία που προκύπτει απ’ αυτήν δηλαδή την θεραπαινίδα του καταναλωτισμού.
Η ιδιότητα του πολίτη δεν προάγεται με τον πατριωτισμό των μεγάλων λόγων αλλά με τον πατριωτισμό των πράξεων. Την οδυνηρή εμπλοκή του ως κατηγορουμένου από το ισχυρό σύστημα που υπερασπίστηκε με πολύχρονες δίκες τη διανομή ενός αποκλειστικά συγγράμματος ανά πανεπιστημιακό μάθημα, την αποδίδει στην προκλητικότητα αυτού του κατεστημένου που εξέπεμπε ότι «είναι παράλογο, αλλά μην αντιδράς γιατί και συ κάτι έχεις να κρύψεις». Δεν θεωρεί ότι έχει χαρακτηριστικά πολεμιστή που τρέφεται από καυγάδες και μάχες, αλλά η πρόκληση ότι «μη μιλάτε γιατί όλοι είμαστε ένοχοι» του πυροδότησε έναν υπαρξιακό θυμό που τον οδήγησε να εμπλακεί στη μακρόχρονη δικαστική περιπέτεια. Και παρά την τελική θετική κατάληξη για όλη την πανεπιστημιακή κοινότητα και την κοινωνία δεν θριαμβολογεί, «αν ξαναγύριζα την ταινία προς τα πίσω, δεν θα επιθυμούσα να έχω δει τον φόνο».
Ο σημερινός επιστήμονας δεν αντιλαμβάνεται την κοινωνική του ευθύνη όπως οι συνάδελφοί του πριν πενήντα χρόνια. Η εξειδίκευσή του δεν του επιτρέπει να ατενίζει τη μεγάλη εικόνα. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι ένας τυπικός ερευνητής στο πεδίο των ημιαγωγών δεν έχει αντιληφθεί την επανάσταση που έχει συντελεστεί στην Κοσμολογία τα τελευταία είκοσι χρόνια. Και η κοινωνική ευθύνη δεν ευδοκιμεί με την ανασφάλεια που συνοδεύει τον ερευνητή όταν λειτουργεί ως στεγνός τεχνολόγος της γνώσης που θεραπεύει.
Ο εβδομηνταπεντάχρονος Τραχανάς ελκύεται και σήμερα από την περιπέτεια του καινούργιου με αβέβαιη έκβαση και δεν είναι διατεθειμένος να αφεθεί στη «ζεστή αγκαλιά της επιτυχίας» γιατί θα δυσφορήσει «από τη βαρεμάρα που θα ακολουθήσει»,

δηλαδή, «αν ξαναγύριζε την ταινία προς τα πίσω», πάλι το ίδιο έργο θα έβλεπε.

η αντιγραφή του κειμένου από τον φίλο Γιώργο Φασουλόπουλο Υλικόνετ