Βίκυ Καλογερά: Πρώτη φορά ακούμε κυριολεκτικά το Σύμπαν

«Τα βαρυτικά κύματα έρχονται από περιοχές όπου η βαρύτητα είναι πάρα πολύ ισχυρή και φέρνουν σε εμάς πληροφορίες πολύτιμες, που δεν μπορούσαμε μέχρι τώρα να πάρουμε από τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα. Μας ανοίγουν ένα νέο παράθυρο στη γνώση του σύμπαντος», λέει η κ. Βίκυ Καλογερά.

Από την Ελλάδα της λείπουν οι γονείς και οι φίλοι της, η πόλη της, οι Σέρρες, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε, και η θάλασσα. «Ολα τα άλλα, τα έχω βρει εδώ», λέει. «Και ρετσίνα, και ουζάκι, και ελληνικά προϊόντα!». Τάδε έφη Βίκυ Καλογερά, 48 ετών. Καθηγήτρια Φυσικής και Αστρονομίας και διευθύντρια του Κέντρου Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο Northwestern στο Ιλινόι των ΗΠΑ.
Τον Ιανουάριο της απονεμήθηκε –από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Φυσικής και την Αμερικανική Αστρονομική Εταιρεία– το πολύ σημαντικό Βραβείο Αστροφυσικής Dannie Heineman, για το πρωτοποριακό έργο της στη μελέτη των συμπαγών αντικειμένων σε αστροφυσικά συστήματα, όπως οι μαύρες τρύπες και οι αστέρες νετρονίων. Και πριν από λίγες εβδομάδες ανακοινώθηκε η εκλογή της ως μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ. Δυσκολεύτηκα να τη βρω. Οχι γιατί δεν ήθελε να δώσει αυτή τη συνέντευξη, κάθε άλλο, αλλά γιατί το πρόγραμμά της είναι απίστευτα φορτωμένο. «Θα πάω τα παιδιά στο σχολείο (έχει έναν 13χρονο γιο, τον Στέφανο, και μια 6χρονη κόρη, την Αλίκη) και θα σας τηλεφωνήσω», με διαβεβαίωσε τη... δέκατη φορά που επικοινωνήσαμε μέσω email. Και το έκανε!

– Σπουδάσατε Φυσική. Πώς σας κέρδισε η Αστρονομία;

– Ηδη από το Δημοτικό μου άρεσαν πολύ τα Μαθηματικά και με συνάρπαζε το σύμπαν. Αγαπημένος μου συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας ήταν ο Ισαάκ Ασίμοφ. Ομως στο Λύκειο, χάρη σε έναν εμπνευσμένο καθηγητή, αγάπησα βαθιά τη Φυσική. Νικόλαος Παντέλης λέγεται και είναι συνταξιούχος πλέον. Του στέλνω πολλούς χαιρετισμούς. Αποφάσισα να σπουδάσω Φυσική, λοιπόν. Μέχρι να πάρω το πτυχίο μου, από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, είχα γοητευθεί από την Αστρονομία. Οπότε αυτή ήταν η επιλογή μου για τις μεταπτυχιακές σπουδές μου στις ΗΠΑ.

– Ποιο είναι το αντικείμενο των ερευνών σας;

– Θα προσπαθήσω να σας το πω όσο το δυνατόν πιο απλά: μελετώ τις μαύρες τρύπες και τους αστέρες νετρονίων. Δεν πρόκειται για «κανονικά» αστέρια, όπως ο Ηλιος, που λάμπουν χάρη στις θερμοπυρηνικές αντιδράσεις σύντηξης στον πυρήνα τους, επειδή δηλαδή μετατρέπουν υδρογόνο σε ήλιο. Το τι θα γίνουν αυτά τα μη «κανονικά» αστέρια μετά το τέλος της ζωής τους εξαρτάται από το πόσο μεγάλη είναι η μάζα τους. Γιατί, όταν ξοδέψουν όλο το πυρηνικό υλικό τους, δεν μπορούν πλέον να μείνουν σταθερά. Καταρρέουν έναντι της ίδιας τους της βαρύτητας και γίνονται συμπαγή αντικείμενα.
Ο Ηλιος μας θα γίνει λευκός νάνος, αστέρια δέκα φορές μεγαλύτερα γίνονται αστέρες νετρονίων και ακόμη μεγαλύτερης μάζας αστέρια γίνονται μαύρες τρύπες. Στις μαύρες τρύπες η βαρύτητα νικά κατά 100%: η ύλη καταστρέφεται και «αιχμαλωτίζεται» στο εσωτερικό τους. Οταν οι μαύρες τρύπες κινούνται στον χώρο, δημιουργούν βαρυτικά κύματα – όπως συμβαίνει όταν πετάμε μια πέτρα στα ήρεμα νερά μιας λίμνης, για να σας το περιγράψω με μια παρομοίωση.
Με την έρευνά μου προσπαθώ να καταλάβω πώς δημιουργούνται οι αστέρες νετρονίων και οι μαύρες τρύπες και πώς προκύπτουν τα διπλά συστήματα. Ο Ηλιος μας είναι μοναχικό αστέρι, όμως αποτελεί εξαίρεση. Ο κανόνας θέλει τα περισσότερα αστέρια στον γαλαξία μας αλλά και σε άλλους γαλαξίες να έχουν συντρόφους: άλλα αστέρια σε τροχιά το ένα γύρω από το άλλο. Αυτό συμβαίνει και με τα συμπαγή αντικείμενα που ανέφερα προηγουμένως: υπάρχουν διπλά συστήματα αστέρων νετρονίων και μαύρων τρυπών.

– Η πρόσφατη ανακάλυψη των πρώτων βαρυτικών κυμάτων, στην οποία είχατε καθοριστική συμμετοχή, πόσο έχει αλλάξει την Αστροφυσική;

Η κ. Καλογερά είναι πλέον μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ.

– Εντελώς! Τα βαρυτικά κύματα έρχονται από περιοχές όπου η βαρύτητα είναι πάρα πολύ ισχυρή και φέρνουν σε εμάς πληροφορίες πολύτιμες, που δεν μπορούσαμε μέχρι τώρα να πάρουμε από τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα. Μας ανοίγουν ένα νέο παράθυρο στη γνώση του σύμπαντος, δημιουργούν ένα νέο είδος Αστρονομίας. Χάρη στα βαρυτικά κύματα ακούμε το σύμπαν για πρώτη φορά. Δεν είναι σχήμα λόγου. Το ακούμε στην πραγματικότητα. Και να σκεφθείτε ότι είμαστε στην αρχή αυτής της συναρπαστικής διαδρομής.


– Εχετε σκεφθεί ποτέ γιατί σε μια εποχή με τεράστιες τεχνολογικές και επιστημονικές ανακαλύψεις υπάρχει, ταυτόχρονα, άνθηση του αποκρυφισμού, των θεωριών συνωμοσίας, των «ψεκασμένων» ουφολόγων;

– Δεν ξέρω τι να απαντήσω και να μη φανώ προσβλητική. (Γέλια). Ολα αυτά πάντα υπήρχαν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Απτονται της νοημοσύνης, του επιπέδου και της κουλτούρας καθενός. Γι’ αυτό και η ευθύνη μας είναι μεγάλη. Και η δική μας, των επιστημόνων και δασκάλων, και η δική σας, των δημοσιογράφων. Με τη σθεναρή υπεράσπιση και προβολή της αλήθειας, οι μύθοι και οι χαζομάρες αποδυναμώνονται.

– Θρησκεία και επιστήμη. Δημιουργία και Μπιγκ Μπανγκ. Είναι ασύμβατα έως και αντίπαλα ή όχι;

– Η επιστήμη δεν έχει ακόμη τη δυνατότητα να απαντήσει σε κάποια ερωτήματα, όπως το τι υπήρχε πριν από το Big Bang. Η θρησκεία έχει δώσει τις δικές της απαντήσεις και υπάρχουν άνθρωποι που καλύπτονται από αυτές. Αλλά δεν χρειάζεται να διαλέξει κανείς, μπορούν να συνυπάρχουν. Πολλοί επιστήμονες είναι βαθιά θρησκευόμενοι.

– Η διαδρομή από τις Σέρρες στο Ιλινόι πόσο δύσκολη ήταν, και μάλιστα σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο;

– Η αλήθεια είναι ότι στην επιστήμη μου δεν υπάρχει επαρκής εκπροσώπηση των γυναικών. Μερικές φορές συμβαίνει να είμαι η μοναδική γυναίκα στην αίθουσα! Και, ξέρετε, υπάρχει μια προκατάληψη, όπως συμβαίνει και σε άλλους χώρους: ο λόγος μιας γυναίκας δεν μετράει πάντα το ίδιο με τον λόγο των ανδρών συναδέλφων της.
Κι αν κάνει ένα λάθος, της στοιχίζει περισσότερο από όσο σε έναν άνδρα. Βέβαια, αυτό με έκανε να προσπαθώ πιο πολύ. Ηθελα η δουλειά μου να είναι αψεγάδιαστη. Πάντως, σε διεθνές επίπεδο, η αξιοκρατία γενικά επικρατεί και η αριστεία αναγνωρίζεται.

– Αν μένατε στην Ελλάδα, η πορεία σας θα ήταν ίδια;

– Υποθέτω πως όχι. Και αυτό δεν θα είχε να κάνει με το φύλο μου ή με τη δουλειά μου και την αξία της, αλλά με τις υποδομές και την ελλιπή χρηματοδότηση των πανεπιστημίων – οι συνθήκες μάλλον θα με κρατούσαν χαμηλά...

– Ποια στοιχεία στον χαρακτήρα σας πιστεύετε πως μαρτυρούν ότι είστε Ελληνίδα;

– Από πού να αρχίσω και πού να τελειώσω; (Γέλια). Το πιο χαρακτηριστικό είναι η μεσογειακή ζωντάνια μου, ο τρόπος που μιλάω, με ζωηρές χειρονομίες. Αλλά αν ψάξει κανείς βαθύτερα, θα δει πόσο με επηρέασε το γεγονός ότι είμαι Ελληνίδα της Διασποράς, μετανάστρια. Οταν έχεις αφήσει τον τόπο σου και την οικογένειά σου και βρίσκεσαι στην άλλη άκρη του κόσμου, έχεις κάνει μια τεράστια θυσία. Και θέλεις να πιάσει κόπο! Αρα προσπαθείς περισσότερο. Λες: γιατί θυσίασα τόσο πολλά αν δεν πετύχω κάτι στη ζωή μου; Αυτή η νοοτροπία των μεταναστών είναι εφαλτήριο για την επιτυχία. Μας κάνει πιο πεισματάρηδες, δουλεύουμε σκληρά, έχουμε λαχτάρα να ξεχωρίσουμε.

Πηγή: Καθημερινή της Τ. Επτακοίλη