Παγωμένα φεγγάρια και εξωπλανήτες
Παγωμένα φεγγάρια, καυτοί αστέρες, αναζήτηση φιλικών συνθηκών για ζωή, εξωπλανήτες και γαλαξίες που απομακρύνονται, μελλοντικά ταξίδια στο παρελθόν του σύμπαντος, νέες αποστολές. Η συγκλονιστική προσπάθεια εξερεύνησης του Διαστήματος, όχι μόνο εξάπτει τη φαντασία, αλλά ανοίγει νέους δρόμους στην επιστημονική έρευνα και εν γένει στην ανθρωπότητα.
Με αφορμή την Παγκόσμια Εβδομάδα Διαστήματος, η οποία διοργανώνεται κάθε χρόνο από τις 4 έως τις 10 Οκτωβρίου (σε ανάμνηση της εκτόξευσης του πρώτου δορυφόρου –του Σπούτνικ-1 στις 4 Οκτωβρίου 1954– και της έναρξης ισχύος της Συνθήκης για το Διάστημα του ΟΗΕ στις 10 Οκτωβρίου 1967), συζητούμε με τον Ιωάννη Α. Δαγκλή, πρόεδρο του Ελληνικού Κέντρου Διαστήματος και καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τις επόμενες προκλήσεις στον χώρο του Διαστήματος. Παρότι δεν υπάρχουν σινικά τείχη, χωρίσαμε τις επιστημονικές προσπάθειες σε τρία μέρη: πρώτο, αυτές που αφορούν το «σπίτι» μας, τον πλανήτη Γη. Δεύτερο, όσες εκδηλώνονται στο ηλιακό μας σύστημα. Τρίτο, εκείνες που αφορούν το μακρινό Διάστημα.
Μπορεί να γοητεύουν τα ταξίδια σε μακρινά ουράνια σώματα, αλλά περίπου το 90% του κύκλου εργασιών για το Διάστημα αφορά την περιοχή γύρω από τη Γη. «Το Διάστημα είναι χώρος παρατήρησης του πλανήτη μας και ανάπτυξης μιας σειράς κρίσιμων υπηρεσιών, που επηρεάζουν και διευκολύνουν την καθημερινότητά μας: τηλεπικοινωνίες, πλοήγηση, μετεωρολογικές προγνώσεις. Ισχυρή είναι η οικονομική δραστηριότητα από χώρες και εταιρείες. Ηδη πάνω από 4.500 δορυφόροι βρίσκονται γύρω από την Γη, μαζί με περίπου 2.500 ανενεργούς. Εχουν πραγματοποιηθεί μεγάλα τεχνολογικά βήματα, αλλά αναζητούμε λύσεις για παραπέρα βελτιώσεις».
Δορυφορικές φωτογραφίες
Μερικά παραδείγματα: στο πλαίσιο της κάλυψης των εθνικών μας αναγκών, το Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος (ΕΛΚΕΔ) αναζητεί λύσεις που θα μας δίνουν δορυφορικές εικόνες με ανάλυση καλύτερη από τα 10χ10 μέτρα ανάλυσης που προσφέρει το ευρωπαϊκό σύστημα παρατήρησης της Γης Copernicus. «Είναι καλό, αλλά όχι αρκετό για τις εθνικές μας ανάγκες. Το ΕΛΚΕΔ σχεδιάζει ένα εθνικό πρόγραμμα δορυφορικής παρατήρησης στα 3χ3 μέτρα, που αποτελεί δεκαπλάσια βελτίωση ευκρίνειας», λέει ο κ. Δαγκλής. «Επίσης, οι δορυφόροι παρατήρησης βρίσκονται σχετικά χαμηλά, σε ύψη 500-2.000 χλμ., για να έχουν καλή χωρική ανάλυση. Αλλά καθώς περιφέρονται συνεχώς γύρω από τη Γη, δεν παρέχουν συνεχή κάλυψη όπως οι γεωστατικοί δορυφόροι, που βρίσκονται στα 36.000 χλμ. ύψος και παραμένουν συνεχώς πάνω από την ίδια περιοχή του πλανήτη μας. Προφανώς η ανάλυση των εικόνων από τέτοιο ύψος είναι πολύ φτωχότερη. Η διαστημική βιομηχανία επιχειρεί να παντρέψει την πληροφορία που έχουμε από τα δύο αυτά είδη τροχιών», συμπληρώνει ο πρόεδρος του ΕΛΚΕΔ.
Διαστημικό κομφούζιο
Νέες προκλήσεις αλλά και κινδύνους για το κοντινό μας Διάστημα θα δημιουργήσει η νέα περίοδος… ιδιωτικής επέλασης, με τον προγραμματισμό ιδιωτικών εταιρειών για εκτόξευση πολυπληθών στόλων δορυφόρων. «Οι συνεχείς εκτοξεύσεις μακροπρόθεσμα θα επιβαρύνουν το οικοσύστημα του Διαστήματος. Θα υπάρξει συμφόρηση με κίνδυνο συγκρούσεων σκαφών, που θα προκαλέσουν διαστημικά συντρίμμια, τα οποία με τη σειρά τους θα δημιουργήσουν σοβαρές βλάβες ή και θα καταστρέψουν κι άλλους δορυφόρους. Το θέμα χρήζει ρύθμισης και αντιμετώπισης. Οι παγκόσμιες συμφωνίες σε επίπεδο ΟΗΕ για την ωφέλιμη για όλους χρήση του Διαστήματος απαιτούν πολύ χρόνο και προσπάθεια για να επικαιροποιηθούν. Το καλό παράδειγμα έχει ήδη δώσει η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ESA) που απαιτεί για οποιαδήποτε πρόταση εκτόξευσης κι ένα συνολικό σχέδιο για την ολοκλήρωση της αποστολής και την “απόσυρση” του διαστημικού σκάφους», αναφέρει ο κ. Δαγκλής.
Ανώτεροι στόχοι
Στο δεύτερο επίπεδο, εντός του ηλιακού συστήματος, τίθενται ανώτεροι στόχοι. «Μια βασική κατεύθυνση είναι η εξερεύνηση του ημιάγνωστου κόσμου, όπως ο Αρης, που θεωρείται το μόνο ουράνιο σώμα που θα είχε, θεωρητικά τουλάχιστον, τη δυνατότητα να φιλοξενήσει τον άνθρωπο. Βεβαίως πρόκειται για μια πολύ μακρινή υπόθεση. Η δεύτερη κατεύθυνση στοχεύει τα παγωμένα φεγγάρια του Δία και του Κρόνου, τα οποία έχουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον από πλευράς αστροβιολογίας, με την πιθανότητα να φιλοξενούν κάποιο είδος ζωής κάτω από την παγωμένη επιφάνειά τους. Είναι κάτι που δεν μπορούμε να αποκλείσουμε, για παράδειγμα στην Ευρώπη ή στον Εγκέλαδο, αφού και στη Γη ανακαλύψαμε ζωή σε πολύ μεγάλο βάθος στους ωκεανούς, σε συνθήκες που παλαιότερα κάτι τέτοιο θεωρούνταν αδύνατο», σημειώνει ο καθηγητής.
Το 2023 θα εκτοξευθεί το εξερευνητικό σκάφος της ESA, JUICE (Jupiter Icy Moons Explorer), μια πραγματικά «ζουμερή» αποστολή, που σκοπεύει να κάνει λεπτομερείς παρατηρήσεις του Δία, του γιγάντιου πλανήτη αερίου και των τριών μεγάλων φεγγαριών του (Γανυμήδης, Καλλιστώ και Ευρώπη), που φέρονται να έχουν νερό κάτω από τους πάγους. «Οι μετρήσεις μαγνητικού πεδίου στην Ευρώπη μπορούν να δικαιολογηθούν μόνο λόγω περιστροφικής κίνησης αλμυρού νερού. Στον Εγκέλαδο, τον δορυφόρο του Κρόνου, έχουν καταγραφεί πίδακες νερού. H NASA ήδη μελετάει μελλοντικές αποστολές που θα έχουν στόχο να τρυπήσουν τον πάγο της επιφάνειας της Ευρώπης», εξηγεί ο κ. Δαγκλής.
Διαστημική μετεωρολογία
Μια ακόμη παράμετρος των επιδιώξεων στο ηλιακό μας σύστημα είναι η καλύτερη κατανόηση του συστήματος Ηλιος – Γη και της αλληλεπίδρασης μεταξύ τους. «Εχουμε κάνει πολλά βήματα, αλλά θέλουμε να πάμε ακόμη παραπέρα. Για παράδειγμα, να μπορούμε να προβλέψουμε τον διαστημικό καιρό, τις διαστημικές καταιγίδες, όπως αυτές στην επιφάνεια της Γης, κάτι που θα βοηθήσει πολύ στην ασφάλεια των αποστολών και των δορυφόρων», σημειώνει ο Ελληνας καθηγητής.
Στον αχανή χώρο του Διαστήματος εκτός ηλιακού συστήματος, η κινητήρια δύναμη της ανθρώπινης εξερεύνησης είναι κυρίως τα επιστημονικά ερωτήματα για τον κόσμο μας. «Τα διαστημόπλοιά μας έχουν φτάσει σε ένα πολύ πολύ μικρό μέρος του σύμπαντος. Εχουμε εκπλαγεί από το πόσους πολλούς παλαιούς γαλαξίες έχουμε βρει. Το σύμπαν είναι πολύ πιο παλιό απ’ όσο νομίζαμε. Οι πληροφορίες μάς έρχονται μέσα από φωτόνια, από όλο το φάσμα της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, πρόσφατα και από βαρυτικά κύματα. Σήμερα παίρνουμε ολοένα και πιο καθαρές εικόνες από ουράνια σώματα όλο και πιο μακρινά, όλο και πιο πίσω στον χρόνο, στο παρελθόν. Σε αυτό βοηθάει και το τηλεσκόπιο James Webb, που μπόρεσε να διακρίνει για πρώτη φορά ατμόσφαιρες εξωπλανητών, δηλαδή πλανητών εκτός ηλιακού συστήματος», αναφέρει ο κ. Δαγκλής.
Από τη Γη στη Σελήνη
Τελευταίο ερώτημα, πρώτος σταθμός. Γιατί προετοιμάζεται ξανά αποστολή στη Σελήνη; «Κατ’ αρχάς, από τη Σελήνη μπορούν να εκτοξευθούν πιο εύκολα βαρύτερα διαστημόπλοια για τον Αρη ή αλλού. Επίσης, η Σελήνη έχει πολύτιμους ορυκτούς πόρους, όπως σπάνιες γαίες. Και βέβαια πάντα υπάρχει η γοητεία μιας ανθρώπινης βόλτας στο φεγγάρι…».
Ματιές στ’ αστέρια
Αν θέλετε να μυηθείτε, εσείς και τα παιδιά σας, στη Μεγάλη των Αστροναυτών Σχολή, τότε μπορείτε να επισκεφθείτε την εκδήλωση που διοργανώνει σήμερα, 5-10 μ.μ., ο Τομέας Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής του Τμήματος Φυσικής του ΕΚΠΑ, στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Εβδομάδας Διαστήματος, στο Τμήμα Φυσικής της Πανεπιστημιούπολης Ζωγράφου (είσοδος ελεύθερη). Στην εκδήλωση θα μιλήσει η επίκουρος καθηγήτρια Καλλιόπη Δασύρα για το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb, ενώ θα ακολουθήσει ξενάγηση στις εγκαταστάσεις του Γεροσταθοπούλειου Πανεπιστημιακού Αστεροσκοπείου και παρατήρηση του νυχτερινού ουρανού με το τηλεσκόπιο του αστεροσκοπείου, καθώς και με φορητά τηλεσκόπια από την ταράτσα του κτιρίου. Περισσότερα στο https://bit.ly/3Ciw9Lt.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου