Χ. Βάρβογλης: Οι εσχατιές του ηλιακού συστήματος

Φωτογραφία του Πλούτωνα από το διαστημόπλοιο New Horizons

του ομότιμου καθηγητή του ΑΠΘ Χ. Βάρβογλη

Όταν το 1930 ανακαλύφθηκε ο Πλούτωνας, οι αστρονόμοι θεώρησαν ότι επρόκειτο για τον ένατο και πιο απομακρυσμένο πλανήτη του ηλιακού συστήματος. Σύντομα όμως διαπιστώθηκε ότι αυτός ο «πλανήτης» δεν έμοιαζε και πολύ με τους υπόλοιπους οκτώ, που ήταν γνωστοί από τον 19ο αιώνα: οι άλλοι πλανήτες είχαν σχεδόν κυκλικές τροχιές στο ίδιο περίπου επίπεδο, ενώ ο Πλούτωνας ακολουθούσε ελλειπτική τροχιά η οποία μάλιστα σχημάτιζε μεγάλη γωνία με το επίπεδο των άλλων οκτώ.

Όμως από τη δεκαετία του 1980 άρχισαν να δημοσιεύονται θεωρητικές μελέτες, σύμφωνα με τις οποίες στην περιοχή που κινείται ο Πλούτωνας, την επονομαζόμενη ζώνη Edgeworth-Kuiper, θα πρέπει να υπάρχουν πολλά άλλα μεγάλα σώματα, μερικά από τα οποία μάλιστα θα έπρεπε να είναι μεγαλύτερα από τον Πλούτωνα. Έτσι άρχισε μια συστηματική αναζήτηση, αυτή τη φορά όμως με πολύ μεγαλύτερα τηλεσκόπια από αυτά του 1930. Μετά από την ανακάλυψη αρκετών σωμάτων με μάζα μικρότερη του Πλούτωνα, ανακαλύφθηκε τελικά στις 5 Ιανουαρίου 2005, μια μέρα σαν και σήμερα πριν από 18 χρόνια, ένα σώμα με μάζα μεγαλύτερη από αυτόν, το οποίο ονομάσθηκε Έρις. Η ανακάλυψη αυτή όχι μόνο έδειξε, για μια ακόμη φορά, την αξία των θεωρητικών μελετών, αλλά και διέγραψε τον Πλούτωνα από τον κατάλογο των πλανητών. Έτσι από την επόμενη χρονιά οι «μεγάλοι» πλανήτες έμειναν και πάλι οκτώ, ενώ ο Πλούτωνας εντάχθηκε μαζί με την Έριδα και άλλα παρόμοια σώματα του ηλιακού συστήματος στην κατηγορία των νάνων πλανητών.

Ο Πλούτωνας άργησε να γίνει στόχος διαστημικών αποστολών, και μόνο το 2001 η NASA ενέκρινε την αποστολή New Horizons με στόχο την εξερεύνησή του. Επικεφαλής του προγράμματος ήταν ο Έλληνας ακαδημαϊκός Σταμάτης Κριμιζής και ο Αμερικανός Alan Stern. Το διαστημόπλοιο εκτοξεύθηκε το 2006 και, μετά από ένα ταξίδι 9 ετών, πέρασε το 2015 δίπλα από τον Πλούτωνα. Πέρα από τα πολύτιμα στοιχεία που έστειλαν στη Γη τα όργανα επιστημονικών μετρήσεων που μετέφερε, εξαιρετικό ενδιαφέρον είχαν και οι πρώτες φωτογραφίες από κοντινή απόσταση του Πλούτωνα και των πέντε δορυφόρων του.

Η μελέτη του Πλούτωνα και των δορυφόρων του δεν ήταν, όμως, το τέλος της αποστολής New Horizons. Η ερευνητική ομάδα είχε σκεφθεί να χρησιμοποιήσει την υψηλή ταχύτητα που είχε το διαστημόπλοιο, όταν πέρασε από τον Πλούτωνα, για να επισκεφθεί ένα ακόμη σώμα της ζώνης Edgeworth-Kuiper. Για τον σκοπό αυτόν τελικά επιλέχθηκε το σώμα με την κωδική ονομασία 2014 MU69, που πήρε το «παρατσούκλι» Έσχατη Θούλη από το όνομα του νησιού Θούλη στα βόρεια της Μεγάλης Βρετανίας. Το νησί αυτό, που το είχε επισκεφθεί περί το 325 π.Χ. ο Έλληνας εξερευνητής Πυθέας, θεωρούσαν οι αρχαίοι ‘Έλληνες ως την άκρη του κόσμου. Το διαστημόπλοιο New Horizons πέρασε δίπλα από αυτό το σώμα την πρωτοχρονιά του 2019, όταν βρισκόταν στην τεράστια απόσταση των 6,5 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων από τη Γη. Αν είχε καθυστερήσει 4 μέρες θα είχαμε σήμερα να γιορτάζουμε δύο επετείους: την ανακάλυψη ενός σώματος στην απόσταση του Πλούτωνα με μεγαλύτερη μάζα από αυτόν και την παρατήρηση από κοντινή απόσταση του πιο απομακρυσμένου, ως τώρα, αντικειμένου του ηλιακού συστήματος.