Γκρέτε Χέρμαν εναντίον Τζον φον Νόϊμαν
Για πολλά χρόνια ένα θεώρημα του John von Neumann εμπόδιζε τους «αιρετικούς», όπως οι Einstein και Louis de Broglie, να υπερασπιστούν μια κβαντική θεωρία ρεαλιστική απαλλαγμένη από την πιθανοκρατία. Ο θεός δεν παίζει ζάρια με τον κόσμο έλεγε ο Αϊνστάιν. Όμως, το θεώρημα του Neumann αποδείκνυε ότι είναι αδύνατον να διατυπωθεί κάποια θεωρία με «κρυμμένες μεταβλητές» που θα εξηγούσε ρεαλιστικά και αιτοκρατικά τα κβαντικά φαινόμενα. Το να πάει κάποιος κόντρα στον Neumann ήταν αδιανόητο, με δεδομένο ότι ο βραβευμένος με Νόμπελ φυσικός Hans Bethe αστειευόταν λέγοντας ότι ‘ένας εγκέφαλος σαν του Neumann ήταν απόδειξη ότι υπάρχει ένα είδος ανώτερο από τον άνθρωπο’.
Όποιος νεαρός φυσικός ήθελε να εδραιωθεί επαγγελματικά θα έπρεπε να σκεφτεί δυο φορές πριν καταπιαστεί με οποιαδήποτε εναλλακτική θεωρία που θα κοντράριζε εκείνη του Neumann. ‘Πολλές γενιές μεταπτυχιακών φοιτητών που μπήκαν στον πειρασμό να αναπτύξουν θεωρίες κρυμμένων μεταβλητών’, είπε ο φυσικός Nathaniel David Mermin το 1993, ‘αναγκάζονταν να παραιτηθούν από την προσπάθεια ομολογώντας ότι ο Neumann, το 1932, είχε αποδείξει ότι κάτι τέτοιο ήταν αδύνατον’.
Ελάχιστοι τολμούσαν να εξετάσουν σχολαστικά την ίδια την απόδειξη. Μεταξύ αυτών ήταν η Grete Hermann (1901-1984). Η Hermann είχε σπουδάσει μαθηματικά στο Γκέτιγκεν, γεγονός που αποτελούσε πραγματικό άθλο: τα κορίτσια, γενικά, δεν γίνονταν δεκτά από το γυμνάσιο που παρακολουθούσε, και χρειάστηκε ειδική άδεια για να ξεκινήσει τα μαθήματά της εκεί. Μετά την αποφοίτησή της από το πανεπιστήμιο, ήταν η μόνη διδακτορική φοιτήτρια της μοναδικής καθηγήτριας μαθηματικών στο Γκέτιγκεν, της περίφημης Emmy Noether.
Η Hermann ήταν παθιασμένη με τον σοσιαλισμό και με τη φιλοσοφία του Καντ. Το 1934, ταξίδεψε στο πανεπιστήμιο της Λειψίας, όπου δίδασκε ο Heisenberg, γαι να υπερασπιστεί την άποψη του Καντ σχετικά με την αιτιότητα από την επέλαση της κβαντικής θεωρίας.
Η Grete Hermann, πίστευε ότι θα μπορούσε να αποδείξει πως ο νόμος της αιτιότητας – με τη μορφή που του είχε δώσει ο Καντ – ήταν ακλόνητος, έγραψε αργότερα ο Heisenberg. ‘Τώρα, η νέα κβαντική μηχανική φαινόταν να αμφισβητεί την άποψη του Καντ, και η Hermann ήταν αποφασιμένη να διασταυρώσει το ξίφος της μαζί μας’. Ωστόσο ο Heisenberg εντυπωσιάστηκε τόσο, ώστε αφιέρωσε ένα ολόκληρο κεφάλαιο της αυτοβιογραφίας του στα επιχειρήματα της Hermann.
Λίγο μετά την επίσκεψή της στη Λειψία, η Hermann δημοσίευσε την κριτική της στην απόδειξη του αδυνάτου του von Neumann, ως τμήμα μιας μεγαλύτερης εργασίας της στην κβαντική μηχανική. Είχε εντοπίσει ένα αδύνατο σημείο σε μια από τις υποθέσεις του, «το αξίωμα της προσθετικότητας» , που όπως υποστήριζε, σήμαινε ότι η απόδειξη ήταν κυκλική. Στην ουσία, εξηγούσε η Hermann, ο von Neumann είχε αποδείξει ότι ο χώρος Hilbert ερμήνευε τέλεια την κβαντική φυσική, αλλά υπέθετε ότι οποιαδήποτε άλλη θεωρία θα έπρεπε να έχει την ίδια μαθηματική δομή. Εν τούτοις, συνέχιζε η Hermann, αν στο μέλλον ανακαλυπτόταν μια θεωρία κρυφών μεταβλητών που θα μπορούσε να εξηγήσει τέλεια όλες τις πτυχές της κβαντικής μηχανικής, δεν υπήρχε κανένας λόγος να υποθέσουμε ότι θα έμοιαζε με εκείνη του von Neumann.
Έπρεπε να φτάσουμε στο 1966, τριάντα χρόνια αφότου η Hermann δημοσίευσε την κριτική της, για να γίνουν ευρύτεροι γνωστοί οι περιορισμοί της απόδειξης του αδυνάτου. ‘Η απόδειξη του von Neumann, από τη στιγμή που θα καταπιαστείς σοβαρά μαζί της, διαλύεται μέσα στα χέρια σου!’, δήλωσε ο John Stewart Bell πολλά χρόνια αργότερα.
Η Grete Hermann υπήρξε μέλος της Διεθνούς Σοσιαλιστικής Μαχητικής Ένωσης, που συμμετείχε αργότερα στη γερμανική αντίσταση κατά του ναζισμού. Το 1936, διέφυγε στη Δανία και αργότερα στη Γαλλία και τέλος στην Αγγλία. Στο Λονδίνο απέκτησε την βρετανική υπηκοότητα μέσω ενός εικονικού γάμου για να αποφύγει την σύλληψή της. Επέστρεψε στη Γερμανία μετά τον πόλεμο, προκειμένου να συμβάλλει στην ανασυγκρότηση της χώρας, και άσκησε σφοδρή κριτική στους διανοούμενους που είχαν επιλέξει να ζουν και να εργάζονται υπό το καθεστώς του τρίτου ράιχ.
για την αντιγραφή
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου