Παιδική παντοδυναμία και σχολείο.

Παιδική παντοδυναμία και σχολείο.

του Ε. Δημόπουλου

Τα σχολεία άνοιξαν και για μια ακόμη φορά οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους γιατί οι σχολικές τάξεις γίνονται όλο και πιο δύσκολα διαχειρίσιμες. Φασαρία, τσακωμοί, αναστάτωση, βανδαλισμοί, αγένεια. Τα παιδιά που δεν κατανοούν τα όρια, οι γονείς που δεν αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους πληθαίνουν. Και οι δάσκαλοι που αδρανούν θα πρόσθετα.

Να δούμε καθαρά αυτό που συμβαίνει. Το παιδί στην εποχή μας και στον πολιτισμό μας έχει γίνει παντοδύναμο. Και στην οικογένεια και στο σχολείο. Η κριτική, η ανάληψη ευθυνών, οι περιορισμοί, οι στερήσεις έχουν δαιμονοποιηθεί. Και όμως όχι μόνο είναι άξονες της παιδαγωγικής, αλλά συστατικά στοιχεία της ίδιας της ζωής. Σε αυτό το πλαίσιο πολλά παιδιά εκτεθειμένα στις παρορμήσεις του και στον γονεϊκό υπερπροστατευτισμό αντιλαμβάνονται τη σχολική τάξη ως προέκταση του οικογενειακού living room. Πολλές από τις διαταραχές της συμπεριφοράς είναι αποτέλεσμα ελλείψεων στη διαπαιδαγώγηση. Στους καιρούς μας ο παιδαγωγικός ρόλος του σχολείου έχει υποχωρήσει αλλά το σχολείο δεν πρέπει να παραδοθεί αμαχητί. Τρεις επισημάνσεις.

Πρώτη: Ένα από τα μεγάλα κενά της εφαρμοσμένης παιδαγωγικής είναι ότι υποτίμησε τον ρόλο της ποιότητας του μαθήματος ως παιδαγωγικού μέσου. Και όμως ο διαβασμένος δάσκαλος, ο εκπαιδευτικός που γνωρίζει σε βάθος το πεδίο του, αυτός που οργανώνει το μάθημά του και δεν εξαρτάται από το σχολικό εγχειρίδιο είναι εξαιρετικός παιδαγωγός ακόμη και αν δεν συμβουλεύει διαρκώς για κάποιες συμπεριφορές. Παιδαγωγεί, γιατί μπορεί να κερδίζει την προσοχή των μαθητών του, να κεντρίζει την περιέργεια τους και τη φιλομάθεια τους, να ενεργοποιεί τη συμμετοχή τους. Η γνώση και η αναζήτησή της ήταν και παραμένουν μορφές αγωγής.

Δεύτερη: Η ιεραρχία πρέπει να αναγνωρίζεται και να τηρείται. Χωρίς περιθώρια αμφισβήτησης. Η σχέση δασκάλου και μαθητή είναι εξ ορισμού ασύμμετρη. Ο δάσκαλος διδάσκει, τα παιδιά διδάσκονται. Ο δάσκαλος δεν είναι φίλος, ούτε γονέας. Έχει ρόλο καθοδηγητικό (αυτή είναι η λέξη), ασκεί κυριαρχία (αυτή είναι η λέξη), είναι μέντορας της εκπαιδευτικής προσπάθειας του μαθητή. Και όμως έχω δει δασκάλους να ταπεινώνονται από γονείς και διευθυντές. Να τους κατηγορούν για αυταρχισμό (ο αυταρχικός δάσκαλος είναι φάντασμα στο ελληνικό σχολείο), να τους απειλούν με μηνύσεις, να τους συμβουλεύουν «να κάνουν τα στραβά μάτια», «να μην μπλέξουν». Όχι γιατί δεν έκαναν τη δουλειά τους, αλλά γιατί την έκαναν σωστά.

Τρίτη: Οικογένεια, σόσιαλ μίντια και καταναλωτισμός έχουν φουσκώσει τον εγωκεντρισμό παιδιών και εφήβων. Το χαμηλό προφίλ και η σεμνότητα έφτασαν να θεωρούνται αδυναμίες. Οι «πρησμένοι» εγωισμοί και η ηδονή της κυριαρχίας έρχονται ως συνέπεια. Τι άλλο από διεστραμμένη αυτοπροβολή και επίδειξη κυριαρχίας είναι τα βίντεο με τα ξυλοφορτωμένα θύματά τους που ανεβάζουν στα κινητά τους ομάδες ανήλικων τραμπούκων ;

Αν η οικογένεια δεν μπορεί, ας επιδιώξει η σχολική ζωή να δώσει εικόνες και παραδείγματα σεμνότητας. Δε χρειάζονται υπερβολές ενθάρρυνσης και πληθωρισμός ανταμοιβών προς τους μαθητές. Τα συγχαρητήρια πρέπει να δίνονται με φειδώ. Δεν είναι λογικό τα σχολικά τετράδια να γεμίζουν με «μπράβο!». Η παιδαγωγική της κολακείας που έχει εγκατασταθεί στα σχολεία μας εξασθένησε την προσπάθεια των μαθητών και τους αποπροσανατόλισε. Κι αυτούς και τους γονείς. Δεν μπορούμε να κανακεύουμε συνέχεια ούτε να επικαλούμαστε διαρκώς τη γνωστή δικαιολογία: «μα είναι παιδί !» Και θα παραμείνει νήπιο, δε θα ενσωματωθεί ομαλά στον κόσμο των ενηλίκων για τον οποίο προορίζεται, αν συνεχίσουμε να το αντιμετωπίζουμε με βάση την τρέχουσα παιδαγωγική.

Η αυστηρή κριτική και η ειλικρίνεια δεν είναι για κανέναν ευχάριστες. Αλλά χωρίς αυτές χαρακτήρες και πολίτες δε διαπλάθεις. Ακόμη και η ντροπή που μπορεί να νιώσει ένα παιδί που επικρίνεται για την αδιαφορία του, το κακό που προκάλεσε ή τη σκληρότητα που έδειξε, θα λειτουργήσει ευεργετικά στην προσωπικότητά του. Ο άνθρωπος χωρίς αιδώ είναι αντίπαλος της κοινωνίας.

Κάποτε ένας αλαζονικός πατέρας, φώναζε σε έναν δάσκαλο, ο οποίος είχε επικρίνει αυστηρά τα καμώματα του παιδιού του, «Δε θέλω το παιδί μου να ντρέπεται, δε θέλω να γίνει κομπλεξικό». Ο δάσκαλος του απάντησε: «Τα καλύτερα παιδιά που συνάντησα στα σχολεία κοκκίνιζαν όταν τους έκανα παρατήρηση».

Ας προσπαθήσουμε ακόμη να υπερασπιστούμε στη σχολική ζωή τις κατασυκοφαντημένες τυπικότητες της ευγένειας. «Παρακαλώ», «ευχαριστώ», «καλημέρα», «συγνώμη», πληθυντικός ευγενείας. Ακόμη και μέσα στον φορμαλισμό τους, δείχνουν αναγνώριση και σεβασμό του άλλου. Γίνονται παράγοντας υγιούς κοινωνικότητας.

και να προσθέσω το δικό μου σχόλιο

Πέρα από όλα όσα εύστοχα επισημαίνονται, θα πρόσθετα και κάτι ακόμη: σήμερα, ο εκπαιδευτικός δεν φοβάται μόνο τον αυταρχικό γονέα ή τον διευθυντή που δεν θέλει "μπελάδες". Στα ιδιωτικά σχολεία προστέθηκε ο φόβος του εργοδότη που δεν επιθυμεί να χάσει πελάτες, ενώ στα δημόσια –όπως πληροφορούμαι συχνά– εκπαιδευτικοί στέλνονται για ΕΔΕ για ασήμαντες αφορμές. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, σε πολλά σχολεία και ο Σύλλογος Γονέων έχει πάψει να λειτουργεί υποστηρικτικά· αντί να είναι αρωγός, έχει μετατραπεί σε επιτηρητή του δασκάλου και σε μηχανισμό πίεσης.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, είναι σχεδόν αναμενόμενο ο εκπαιδευτικός να πάρει αποστάσεις. Να επιλέξει την επιβίωση. Να φροντίσει, απλώς, να μην χτυπήσει κανένα παιδί στην αυλή και να μην βρεθεί μπλεγμένος σε καταγγελίες ή «συζητήσεις». Και αφού το πιο ακίνδυνο μονοπάτι είναι η πλήρης συναίνεση, έρχονται οι ψηλοί βαθμοί και τα καθολικά «άριστα». Όλα καλά, όλα ήσυχα.

Με τα παιδιά μας, όμως, τι θα γίνει; Τι είδους ανθρώπους διαμορφώνουμε; Τι είδους πολίτες ετοιμάζουμε για την κοινωνία του αύριο;