Σ. Τραχανάς:Η κοινωνική διάσταση της διδασκαλίας των Φυσικών Επιστημών
Εξαιρετική ομιλία του Σ. Τραχανά. Γιατί είναι σημαντικό να διδάσκονται τις φυσικές επιστήμες όλοι οι μαθητές και μελλοντικοί πολίτες;
Οι τρείς στόχοι κατά τον Σ. Τραχανά:
α. καταπολέμιση του επιστημονικού αναφαλβητισμού. Οι πολίτες καλούνται συνέχεια να λάβουν θέση για διάφορα θέματα χωρίς να έχουν αναπτύξει την ικανότητα να διακρίνουν αν μία θέση είναι επιστημονική ή όχι:
η χημική ρύπανση
η καταστροφή του ατμοσφαιρικού όζοντος
η πυρηνική ενέργεια ( Τσέρνομπιλ, Φουκοσίμα κλπ)
τα πυρηνικά κατάλοιπα
τα μεταλλαγμένα προιόντα
η κλωνοποίηση οργάνων
οι παρερνέργειες των κινητών τηλεφώνων
β. η διάδοση της επιστημονικής νοοτροπίας- της επιστημονική στάσης απέναντι στα πράγματα
Δηλαδή της αντίληψης ότι πάνω από τις γνώμες και τις πεποιθήσεις μας είναι τα γεγονότα. Κι ότι πρέπει να είμαστε διαρκώς ανοικτοί στο ενδεχόμενο να έχουμε κάνει λάθος. Η επιστημονική νοοτρόπια- αυτή που δίνει προτεραιότητα στα γεγονότα και εμπεριέχει την αμφιβολία ως συστατικό της στοιχείο- είναι το πιο αποτελεσματικό αντίδοτο στον φανατισμό και τη μισαλλοδοξία που φαίνεται να απειλούν ξανά τον ανθρώπινο πολιτισμό όπως πολλές φορές στο παρελθόν.
Δεν υπάρχει τίποτα πιο απελευθερωτικό από την ιδέα ότι το δίκιο δεν είναι μόνον δικό μου.
Το πιο πολύτιμο που μπορεί να δώσει η παιδεία είναι την ανοιχτή σκέψη.
Η επιστήμη πάντα οδηγείται από το πείραμα.
Η επιστήμη αν διδάσκεται σωστά, αν διδαχθούν επεισόδια από την ιστορία της επιστήμης, οδηγούν στην ανοιχτή σκέψη. Ένα πολύ ωραίο παράδειγμα που αναφέρει από την ιστορία της επιστήμης είναι οι θεωρίες που υπήρχαν για το Σύμπαν πριν την εύρεση της κοσμικής ακτινοβολίας υποβάθρου, δηλαδή η θεωρία της σταθερής κατάστασης και η θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης. Όταν έγινε η ανακάλυψη την επόμενη μέρα όσοι υποστήριζαν την σταθερή κατάσταση παραδέχθηκε ότι έκανε λάθος και ότι η άλλη πλευρά είχε δίκιο!
γ. η διάδοση του επιστημονικού πολιτισμού
Οι άνθρωποι συμφωνούν σε ένα τρόπο να λύνουν τις διαφωνίες τους μόνον στον χώρο της επιστήμης. Η λύση είναι η προσφυγή στο πείραμα.
Ι. Οι επιθυµίες: (όχι κατ’ ανάγκην όλων µας) 1.Η καταπολέµηση του επιστηµονικού αναλφαβητισµού. 3.Η διάδοση της επιστηµονικής “νοοτροπίας”. 4.Η αναγνώριση και διάδοση του επιστηµονικού πολιτισµού.
Η στοιχειώδης επιστηµονική εγγραµµατοσύνη των πολιτών είναι βασικός όρος για την αποτελεσµατική λειτουργία µιας σύγχρονης δηµοκρατικής πολιτείας στο πλαίσιο της οποίας οι πολίτες καλούνται να αποφασίσουν για ολοένα και περισσότερα ζητήµατα µεγάλης κοινωνικής σηµασίας που έχουν µια έντονα επιστηµονική διάσταση.
Δηλαδή (πιο αναλυτικά)… 1. Η καταπολέµηση του “επιστηµονικού αναλφαβητισµού”. Η στοιχειώδης επιστηµονική εγγραµµατοσύνη των πολιτών είναι βασικός όρος για την αποτελεσµατική λειτουργία µιας σύγχρονης δηµοκρατικής πολιτείας στο πλαίσιο της οποίας οι πολίτες καλούνται να αποφασίσουν για ολοένα και περισσότερα ζητήµατα µεγάλης κοινωνικής σηµασίας που έχουν µια έντονα επιστηµονική διάσταση. Παραδείγµατος χάριν, για ζητήµατα όπως:
► η χηµική ρύπανση, ► η καταστροφή του ατµοσφαιρικού όζοντος, ► το φαινόµενο του θερµοκηπίου, ► η πυρηνική ενέργεια, ► τα πυρηνικά κατάλοιπα, ► τα µεταλλαγµένα προϊόντα, ► η κλωνοποίηση οργάνων, ► οι παρενέργειες των κινητών τηλεφώνων κ.λπ.
2. Η διάδοση της επιστηµονικής “νοοτροπίας” (της επιστηµονικής στάσης απέναντι στα πράγµατα). Δηλαδή της αντίληψης ότι πάνω από τις γνώµες και τις πεποιθήσεις µας είναι τα γεγονότα. Κι ότι πρέπει να είµαστε διαρκώς ανοικτοί στο ενδεχόµενο να έχουµε κάνει λάθος. Η επιστηµονική “νοοτροπία” ―αυτή που δίνει προτεραιότητα στα γεγονότα και εµπεριέχει την αµφιβολία ως συστατικό της στοιχείο― είναι το πιο αποτελεσµατικό αντίδοτο στον φανατισµό και τη µισαλλοδοξία που φαίνεται να απειλούν ξανά τον ανθρώπινο πολιτισµό όπως πολλές φορές στο παρελθόν.
3. Η αναγνώριση του επιστηµονικού πολιτισµού ως αναπόσπαστου στοιχείου του ανθρώπινου πολιτισµού Οι απόφοιτοι της Μέσης Εκπαίδευσης ―και αυριανοί πολίτες― θα πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τα κορυφαία επιστηµονικά επιτεύγµατα ―π.χ. τη Νευτώνεια επανάσταση, το κοσµολογικό πρότυπο της Μεγάλης Έκρηξης ή τη θεωρία της εξέλιξης― ως θεµελιώδη επιτεύγµατα του ανθρώπινου πολιτισµού ισάξια µόνο µε τη µεγάλη τέχνη. Η ανάδειξη της πολιτιστικής και ηθικής αξίας της επιστήµης θα πρέπει να είναι συστατικό στοιχείο της διδασκαλίας της στη Μέση Εκπαίδευση.
ΙΙ. …και η πραγµατικότητα Σε µια εποχή υποτιθέµενου θριάµβου της επιστήµης ―ή, µήπως, µόνο της τεχνολογίας και του τεχνολογικού καταναλωτισµού;― ένας διαρκώς αυξανόµενος αριθµός πολιτών “βγαίνουν” από το εκπαιδευτικό σύστηµα έτοιµοι να παραδοθούν χωρίς αντίσταση στις πιο ακραίες µορφές ανορθολογισµού και παραεπιστήµης. Η επιστηµονική εκπαίδευση που τους προσφέραµε δεν φαίνεται να επιτυγχάνει ούτε καν τον ελάχιστο (;) στόχο που οραµατίστηκε ο Ρήγας Φεραίος όταν έγραφε το «Φυσικής απάνθισµα». Δεν τους προστατεύει ούτε από τις πιο «τρελές» δεισιδαιµονίες και προλήψεις. Κι ούτε τους προετοιµάζει για την ορθολογική διαχείριση –ως ατόµων ή ως κοινωνίας– σύγχρονων περιβαλλοντικών κινδύνων ή «καταστροφών». Αναφέρω δύο µόνο παραδείγµατα:
Παράδειγµα 1: Η πλατειά κοινωνική απήχηση του ανορθολογισµού και της παραεπιστήµης (α) Τα αποτελέσµατα δηµοσκόπησης που έγινε στις ΗΠΑ και δείχνει τα ποσοστά των πολιτών της που πιστεύουν σε διάφορα παραφυσικά φαινόµενα: Προσωπική παραψυχική εµπειρία 67% Κατακλυσµός του Νώε 65% Αστρολογία Εξωαισθητηριακή αντίληψη Επικοινωνία µε τους νεκρούς Επισκέψεις εξωγήινων 52% 46% 35% 22% * * Το ποσοστό αυτό εκτοξεύεται στα ύψη αµέσως µετά την προβολή δηµοφιλών ταινιών µε αυτό το θέµα!
(β) Και για να µην βαυκαλιζόµαστε ότι όλα αυτά συµβαίνουν µόνο κάπου αλλού, ας σκεφτούµε τα εξής: ⇨ την απίστευτη τηλεθέαση που έχουν στη χώρα µας οι τηλεοπτικές εκποµπές µεταφυσικού ή παραφυσικού περιεχοµένου ⇨ Το ότι είµαστε η µόνη ευρωπαϊκή χώρα στην οποία η θεωρία της εξέλιξης δεν διδάσκεται στη Μέση Εκπαίδευση. (Κατά τα άλλα διανύουµε το «έτος Δαρβίνου»!) Και για να πάµε ακόµη πιο κοντά, διερωτηθείτε πόσοι από τους γνωστούς ή φίλους σας (ενδεχοµένως κι εσείς!) πιστεύουν σε «ανεξήγητα φαινόµενα», όπως π.χ. 1. Η πυροβασία (αναστενάρηδες) 2. Η τηλεπάθεια 3. Η επίδραση των άστρων (αστρολογία)
Παράδειγµα 2: Οι παράλογες αντιδράσεις που σηµειώθηκαν στη χώρα µας κατά το πυρηνικό ατύχηµα του Τσέρνοµπιλ Όταν: Η µόνη σίγουρη “συνέπεια” του πυρηνικού ατυχήµατος του Τσέρνοµπιλ στη χώρα µας είναι οι περίπου 3.000 αναίτιες αµβλώσεις που προκάλεσε ο παράλογος πανικός, λόγω παραπληροφόρησης από κοινωνικά ανεύθυνους ανθρώπους. Ενώ οι συνέπειες που µπορούν να αποδοθούν στο ατύχηµα καθ’ εαυτό περιγράφονται από έναν ειδικό –τον διευθυντή του Ινστιτούτου Πυρηνικής Τεχνολογίας και Ακτινοπροστασίας του Δηµόκριτου – ως εξής: «Σε κάθε 10.000 θανατηφόρους καρκίνους που θα εµφανιστούν στην Ελλάδα από όλες τις αιτίες τα επόµενα 50 χρόνια µετά το ατύχηµα, εκτιµάται ότι για τρεις από αυτούς ενδέχεται να ευθύνεται το ατύχηµα.» Το κοινωνικό κόστος της “επιστηµονικής αγραµµατοσύνης” –κοινού και τηλεοπτικών σχολιαστών– ήταν όντως πολύ µεγάλο στην περίπτωση του Τσέρνοµπιλ. Σίγουρα πολύ µεγαλύτερο από το ατύχηµα το ίδιο.
Αναλυτικά μπορείτε να βρείτε τις διαφάνειες της ομιλίας Τραχανά εδώ
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου