Η κλωνοποίηση του ανθρώπου παραβιάζει τη φύση;

Αγλαΐα Αθανασιάδου – ομότιμη καθηγήτρια Βιολογίας-Μοριακής Γενετικής, Ιατρική Σχολή Πανεπιστήμιο Πατρών

Η εντυπωσιακή πρόσφατη ανακοίνωση διεθνώς της κλωνοποίησης ενός όντος που είναι, εξελικτικά, πολύ κοντά στον άνθρωπο, δηλαδή ενός πρωτεύοντος θηλαστικού (μακάκου), ανακοίνωση προερχόμενη από την Κίνα (Liu et a\. 2018, Cell 112,1 -7), αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον όλων για την κλωνοποίηση του ανθρώπου.
Ως ιδέα, αλλά κυρίως ως ενδεχόμενο, η κλωνοποίηση του ανθρώπου προκαλεί αντιδράσεις, οι οποίες έχουν εκφραστεί από εκπροσώπους όλου του φάσματος της κοινωνικής μας ζωής.
Και η μεν «θεραπευτική κλωνοποίηση», με την έννοια της δημιουργίας πρώιμων «εμβρύων-κλώνων» για την παραγωγή οργάνων και ιστών για θεραπευτικούς σκοπούς γίνεται κατά το μάλλον ή ήττον αποδεκτή.
Η δημιουργία όμως ενός ανθρώπινου όντος ως κλώνου ενός προϋπάρχοντος όντος-δότη, δηλαδή με το γενετικό υλικό του ενός ανθρώπου-δότη, προκαλεί αναστάτωση σχετικά με τα πιθανά ενδεχόμενα που απορρέουν από την τεχνολογία κλωνοποίησης ενός οργανισμού.
Είναι ο φόβος ότι κλώνοι κακών ανθρώπων θα κατακλύσουν τον κόσμο; ότι κινδυνεύει το ανθρώπινο είδος; ότι πλήθος γενετικά «ανώμαλων» ανθρώπων θα κυκλοφορεί ανάμεσά μας; ότι η ασφάλεια όλων μας απειλείται; Το βέβαιο είναι ότι δεν αρέσει στους περισσότερους από εμάς.
Αυτό έγινε εμφανές μετά την πρώτη ανακοίνωση απόπειρας κλωνοποίησης του ανθρώπου στην αρχή αυτού του αιώνα, παρ’ όλες τις αμφιβολίες ως προς την αλήθεια των ισχυρισμών, αλλά και εξαιτίας άλλων αμφιβολιών ως προς την επιστημονικότητα και την έκβαση του όλου εγχειρήματος που εκλαμβάνεται αρνητικά ως παραβίαση της φύσης.

Το ερώτημα παραμένει: είναι η κλωνοποίηση του ανθρώπου παραβίαση της φύσης;

Και ειδικότερα, τι διακυβεύεται με την κλωνοποίηση του ανθρώπου;

Με όρους επιστημονικής επιχειρηματολογίας μπορούμε να διακρίνουμε τις εξής περιπτώσεις:


1. Κατά πρώτον, δεν διακυβεύεται η ισορροπία των ανθρώπινων κοινωνιών σε εθνικό, ηπειρωτικό ή πλανητικό επίπεδο με την υποθετική δημιουργία πλήθους κακών ή επικίνδυνων ανθρώπων, π.χ. στρατών Χίτλερ, όχι μόνο διότι η δυνατότητα σύγχρονης δημιουργίας πολυάριθμων κλώνων του ίδιου ατόμου ανήκει τελείως στη σφαίρα της φαντασίας, αλλά κυρίως διότι, όπως επισήμανε ο αείμνηστος Γ.Θηραίος σε σχετικό του σχόλιο («Ελευθεροτυπία», 30/12/02), τότε θα απαιτείτο ακραίος γονιδιακός ντετερμινισμός, ο οποίος στην πραγματικότητα δεν υφίσταται.
Διότι τα γονίδια δεν ελέγχουν πλήρως και κατά αποκλειστικότητα ένα ον της πολυπλοκότητας του ανθρώπου.
Ο ανθρώπινος κλώνος δεν είναι δυνατόν να είναι ακριβώς ίδιος άνθρωπος με τον αρχικό άνθρωπο-δότη, πολύ περισσότερο με άλλους κλώνους του ίδιου δότη.


2. Ο κίνδυνος μιας φθίνουσας πορείας του ανθρώπινου είδους έχει ήδη επισημανθεί από πολλούς, ως προερχόμενος από τη μη αμφιγονική αναπαραγωγή (δηλαδή αναπαραγωγή χωρίς τη συνεισφορά γενετικού υλικού από δύο γονείς).
Η αμφιγονική αναπαραγωγή, με την ανάμιξη του γενετικού υλικού από δύο άτομα δύο φύλων, είναι ο σημαντικότερος παράγοντας δημιουργίας ποικιλίας στο γενετικό υλικό των ανθρώπων, η δε παραγόμενη γενετική ποικιλία σε έναν πληθυσμό είναι βασική προϋπόθεση επιβίωσης του ανθρώπου ως είδους σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον.
Το πόσο μεγάλος θα είναι ο κίνδυνος στο θέμα αυτό από την αναπαραγωγική κλωνοποίηση εξαρτάται από τη συχνότητα με την οποία αυτή θα συμβαίνει σε μία κοινωνία.
Ωστόσο, η ουσία του επιχειρήματος είναι ότι πρόκειται για ενέργεια που επιδρά αρνητικά στη γενετική δεξαμενή του είδους, με απρόβλεπτες συνέπειες. Αυτή όμως δηλαδή η ουσία του επιχειρήματος έχει ήδη κατά κάποιον τρόπο παραβιαστεί από τις ανθρώπινες κοινωνίες.
Πρώτον από την αλόγιστη χρήση των πόρων ζωής, εξαιτίας της οποίας ένας τεράστιος αριθμός παιδιών, πολύτιμη παρακαταθήκη του είδους, χάνονται λόγω πείνας, αρρώστιας κ.λπ. Και δεύτερον και κυριότερο, όσον αφορά τη συνειδητή παρέμβαση, με τη σχεδιασμένη επιλογή απογόνων για λόγους πρόληψης από σοβαρές ασθένειες.
Ολες οι εξελιγμένες κοινωνίες του κόσμου έχουν εδώ και δεκαετίες θεσμοθετήσει διαδικασίες προγεννητικής διάγνωσης, με βάση τις οποίες ένα κύημα που διαγιγνώσκεται ως φέρον αλλαγές στο γενετικό του υλικό που σχετίζονται με ασθένεια υπόκειται στη δυνατότητα τερματισμού της κύησης. Μαζί όμως με το γονίδιο της ασθένειας χάνεται και το υπόλοιπο γενετικό υλικό του κυήματος από τη γενετική δεξαμενή του ανθρώπου.
Η αλήθεια είναι ότι το ποσοστό των κυημάτων που θυσιάζονται στην προγεννητική διάγνωση είναι εξαιρετικά μικρό και συνολικά η προγεννητική διάγνωση σώζει τα φυσιολογικά έμβρυα, τα οποία αλλιώς θα είχαν θυσιαστεί με την υπόνοια και μόνο ότι πιθανώς θα πάσχουν.
Επί πλέον, η προγεννητική διάγνωση είναι στα χέρια έμπειρων και καταξιωμένων επιστημόνων, οι οποίοι λειτουργούν σε έγκυρα ιδρύματα και ενεργούν βάσει κανόνων της (ευνομούμενης) πολιτείας που εξασφαλίζουν τη σωστή χρήση της τεχνολογίας.
Μήπως λοιπόν αυτό είναι το ζητούμενο και για την αναπαραγωγική κλωνοποίηση;
Το να περιοριστεί σε σπάνιο γεγονός που καλύπτει «αναπόφευκτες» περιπτώσεις και να διεκπεραιώνεται από έμπειρους και καταξιωμένους επιστήμονες, οι οποίοι λειτουργούν κτλ, κτλ..;
Και τότε η κλωνοποίηση του ανθρώπου δεν θα παραβίαζε τη φύση; Και όμως, η γενικευμένη αντίδρασή μας φανερώνει ότι κάθε αναπαραγωγική κλωνοποίηση του ανθρώπου παραβιάζει τη φύση. Γιατί;

3. Η διαθέσιμη τεχνολογία κλωνοποίησης, κυρίως των θηλαστικών, είναι η πηγή μιας άλλης ανησυχίας.

Η τεχνολογία αυτή, αν και τεχνικά είναι (προφανώς) εξαιρετικά εξελιγμένη, πάσχει ακόμα από σοβαρή επιστημονική ανεπάρκεια, η οποία δεν της επιτρέπει τον πλήρη και σωστό σχεδιασμό του αναμενόμενου αποτελέσματος.
Ετσι, είναι γνωστά ως αναπόφευκτα ότι:

(α) τα κλωνοποιημένα ζώα αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα, όπως πρόωρο γήρας, αιφνίδιο θάνατο, ανώμαλα μεγάλο βάρος, βλάβες στους πνεύμονες και τα νεφρά και άλλα προβλήματα που διαπιστωμένα συνοδεύουν το σχετικό εγχείρημα και
(β) κάθε «επιτυχές» πείραμα κλωνοποίησης συνοδεύεται από εκατοντάδες πειράματα που έχουν αποτύχει.
Και τα δύο αυτά δεδομένα, για τα οποία μερικοί, ακόμα και επιστήμονες, θεωρούν ότι η φύση έτσι εκδικείται, στην περίπτωση του ανθρώπου σημαίνουν την παρουσία ανάμεσά μας «κακέκτυπων» κλώνων με απρόβλεπτες εκ γενετής ανωμαλίες.
Αυτό είναι, ίσως, από τις ατυχίες που λιγότερο μπορεί να ανεχθεί ο άνθρωπος, αν κρίνουμε από τα εκτεταμένα προγράμματα προγεννητικής διάγνωσης γενετικών ανωμαλιών που διαθέτουμε και από το τεράστιο κόστος, οικονομικό και κοινωνικό, που καταθέτει η ανθρώπινη κοινωνία για να διαχειριστεί την κατάσταση.
Επομένως ο φόβος της δημιουργίας απρόβλεπτα «ελαττωματικών» ανθρώπων μπορεί να κάνει τους περισσότερους να χαρακτηρίζουν την κλωνοποίηση του ανθρώπου ως βιασμό της φύσης. Η πρόοδος της επιστήμης όμως και της τεχνολογίας είναι πιθανό να δώσει απάντηση στον φόβο δημιουργίας απρόβλεπτα «ελαττωματικών» ανθρώπων. Η επιστήμη, ως γνωστόν, πάντα προχωρά και κατακτά καινούργια εδάφη και είναι πιθανό να μπορεί κάποτε να εγγυηθεί τη δημιουργία με κλωνοποίηση ενός πιστού (γενετικά) και φυσιολογικού (όσο γίνεται και στη φύση) αντιγράφου ενός ανθρώπου.

4. Η εγωιστική και ματαιόδοξη επιδίωξη του ανθρώπου-δότη να δημιουργήσει το αντίγραφό του είναι ένα σημείο κριτικής.
Το παραπάνω πλαίσιο είναι δυνατόν να ενθαρρύνει τη ματαιοδοξία ενός ανθρώπου-δότη να δημιουργήσει το αντίγραφό του. Ωστόσο, μια σειρά από πράξεις των ανθρώπων θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ματαιόδοξες, χωρίς ποτέ κανείς να διανοηθεί να τις απαγορεύσει, εφόσον δεν βλάπτεται κανείς άμεσα ή έμμεσα.

Θα είναι τελικά η κλωνοποίηση αποδεκτή;

Ποια είναι τα ηθικά διλήμματα που αντιμετωπίζουμε σε αυτή την περίπτωση, ως κοινωνία; Ποια αρχή προσβάλλεται από την κλωνοποίηση του ανθρώπου ώστε να δικαιολογείται η αίσθηση της παραβίασης της φύσης και τελικά η νομική απαγόρευσή της;
Είναι γνωστό ότι ο άνθρωπος-κλώνος είναι ουσιαστικά το μονοωγενές δίδυμο αδέλφι του ατόμου από το οποίο προέρχεται ο πυρήνας των κυττάρων του. Δίδυμοι άνθρωποι παράγονται με φυσικό τρόπο από καταβολής του είδους και δεν φαίνεται να υπάρχει πρόβλημα.
Η βιολογική και κοινωνική υπόσταση και των διδύμων, όπως όλων των ανθρώπων, είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης της φυσικής τους υπόστασης (όπου κύριος αλλά όχι αποκλειστικός παίκτης είναι το γενετικό υλικό) και του περιβάλλοντος στο οποίο αφενός μεν κυοφορούνται και γεννιούνται, αφετέρου ανατρέφονται, ζουν, αρρωσταίνουν, θεραπεύονται, αναπτύσσονται, κοινωνικοποιούνται, εργάζονται, κ.λπ.

Ετσι, δίδυμοι μονοωικοί άνθρωποι, αρχίζοντας την ύπαρξή τους ταυτόχρονα και διάγοντας τον βίον τους παράλληλα ο ένας με τον άλλον, μπορούν, ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο και ελεύθερα να ασκούν τη βούλησή τους ο καθένας για τον εαυτό του, και να επιλέγουν τους άξονες που καθορίζουν τη ζωή τους, με τους ίδιους περιορισμούς που ισχύουν για όλους τους ανθρώπους γύρω τους, δίδυμους ή μη, με αποτέλεσμα να είναι σε θέση, αν και έχουν το ίδιο γενετικό υλικό, να απολαμβάνουν τον σεβασμό των άλλων ο καθένας ως μοναδική και αυτόνομη προσωπικότητα.

Ας δούμε τώρα ποια θα είναι η βιολογική, ψυχολογική και κοινωνική υπόσταση του ανθρώπου-κλώνου μετά από μια επιτυχή προσπάθεια κλωνοποίησης ενός ανθρώπου-δότη.

Ο άνθρωπος-κλώνος φέρει το ίδιο κύριο γενετικό υλικό με τον άνθρωπο-δότη, όπως συμβαίνει και μεταξύ δύο μονοωικών διδύμων.

Ομως, ενώ ο άνθρωπος-δότης γεννήθηκε και αναπτύχθηκε ως μια μοναδική και αυτόνομη προσωπικότητα, ο κλώνος του αναμένεται να γεννηθεί σε ένα κοινωνικό και ψυχολογικό πλαίσιο ήδη καθορισμένο από την προϋπάρχουσα προσωπικότητα του ανθρώπου-δότη που είναι το θεωρητικό δίδυμό του, δηλαδή ενός άλλου ανθρώπου.

Αυτή είναι μια κρίσιμη διαφορά από τους φυσιολογικούς διδύμους και ακόμα και αν δεν ζει ο δότης. Η προσωπικότητα του δότη είναι παρούσα στη μνήμη των ανθρώπων του περιβάλλοντός του, μερικοί εκ των οποίων μπορεί να είναι αυτοί που φροντίζουν για την παραγωγή του κλώνου του, η ταυτότητα δε αυτής της προσωπικότητά του θα αναμένεται να επαληθευτεί στο πρόσωπο του κλώνου του.

Ετσι οι διαβόητοι ρεαλιστές διατείνονται ότι με την κλωνοποίηση του ανθρώπου θα εξασφαλίσουν την αιώνια ζωή (!) -προφανώς του ανθρώπου-δότη, ενώ ο «άνθρωπος του μέλλοντος», θέτοντας την ερώτηση «Τι δουλειά θα κάνει ο κλώνος μου;» αποκαλύπτει με πλάγιο χιούμορ, πιθανές, αφοπλιστικά ειλικρινείς προθέσεις και απαντά «Τα πάντα. Δικό μου δημιούργημα δεν θα είναι; Σιγά μην έχει και δικαιώματα. Οσο για μένα θα κάααθομαι» (Γ.Χ., στο «Ε», τεύχος 612, 29/2/2002).

Η κλωνοποίηση καταργεί την ελευθερία και την αυτονομία του ανθρώπου

Είναι φανερό ότι ο άνθρωπος-κλώνος αναμένεται να γεννηθεί σε συνθήκες όπου σαφώς διακυβεύονται η ελευθερία της βούλησής του και το δικαίωμά του για αυτοδιάθεση και ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.

Ουσιαστικά δηλαδή, ο άνθρωπος-κλώνος θα γεννηθεί σε συνθήκες ψυχολογικής και κοινωνικής ομηρίας και άρα με υποθηκευμένο ήδη ένα κύριο χαρακτηριστικό του ανθρώπου: τη μοναδικότητα και αυτονομία της προσωπικότητάς του.

Είναι ακριβώς αυτό το χαρακτηριστικό, η μοναδικότητα και αυτονομία της προσωπικότητας, που προσδίδει στον άνθρωπο την κοινωνική του υπόσταση και που παρέχει στον καθένα μας τη δυνατότητα άσκησης της επιλογής και τη δύναμη ανάπτυξης, συνιστά δε θεμελιώδες αγαθό της ύπαρξής μας και ως εκ τούτου προστατεύεται από νόμους εθνικούς και υπερεθνικούς.

Στο πλαίσιο αυτό γίνεται κατανοητό, πιστεύω, το ποια είναι η αρχή που προσβάλλεται από την κλωνοποίηση ενός ανθρώπου: Προσβάλλεται η αρχή του σεβασμού της ελεύθερης βούλησης, της αυτονομίας και κατ’ επέκταση της αξιοπρέπειας του ανθρώπου ως έμφρονος και κοινωνικού όντος.

Υπό αυτή την έννοια, η κλωνοποίηση του ανθρώπου πράγματι συνιστά παραβίαση της φύσης, διότι ο άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος. Και ο άνθρωπος εδώ νοείται ως ο εκπρόσωπος του ανθρωπίνου είδους, ανεξάρτητα από το εάν ο άνθρωπος-κλώνος υπάρχει ή δεν υπάρχει. Στο πλαίσιο αυτό η κλωνοποίηση ενός ανθρώπου συνιστά προσβολή θεμελιωδών αξιών του ανθρώπου.

Είναι φανερό ότι η ερώτηση «γιατί να μην κλωνοποιήσω τον εαυτόν μου, αφού η επιστήμη μπορεί να το κάνει;» δεν δηλώνει απλώς μία αθώα ματαιοδοξία, ανεξάρτητα από το αν το γνωρίζει ή όχι ο ερωτών. Είναι οι θεσμοί που πρέπει να γνωρίζουν.

πηγή: http://www.efsyn.gr/