CERN : Από τα σωματίδια στους ανθρώπους

Δράσεις εξωστρέφειας στο κορυφαίο ερευνητικό κέντρο


To CERN, στα σύνορα Ελβετίας και Γαλλίας, είναι το μεγαλύτερο σε έκταση πειραματικό κέντρο πυρηνικών ερευνών στον κόσμο. Είναι παγκοσμίως γνωστό όχι μόνο για τα εμβληματικά πειράματα στο πεδίο της σωματιδιακής φυσικής  που οδήγησαν στο περίφημο μποζόνιο Χιγκς, αλλά και γιατί εκεί γεννήθηκαν και άλλες σημαντικές τεχνολογίες, όπως το διαδίκτυο. Το CERN δραστηριοποιείται ενεργά όχι μόνο στην έρευνα αλλά και στην επικοινωνία των ερευνητικών αποτελεσμάτων στο κοινό και τον διάλογο με την κοινωνία. H Ana Godinho, Υπεύθυνη Εκπαίδευσης, Επικοινωνίας και Εξωστρέφειας του CERN μιλά στο Πρίσμα και την Λήδα Αρνέλλου για την αξία του ανοίγματος των ερευνητικών κέντρων στο κοινό, τις προκλήσεις της επικοινωνίας με τους μη ειδικούς και τον ρόλο των ερευνητικών κέντρων στην κοινωνία.
Η επικοινωνία της επιστήμης είναι μια δραστηριότητα που απαιτεί χρόνο και προσπάθεια και συναντά συχνά αντίσταση από την πλευρά των ερευνητών. Ποιά πιστεύετε ότι είναι η αξία του ανοίγματος των Ερευνητικών Κέντρων προς το κοινό;
Δεν είναι πράγματι εύκολο για έναν ερευνητή να συμπεριλάβει την επικοινωνία, πέρα από την επικοινωνία με τους συναδέλφους του, στο πολύ απαιτητικό έργο της επιστημονικής έρευνας. Ωστόσο, η εμπειρία μου είναι ότι οποιαδήποτε αντίσταση μπορεί να προβάλουν αρχικά οι ερευνητές, συχνά (σχεδόν πάντα, στην πραγματικότητα) εξαφανίζεται αφού συμμετάσχουν σε μια δραστηριότητα επικοινωνίας της επιστήμης. Οι ανταμοιβές αντισταθμίζουν σε μεγάλο βαθμό τα εμπόδια και έτσι οι περισσότεροι ερευνητές θα θελήσουν να επαναλάβουν την εμπειρία.
Τα ερευνητικά κέντρα έχουν καθοριστικό ρόλο μέσα στο «οικοσύστημα» των φορέων που ασχολούνται με την επικοινωνία της επιστήμης. Στα ερευνητικά κέντρα δημιουργείται η κρίσιμη μάζα της γνώσης που θεμελιώνει την κατανόησή μας για το σύμπαν, τον πλανήτη μας, τον εγκέφαλο, για να αναφέρουμε μόνο μερικές περιοχές. Από την άλλη πλευρά, πολλές από τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας και συχνά θεωρούμε δεδομένες, από τα κινητά τηλέφωνα έως τα φάρμακα, απορρέουν από τις γνώσεις που αποκτώνται μέσω της επιστημονικής έρευνας που πραγματοποιείται στα κέντρα αυτά.
Η επικοινωνία των ερευνητικών αποτελεσμάτων στους πολίτες μόνο επωφελής μπορεί να είναι για τα ερευνητικά κέντρα. Στην πραγματικότητα, είμαι πεπεισμένη ότι οι επιστήμονες δεν μπορούν παρά να μοιραστούν το πάθος τους για την επιστήμη με τους πολίτες! Με αυτόν τον τρόπο, επιστήμονες και ερευνητικά κέντρα, προσελκύουν μελλοντικές γενιές επιστημόνων. Παράλληλα, αυξάνουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στην επιστήμη, ιδίως σε περιπτώσεις κοινωνικά και ηθικά αμφιλεγόμενων ερευνητικών τομέων, όπως η έρευνα για τα βλαστοκύτταρα και η πυρηνική έρευνα. Η επικοινωνία της επιστήμης μπορεί να συμβάλλει στη διαμόρφωση κατάλληλων εργαλείων για τη λήψη αποφάσεων γύρω από επιστημονικά θέματα (για παράδειγμα, εάν κάποιος θα εμβολιάσει το παιδί του). Σε κοινωνικό επίπεδο, η επικοινωνία της επιστήμης συμβάλλει στην τεκμηριωμένη χάραξη πολιτικής. Στον ολοένα και περισσότερο κατακερματισμένο κόσμο μας, η επιστήμη μπορεί να λειτουργήσει ως ενοποιητική δύναμη γύρω από την οποία μπορούν να συναντηθούν απόψεις που ανήκουν σε διαφορετικές πλευρές. Και δεν πρέπει φυσικά να ξεχνάμε ότι η επιστημονική έρευνα χρηματοδοτείται συνήθως από το δημόσιο. Η επικοινωνία της επιστήμης είναι έτσι ένας τρόπος να επιστρέψει κάτι πίσω στην κοινωνία.

Ποιες είναι κατά τη γνώμη σας οι κυριότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα Ερευνητικά Κέντρα σε θέματα επικοινωνίας και εξωστρέφειας;

Η επικοινωνία της επιστήμης διαδραματίζει ρόλο κλειδί στη διασφάλιση της επιστημονικής και οικονομικής ανάπτυξης των κοινωνιών μας. Όπως και η επιστημονική έρευνα, η αποτελεσματική επικοινωνία της επιστήμης χρειάζεται επαρκή χρηματοδότηση και επαγγελματισμό. Το δίκτυο Interactions Collaboration, ένα δίκτυο επαγγελματιών επικοινωνίας εργαστηρίων σωματιδιακής φυσικής παγκοσμίως, βρήκε, στις μελέτες που διενήργησε, μια σταθερή συσχέτιση μεταξύ της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας της επικοινωνίας και του επαγγελματισμού της ομάδας επικοινωνιών. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι επιστήμονες δεν χρειάζονται για την επικοινωνία της επιστήμης, αντιθέτως - είναι βασικοί εταίροι των επαγγελματιών της επικοινωνίας της επιστήμης! Η επιτυχία όλων των δραστηριοτήτων επικοινωνίας της επιστήμης εξαρτάται από τη στενή συνεργασία επιστημόνων, επικοινωνιολόγων και συχνά των εκπαιδευτικών. Ωστόσο, ο προσδιορισμός, ο σχεδιασμός, η υλοποίηση και η αξιολόγηση των δραστηριοτήτων θα πρέπει να διεξάγονται από εξειδικευμένους επαγγελματίες, που διαθέτουν αναγνωρισμένη ακαδημαϊκή ή επαγγελματική τεχνογνωσία στην επικοινωνία.

Ποιοι είναι οι κύριοι στόχοι του CERN όσον αφορά στην εξωστρέφεια και στην επικοινωνία; Πώς καθορίζονται αυτοί οι στόχοι;

Η επικοινωνία και η εξωστρέφεια είναι βασικές επιδιώξεις του CERN για πάνω από μια δεκαετία. Βασιζόμενοι στην εξαιρετική δουλειά που πραγματοποιήθηκε σε αυτό το διάστημα, οι στόχοι μας είναι να εξασφαλίσουμε ότι το CERN θα συνεχίσει να αναγνωρίζεται ως κορυφαίο ερευνητικό εργαστήριο στη σωματιδιακή φυσική, ένα κέντρο αριστείας στον τομέα της επιστήμης, της μηχανικής και της επιστήμης των υπολογιστών, και ένα παράδειγμα πολυεθνικής συνεργασίας.
Τα 22 κράτη μέλη του CERN αποτελούν για το κέντρο σημαντικούς συνεργάτες. Θεωρούμε την επικοινωνία ως έναν σημαντικό τρόπο διατήρησης και αύξησης της υποστήριξης από τα κράτη μέλη και τα συνεργαζόμενα κράτη μέλη, για το έργο που επιτελούμε στο CERN. Επιπλέον, ως ένα από τα κορυφαία εργαστήρια σωματιδιακής φυσικής στον κόσμο, το CERN είναι μια ισχυρή φωνή για τη βασική έρευνα, τόσο σε πολιτικό επίπεδο όσο και για το ευρύ κοινό. Προσπαθούμε να κάνουμε αυτή τη φωνή να ακουστεί όσο το δυνατόν συχνότερα, επισημαίνοντας την αξία των επενδύσεων στη βασική έρευνα και στην εκπαίδευση μιας νέας γενιάς επιστημόνων και μηχανικών.

Οι στόχοι επικοινωνίας και προβολής του CERN βρίσκονται στο πλαίσιο της στρατηγικής επικοινωνίας του Οργανισμού. Κατά την προετοιμασία της επικοινωνιακής στρατηγικής, εξετάσαμε τους στρατηγικούς επιστημονικούς στόχους του CERN και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η σωματιδιακή φυσική, έξι χρόνια μετά την ανακάλυψη του μποζονίου Χιγκς. Είναι μεγάλη πρόκληση να διατηρείς το ενδιαφέρον του κοινού, ειδικά όταν δεν υπάρχουν ανακοινώσεις «μεγάλων ανακαλύψεων», αντίστοιχες με την περίπτωση του μποζονίου Χιγκς. Άμεσα συνδεδεμένη με το προηγούμενο είναι η πρόκληση να εξασφαλιστεί η υποστήριξη για τα φιλόδοξα προγράμματα που απαιτούνται για το μακροπρόθεσμο μέλλον της σωματιδιακής φυσικής και του CERN.
Για να αντιμετωπίσουμε αυτές τις προκλήσεις, επικοινωνούμε την πληθώρα αποτελεσμάτων από τα πολλά πειράματα στο CERN, όχι μόνο τον Μεγάλο Επιταχυντή Ανδρονίων (Large Hadron Collider - LHC). Ανακοινώνουμε, επίσης, τις τεχνολογικές εξελίξεις που προκύπτουν από την προσπάθεια διερεύνησης νέων περιοχών στη φυσική, καθώς και αποτελέσματα που αφορούν στον αντίκτυπο του CERN στην κοινωνία. Καταβάλλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια, για να δείξουμε ότι οι επιστημονικές εξελίξεις είναι το συσσωρευτικό αποτέλεσμα πολλών επιμέρους μικρών βημάτων.

Τι δραστηριότητες κάνετε για το κοινό και μέσα από ποια κανάλια;

Επικοινωνούμε με τα διαφορετικά ακροατήριά μας μέσω μιας σειράς καναλιών: από ψηφιακά (ιστότοπο και μέσα κοινωνικής δικτύωσης) μέχρι την αλληλεπίδραση πρόσωπο με πρόσωπο (ξεναγήσεις, εργαστήρια, ανοιχτές μέρες και πολλά άλλα). Επικοινωνούμε τοπικά - με τις κοινότητες στις γαλλικές και ελβετικές πόλεις και τα χωριά γύρω από το CERN - αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, προσεγγίζοντας τους μαθητές, τους δασκάλους και το ευρύ κοινό σε όλο τον κόσμο.
Πολλά από τα κανάλια διάχυσης μας, όπως ο ιστότοπος, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι ξεναγήσεις στο CERN, φτάνουν σε μεγάλο κοινό. Οι ξεναγήσεις είναι μία από τις δημοφιλέστερες δραστηριότητες μας: περισσότεροι από 100.000 επισκέπτες, από περισσότερες από 30 χώρες, επισκέπτονται το CERN κάθε χρόνο. Το 2018 ο αριθμός των επισκεπτών στις ξεναγήσεις αναμένεται να είναι 136.000, συμπεριλαμβανομένων 207 ομάδων από την Ελλάδα (κυρίως σχολικές ομάδες), με 6.000 επισκέπτες. Οι επισκέπτες ξεναγούνται από τους φυσικούς, τους μηχανικούς και το διοικητικό προσωπικό του CERN, οι οποίοι εθελοντικά διαθέτουν το χρόνο τους για να μοιραστούν τις γνώσεις τους για το CERN. Στο CERN υπάρχουν 89 ξεναγοί ελληνικής εθνικότητας.

Έχουμε ένα πολύ ισχυρό πρόγραμμα δραστηριοτήτων για καθηγητές και μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τα μαθήματα αυτά που γίνονται στο CERN, διαρκούν μία έως δύο εβδομάδες, κατά τη διάρκεια των οποίων οι καθηγητές ή οι μαθητές μαθαίνουν για την έρευνα αιχμής που διεξάγεται στο CERN, συζητούν με τους ερευνητές του CERN και κάνουν μικρές εργασίες. Διαθέτουμε, επίσης, ένα εξειδικευμένο εργαστήριο που ονομάζεται S'Cool LAB, όπου εκτελούνται εργαστήρια μισής ημέρας. Η ευκαιρία να ζήσεις την εμπειρία του CERN είναι μοναδική: οι δάσκαλοι και οι μαθητές φεύγουν από το CERN έχοντας λάβει έμπνευση και ερεθίσματα!
Η ελληνική συμμετοχή στα προγράμματα αυτά είναι ισχυρή: πάνω από 800 Έλληνες εκπαιδευτικοί έχουν συμμετάσχει στα προγράμματα του CERN για εκπαιδευτικούς (από το 2008) και περίπου 350 μαθητές έχουν συμμετάσχει στις δραστηριότητες που διοργανώνονται για μαθητές Γυμνασίου-Λυκείου (από το 2014).
Στη συνέχεια, υπάρχουν και οι Ανοιχτές Ημέρες του CERN, οι οποίες έχουν γίνει χαρακτηριστική δράση της περιόδου που ονομάζουμε «long shutdown» (μακροσκελής παύση λειτουργίας) κατά το οποίο οι επιταχυντές μας σταματούν για περίπου δύο χρόνια, για να γίνουν αναβαθμίσεις και εργασίες ανακαίνισης. Είμαστε σήμερα στο Long Shutdown 2, οπότε ετοιμάζονται οι επόμενες ανοιχτές για το κοινό ημέρες, οι οποίες θα πραγματοποιηθούν στις 14 και 15 Σεπτεμβρίου 2019. Οι Ανοιχτές Ημέρες 2019 θα δώσουν στους επισκέπτες την ευκαιρία να ανακαλύψουν τις εγκαταστάσεις μας, τόσο τις υπόγειες όσο και τις επίγειες. Οι συζητήσεις, οι κινηματογραφικές προβολές, οι θεατρικές παραστάσεις, τα πειραματικά εργαστήρια και, φυσικά, τα δεκάδες σημεία επίσκεψης που εκτείνονται σε όλη την περιοχή, τους φέρνουν στην καρδιά του εργαστηρίου μας, σε άμεση επαφή με την επιστήμη του σήμερα και του αύριο και με τους ανθρώπους που την καθιστούν εφικτή.

Όταν οργανώνετε ομιλίες και συζητήσεις πώς επιλέγετε τη θεματολογία; Πώς αντιμετωπίζετε αμφιλεγόμενα θέματα;

Θα έλεγα ότι οι ακόλουθες λέξεις ενσαρκώνουν τον τρόπο με τον οποίο επιλέγουμε θέματα για τις δημόσιες ομιλίες και συζητήσεις: Επιστήμη, Γνώση, Τεχνολογία & Καινοτομία, Διαφορετικότητα (φύλο, πολιτισμός, εθνικότητα, γλώσσα), Κοινωνικός αντίκτυπος. Οι δημόσιες ομιλίες αποσκοπούν στο να εμπνεύσουν, να ενσταλάξουν την περιέργεια, να παρακινήσουν τους επισκέπτες μας να μάθουν περισσότερα, να τους εμπλέξουν σε μία διαδικασία αλλαγής προς το καλύτερο.
Το CERN έχει πολλές πραγματικά εκπληκτικές ιστορίες να πει: για την επιστήμη, για την τεχνολογία, για την καινοτομία, για την ειρηνική συνεργασία. Πολύ συχνά, και οι άλλοι έχουν ιστορίες να πουν για εμάς. Οι αναγνώστες σίγουρα θα θυμούνται τις ιστορίες για το πώς το πείραμα LHC επρόκειτο να δημιουργήσει μια μαύρη τρύπα που θα κατέστρεφε όχι μόνο τη Γενεύη, αλλά ένα μεγάλο μέρος της Γης. Αυτό δεν συνέβη και δεν θα συμβεί. Το CERN ενεπλάκη ενεργά με αυτή την ιστορία και συνεχίζουμε να το κάνουμε με άλλες ιστορίες, χρησιμοποιώντας τα κανάλια επικοινωνίας μας. Για παράδειγμα, δημιουργήσαμε μια διαδικτυακή σελίδα Συχνών Ερωτήσεων για το CERN, η οποία περιλαμβάνει μια ενότητα που απαντά σε ερωτήσεις από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Box: Λίγα λόγια για την ιστορία του CERN

Η προέλευση του CERN μπορεί να ανιχνευθεί στη δεκαετία του 1940. Την εποχή εκείνη ένας μικρός αριθμός επιστημόνων στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική αναγνώρισε την ανάγκη να διαθέτει η Ευρώπη μια ερευνητική μονάδα παγκόσμιας κλάσης για την έρευνα στη φυσική. Το όραμά τους ήταν να σταματήσουν τη διαρροή εγκεφάλων στην Αμερική, η οποία είχε αρχίσει κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και να αποτελέσουν μια δύναμη ενότητας στη μεταπολεμική Ευρώπη.
Η σύμβαση του CERN αναφέρει: «Ο Οργανισμός δεν θα ασχολείται με την έρευνα για στρατιωτικούς σκοπούς και τα αποτελέσματα της πειραματικής και θεωρητικής εργασίας του θα δημοσιεύονται ή θα είναι διαθέσιμα με άλλους τρόπους» κάνοντας ένα σαφές βήμα προς την επιστήμη για ειρηνικούς σκοπούς.

Σήμερα, το CERN ενώνει επιστήμονες από όλο τον κόσμο στην αναζήτηση της γνώσης.

Έρευνα στο CERN

Οι φυσικοί και οι μηχανικοί του CERN χρησιμοποιούν τα μεγαλύτερα και πιο περίπλοκα επιστημονικά όργανα στον κόσμο για να μελετήσουν τα βασικά συστατικά των στοιχειωδών σωματιδίων. Τα υποατομικά σωματίδια συγκρούονται σε ταχύτητες κοντά στην ταχύτητα του φωτός. Η διαδικασία δίνει στους ερευνητές ενδείξεις για το πώς αλληλεπιδρούν τα σωματίδια και παρέχει πληροφορίες για τους θεμελιώδεις νόμους της φύσης. Ο στόχος είναι να επεκταθούν τα όρια της ανθρώπινης γνώσης περνώντας μέσα στα μικρότερα δομικά στοιχεία του σύμπαντος.

Περισσότερες πληροφορίες: https://home.cern/


Κράτη-μέλη του CERN
Το CERN έχει 22 κράτη μέλη: Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Τσεχική Δημοκρατία, Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ισραήλ, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Νορβηγία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβακία, Ισπανία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο.
Η Κύπρος, η Σερβία και η Σλοβενία είναι συνεργαζόμενα κράτη μέλη στο στάδιο της προσχώρησης. Η Ινδία, η Λιθουανία, το Πακιστάν, η Τουρκία και η Ουκρανία είναι συνεργαζόμενα κράτη μέλη.

Πηγή: Εφημερίδα Αυγή
Λήδα Αρνέλλου