Δ. Σιμόπουλος: Η άνοιξη του Σύμπαντος

Τον Δεκέμβριο του 2018 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο το νέο σας βιβλίο με τίτλο «Η άνοιξη του Σύμπαντος: Τα πρώτα βήματα και η εξέλιξή του». Θα μπορούσατε να μας κάνετε μα σύντομη περιγραφή των όσων πρόκειται να διαβάσουμε σ’ αυτό;
Κοιτάξτε, αυτό που περιγράφεται στο βιβλίο είναι η σύντομη εξελικτική πορεία του Σύμπαντος από τα πρώτα κλάσματα του πρώτου δευτερολέπτου και μέχρι σήμερα με βάση τη θεωρία της «Μεγάλης Έκρηξης».
Το βιβλίο δηλαδή πραγματεύεται σύντομα αλλά περιεκτικά τη διαμόρφωση μιας στοιχειώδους αλλά βασικής εικόνας για τη δημιουργία και την εξέλιξη του Σύμπαντος που επικράτησε τα τελευταία χρόνια χάρη σ’ έναν πραγματικό χείμαρρο αστρονομικών παρατηρήσεων οι οποίες στη μεγάλη τους πλειοψηφία ήταν απρόβλεπτες. Γιατί ελάχιστοι μόνο κοσμολόγοι αμφιβάλλουν σήμερα για την αυθεντικότητα του σκηνικού της δημιουργίας του Σύμπαντος από μιαν αρχική «Μεγάλη Έκρηξη». Κι αυτό γιατί σήμερα πλέον γνωρίζουμε ότι ζούμε σε ένα Σύμπαν που διαρκώς διαστέλλεται και ότι όλοι οι γαλαξίες απομακρύνονται συνεχώς από εμάς, και μάλιστα όλο και πιο γρήγορα όσο πιο απομακρυσμένοι είναι. Οι γαλαξίες, όμως, δεν απομακρύνονται μέσα σ’ έναν άπειρο και αδειανό χώρο, αλλά αντίθετα η διαστολή του Σύμπαντος οφείλεται στο «ξεχείλωμα» του ίδιου αυτού χώρου που συμπαρασύρει μαζί του και τους γαλαξίες, ενώ η «έκρηξη» έγινε συγχρόνως σ’ όλα τα σημεία του, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει σήμερα κάποιο συγκεκριμένο κέντρο στο Σύμπαν αφού το κέντρο βρίσκεται «παντού». Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι οι γαλαξίες αυτοί που κινούνται αλλά ο μεταξύ τους χώρος αυτός που μεγαλώνει («ξεχειλώνει»). Και ενώ τίποτα το υλικό δεν μπορεί να κινηθεί με μεγαλύτερη ταχύτητα από την ταχύτητα του φωτός, αυτό δεν ευσταθεί για τον χώρο, ο οποίος μπορεί και διαστέλλεται πολύ ταχύτερα και από την ταχύτητα ακόμα του φωτός. Μ’ αυτή λοιπόν την έννοια λέμε ότι το Σύμπαν γεννήθηκε με μια Μεγάλη Έκρηξη.

«Η άνοιξη του Σύμπαντος» είναι η συνέχεια του προηγούμενού σας βιβλίου «Είμαστε αστρόσκονη»;
Όχι, δεν είναι συνέχεια αλλά παρ’ όλα αυτά συνδέονται κατά κάποιον τρόπο μεταξύ τους. Το «Είμαστε αστρόσκονη» περιγράφει στην ουσία την εξελικτική πορεία των άστρων από τη γέννησή τους και μέχρι τον θάνατό τους και τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους εξελίσσονται ανάλογα με την ποσότητα των υλικών που περιλαμβάνουν τη στιγμή της γέννησής τους. Αντίθετα «Η άνοιξη του Σύμπαντος» περιγράφει την εξελικτική πορεία ολάκερου του Σύμπαντος, από τη γέννησή του πριν από 13,8 δισ. χρόνια και μέχρι σήμερα, ενώ έχει τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων ακόμα χρόνια μπροστά του. Προς το παρόν, όμως, το Σύμπαν βρίσκεται στις πρώτες «ώρες» της ύπαρξής του: στην άνοιξη κυριολεκτικά της ζωής του. Πρόκειται για μια άνοιξη που πλαισιώνεται από το μεγαλείο των λαμπρών γαλαζόλευκων άστρων, αλλά και άστρων σαν τον Ήλιο μας, ενώ η ενήλικη ιστορία του θα αρχίσει πολύ αργότερα, σε δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων χρόνια από σήμερα. Ακόμα όμως και τότε, θα πρόκειται για ένα πανέμορφο Σύμπαν, για εκείνα τα «όντα» που θα το κατοικούν, αν και θα φωτίζεται αμυδρά μόνο από τα κοκκινωπά, υπέρυθρα άστρα που σήμερα είναι αόρατα στα μάτια μας. Θα πρόκειται, φυσικά, για όντα με υπερβολικές δυνάμεις στη διάθεσή τους. Δυνάμεις που το μυαλό μας είναι αδύνατον ακόμα και να φανταστεί. Παρ’ όλα αυτά, κοιτάζοντας πίσω στη λαμπερή δική μας εποχή, θα μας ζηλεύουν, γιατί εμείς γνωρίσαμε το Σύμπαν όταν το Σύμπαν ήταν ακόμη μωρό. Θα μας ζηλεύουν γιατί εμείς σήμερα ζούμε όντως στην άνοιξη του Σύμπαντος!

Με απλά λόγια: Τι είναι το Σύμπαν;
Το Σύμπαν ως αντικείμενο μελέτης της σύγχρονης επιστήμης της Κοσμολογίας εξετάζεται ως προς την περιεκτικότητα της ύλης και της ενέργειάς του, ως προς τη μορφή και τη δομή που έχει, την ηλικία και την ιστορία του, καθώς και τη μελλοντική του εξέλιξη. Κι έτσι οι ανακαλύψεις των τελευταίων μερικών χρόνων μάς έχουν οδηγήσει στη διαπίστωση ότι όλα τα άστρα, τα νεφελώματα και οι γαλαξίες που υπάρχουν στο Σύμπαν αποτελούν μόνο το 5% των συστατικών του. Ανακαλύψαμε επίσης ότι διάχυτα στο Σύμπαν περιλαμβάνονται κι άλλα υλικά που είναι προς το παρόν «αόρατα». Η «σκοτεινή ύλη» (όπως ονομάζεται) που υπάρχει με κάποια μορφή αποτελεί το 26% περίπου των συστατικών του Σύμπαντος, αν και δεν μπορούμε μέχρι τώρα να προσδιορίσουμε από τι αποτελείται. Ακόμα όμως κι αν στην ύλη που βλέπουμε προσθέσουμε και όλα τα υλικά της «σκοτεινής ύλης», πάλι φαίνεται ότι χρειαζόμαστε μια διπλάσια επιπλέον ποσότητα «υλικών» ή «ενέργειας» (αφού ύλη και ενέργεια αποτελούν δύο όψεις του ιδίου αντικειμένου), για να εξηγηθούν οι παρατηρήσεις των κοσμολόγων που μας λένε ότι το Σύμπαν στο οποίο ζούμε είναι ένα «επίπεδο» Σύμπαν, όπου η παρατηρούμενη πυκνότητα είναι ίση με την κρίσιμη πυκνότητα. Ένα Σύμπαν του οποίου η χωροχρονική διαστολή φαίνεται ότι δεν πρόκειται να σταματήσει ποτέ, αλλά αντίθετα επιταχύνεται από τότε που το Σύμπαν είχε το ήμισυ της ηλικίας που έχει σήμερα. Κι ενώ τίποτα το υλικό δεν μπορεί να υπερβεί την ταχύτητα του φωτός, αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση του χώρου, ο οποίος μπορεί να διαστέλλεται με μεγαλύτερη ταχύτητα από την ταχύτητα του φωτός. Στην απωστική αυτή ιδιότητα έχει μάλιστα δοθεί κι ένα ιδιαίτερα ευφάνταστο όνομα αποκαλώντας την «σκοτεινή ενέργεια». Οι κοσμολόγοι δηλαδή υποστηρίζουν ότι η ενέργεια αυτή αποτελεί σήμερα το 69% της υλοενέργειας που απαιτείται για να γίνει το Σύμπαν επίπεδο, όπως άλλωστε παρατηρείται ότι είναι. Αυτού του είδους η ενέργεια προέρχεται από την εμφάνιση «εικονικών σωματιδίων» τα οποία ξεπηδούν από το «τίποτα» και εξαφανίζονται (εξαϋλώνονται) στιγμιαία προτού προφτάσει κάποιος να τα παρατηρήσει. Αυτό δηλαδή που ονομάζουμε «τίποτα» είναι το μηδενικό αποτέλεσμα που βγαίνει από το άθροισμα θετικής και αρνητικής ενέργειας που υπάρχει στο «κενό».

Τι είδους έρευνα πραγματοποιήσατε προκειμένου να ολοκληρώσετε το βιβλίο σας;
Ύστερα από μισόν αιώνα στο «κουρμπέτι» με εκατοντάδες ομιλίες και άρθρα στο ενεργητικό μου δεν νομίζω ότι χρειάστηκε κάποια ιδιαίτερη προσπάθεια ή έρευνα για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι το βιβλίο αυτό χρειάστηκε 50 χρόνια για να γραφτεί. Όταν χρειαζόμουν όμως να περιγράψω τα πιο πρόσφατα δεδομένα που έχουμε συγκεντρώσει τα τελευταία χρόνια από τις χιλιάδες παρατηρήσεις των αστεροσκοπείων μας, επίγειων και διαστημικών, και τα αποτελέσματα των πειραματικών δραστηριοτήτων της επιστημονικής κοινότητας στους επιταχυντές, όπως είναι το CERN, είναι φυσικό να προσφεύγω σε διάφορες πηγές, κυρίως εκείνες που δημοσιεύονται στα ειδικά περιοδικά και στις ανακοινώσεις των διάφορων ερευνητικών κέντρων. Σ’ αυτή, λοιπόν, την προσπάθεια η ύπαρξη του Διαδικτύου αποδεικνύεται συνεχώς μεγάλη βοήθεια από πλευράς χρόνου. Ιδιαίτερα στη δική μου περίπτωση που προτιμώ να γράφω τη νύχτα χωρίς να υποχρεώνομαι, όπως στο παρελθόν, να έχω στη διάθεσή μου βιβλία και περιοδικά σε έντυπη μορφή, το Διαδίκτυο είναι αναντικατάστατο, αρκεί κάποιος να προσέχει τις πηγές. Πολλές φορές μάλιστα αναρωτιέμαι τι θα κάναμε χωρίς αυτό!

«Η άνοιξη του Σύμπαντος» απευθύνεται σε ένα ευρύ ή συγκεκριμένο αναγνωστικό κοινό;
Όλα τα κείμενά μου γράφονται για όλους, οποιασδήποτε ηλικίας και οποιουδήποτε εκπαιδευτικού επιπέδου. Υπάρχει φυσικά ένας γενικός κανόνας που ακολουθώ προσπαθώντας τα κείμενά μου να απευθύνονται σε άτομα με βασικές τουλάχιστον γνώσεις Λυκείου. Παρ’ όλα αυτά η εμπειρία μου λεει ότι ο οποιοσδήποτε αναγνώστης παίρνει από κάθε κείμενο αυτά που μπορεί ή θέλει να πάρει. Κατά τη γνώμη μου και οι άνθρωποι με γενικότερα ενδιαφέροντα όσο και αυτοί που διαθέτουν στοιχειώδη μόνο εκπαίδευση μπορούν να απολαύσουν τα βιβλία μου, παρόλο που οι «μορφωμένοι», έστω κι αν δεν έχουν εντρυφήσει σε διάφορα θέματα αστροφυσικής, ίσως μπορέσουν να αποκομίσουν πολύ περισσότερα από ορισμένους άλλος. Και οι μεν και οι δε όμως θα μπορέσουν να συνδέσουν τη γενική συναίσθηση της εξέλιξης των γεγονότων που συμβαίνουν στο Σύμπαν, κι αυτό, τις περισσότερες φορές, είναι αρκετό.

Ποια είναι η γνώμη σας για την κριτική; Υπάρχει κάποια που σας έχει επηρεάσει είτε θετικά είτε αρνητικά;
Στην κριτική θα πρέπει να μην ξεχνάει κάποιος κι αυτά που έλεγε ο Πλάτων, ότι δηλαδή «Γνώμη και κριτική δύνανται να έχουν άπαντες, γνώσιν δια να έχουν γνώμη έχουν;» Θα πρέπει δηλαδή να προσέχει κάποιος την πηγή της κριτικής. Προσωπικά πάντως αντιμετωπίζω την καλοπροαίρετη κριτική, γιατί υπάρχει και το αντίθετο, ευπρόσδεκτα. Γιατί πιστεύω ότι η κριτική βοηθάει πολύ στο να γίνονται καλύτερα τα κείμενα που ακολουθούν. Δεν μπορώ όμως να εντοπίσω κάποια συγκεκριμένη κριτική που να είχε άμεση και δραστική επίδραση στα δικά μου κείμενα. Ίσως επειδή οι περισσότεροι αναγνώστες μου ήσαν, μέχρι τώρα, ιδιαίτερα μεγαλόψυχοι στην κριτική τους.

Με ποιο τρόπο μπορούν να επικοινωνήσουν μαζί σας οι αναγνώστες σας;
Ηλεκτρονικά: Facebook, Messenger, e-mail. Μην περιμένουν όμως μασημένη τροφή στα ερωτήματά τους. Ένα ερώτημα που μπορεί να απαντηθεί με μία παράγραφο, ευχαρίστως να την απαντήσω. Ορισμένοι όμως ζητούν απάντηση σε ερωτήματα που χρειάζεται να γράψει κάποιος ολόκληρο βιβλίο.

Σας ευχαριστώ πολύ γι’ αυτή τη συνέντευξη. Σας εύχομαι το νέο σας βιβλίο να έχει την απήχηση που επιθυμείτε. Κλείνοντας θα ήθελα να σας ρωτήσω το εξής: Τι γράφετε αυτή την περίοδο;
Ένα νέο βιβλίο που ελπίζω να εκδοθεί πριν από το καλοκαίρι και το οποίο θα περιγράφει τις προσωπικές μου αναμνήσεις από το Πρόγραμμα Απόλλων που έστειλε τους πρώτους ανθρώπους στο φεγγάρι πριν από μισό ακριβώς αιώνα. Ο τίτλος του, που μου χάρισε ο ανιψιός μου ο Γιώργος, είναι «Από τα Ψηλαλώνια στο Φεγγάρι. Αναμνήσεις από το Διάστημα». Σ’ αυτό προσπαθώ να καταγράψω τις εμπειρίες μου από τα πρώτα χρόνια του διαστημικού προγράμματος. Θα είναι σύντομο και περιεκτικό, αλλά αναγκαστικά θα έχει και στοιχεία αυτοβιογραφικά. Η ιδέα ήταν του εκδότη Νώντα Παπαγεωργίου των εκδόσεων ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ και παρόλο που στην αρχή αυτό το «αυτοβιογραφικό» δεν μου άρεσε καθόλου, καθώς προχωράει το γράψιμο αλλάζω γνώμη και νομίζω ότι θα έχει αρκετό ενδιαφέρον. Κι αυτό γιατί πραγματικά το έζησα από κοντά σε μια ηλικία που έβλεπα την επιστήμη, την τεχνολογία και το διάστημα με φρέσκα μάτια. Βλέπετε ήμουν παρών σε όλες τις αποστολές του προγράμματος Apollo, από το πρώτο μέχρι το 17ο, που ήταν και η τελευταία αποστολή στη Σελήνη. Και λόγω της δουλειάς μου στο Αμερικανικό Πλανητάριο βρέθηκα να στέλνω ανταποκρίσεις στην Ελλάδα με αμοιβή την αεροπορική αποστολή της εφημερίδας που ερχόταν μέσα σε δύο ημέρες στο γραμματοκιβώτιό μου! Οι άλλοι Έλληνες φοιτητές εκεί περίμεναν πώς και πώς να τους δώσω την εφημερίδα της προηγουμένης. Βλέπετε τότε δεν υπήρχε το Διαδίκτυο και η πρόσβαση στα νέα της πατρίδας ήταν περιορισμένη, απαγορευτική θα έλεγα. Επειδή η απόσταση από το Πανεπιστήμιο στο Διαστημικό Κέντρο του Χιούστον ήταν σχετικά μικρή, έξι μόνο ώρες με το αυτοκίνητο, περιοριζόμουν να παρακολουθώ τις αποστολές από εκεί. Μόνο στην εκτόξευση του Απόλλων 11 πήγα πρώτα στο Ακρωτήριο Κανάβεραλ. Πριν από την εκτόξευση μάλιστα είχα την ευκαιρία να γνωρίσω και τον περίφημο συγγραφέα Νόρμαν Μέιλερ, ο οποίος έγραψε τότε ένα εξαιρετικό βιβλίο για τον Απόλλωνα με τίτλο «MoonFire. The Epic Journey of Apollo 11». Η εμπειρία πάντως της εκτόξευσης ήταν κάτι το μοναδικό. Ιδιαίτερα όταν ο πύραυλος Κρόνος 5 ξεκινάει το ταξίδι του, σε απόσταση πέντε περίπου χιλιομέτρων από την εξέδρα των δημοσιογράφων για λόγους ασφαλείας, βλέπεις τις φωτιές κάτω από τον πύραυλο χωρίς να ακούς τίποτα. Απολύτως. Και αρχίζει αυτό να σηκώνεται, να σηκώνεται και στο μεταξύ έρχεται το κύμα του ήχου και σε χτυπάει στο στήθος, εννοώ με σφοδρότητα που δεν μπορώ να περιγράψω. Φαντάσου τι αντιστοίχιση έχει ο αστροναύτης που είναι καθισμένος εκεί μέσα, όπως και τι υπάρχει κάτω από το κάθισμά του. Ο πύραυλος είναι μία βόμβα. Κυριολεκτικά. Οπότε η διαπίστωση της τρομακτικής δύναμης του Κρόνου 5 έρχεται με τον ήχο. Αυτά τα συναισθήματα θα προσπαθήσω να περιγράψω στο βιβλίο. Γιατί δεν είναι εύκολη υπόθεση να πάει ο άνθρωπος στο φεγγάρι. Ξέρετε, τα διαστημόπλοια ήταν τότε πραγματικά κονσερβοκούτια. Το συζητούσαμε με τον Σκοτ Κάρπεντερ, ο οποίος πέταξε μετά τον Τζον Γκλεν και επί οκτώ χρόνια κάναμε παρέα οικογενειακώς σε κρουαζιέρες στο Αιγαίο. Μου έλεγε, για παράδειγμα, για το χρονόμετρο στην πτήση του, βασικό στοιχείο στις διαστημικές αποστολές, ήταν τόσο μεγάλο που ζύγιζε δυόμισι κιλά - σκεφτείτε ότι τώρα είναι όσο το νύχι μου. Υπό αυτήν την έννοια, το διαστημικό πρόγραμμα έκανε πραγματικότητα τις σμικρύνσεις, τα τρανζίστορ, τα ολοκληρωμένα κυκλώματα, τις εφαρμογές της σύγχρονης τεχνολογίας που δεν θα γίνονταν τόσο γρήγορα χωρίς το διαστημικό πρόγραμμα. Είναι απίστευτο πόσα εκατομμύρια εφαρμογές στην καθημερινότητα μας έχει δώσει το διαστημικό πρόγραμμα! Σε όλες ανεξαιρέτως τις ανθρώπινες δραστηριότητες, από τις τηλεπικοινωνίες, τη μετεωρολογία, την ιατρική, την αρχαιολογία, οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα έχει ωφεληθεί τα μέγιστα από τις διαστημικές μας αποστολές. Γι’ αυτό εκείνα τα χρόνια και οι αποστολές Απόλλων θα μου μείνουν πράγματι αξέχαστα.

Πηγή:https://www.pna.gr/