Η επιστήμη, σύμμαχος της πολιτείας και της κοινωνίας: Αξιοποιήστε την!
Ενας «ζωντανός» πλανήτης, ένας πλανήτης με γεωλογική δραστηριότητα, ένας πλανήτης με ατμόσφαιρα, προαπαιτούμενα όλα για την ύπαρξη ζωής, είναι ένας πλανήτης που συνυπάρχει με αυτά που ονομάζουμε φυσικές καταστροφές, ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή όχι πολιτισμού. Στο μακρινό παρελθόν, πριν ακόμα από την ανάδυση της ζωής, ο πρωτο-πλανήτης μας συγκρούστηκε με τεράστιο αστεροειδή ή πλανήτη μεγέθους περίπου του Αρη, αποτέλεσμα του οποίου ήταν η δημιουργία της Γης και της Σελήνης, λίγο πολύ με τη σημερινή τους μορφή, αργότερα ακολούθησαν καταρρακτώδεις βροχές μετεωρειδών, και σταδιακά δημιουργείται η Παγγαία εμποτισμένη, θα έλεγε κανείς, μέσα σε έναν ενιαίο ωκεανό. Η συνεχής γεωλογική δραστηριότητα, εξαιρετικά βίαιη στις αρχικές φάσεις εξέλιξης του πλανήτη μας, δημιουργεί τις ηπείρους και τους ωκεανούς που συνεχίζουν να μεταβάλλονται αργά προκαλώντας ηφαιστειακές εκρήξεις, σεισμούς και τα συνεπακόλουθα τσουνάμι. Αν δεν ήταν έτσι, δεν θα είχαν δημιουργηθεί οι συνθήκες για την ύπαρξη της χλωρίδας και της πανίδας που πλουτίζουν τον πλανήτη μας με απίστευτη ομορφιά και ποικιλία και φυσικά της ανθρωπότητας. Θα ήταν ο πλανήτης μας σαν τη Σελήνη, τον Αρη ή την Αφροδίτη… άνυδρος και νεκρός. Στη μετέπειτα εξέλιξή του ο πλανήτης βίωσε και άλλες δραματικές αλλαγές που προκλήθηκαν είτε από ενδογενείς συνθήκες, όπως η έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα σε παγκόσμια κλίμακα κατά τη Δεβόνια περίοδο, πριν από 370 εκατομμύρια χρόνια, που απελευθέρωσε τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του θείου, είτε από εξωγενείς όπως την πτώση του μεγάλου αστεροειδούς στην περιοχή του Γιουκατάν του σημερινού Μεξικού στο τέλος της Κρητιδικής περιόδου πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια, όλες εκ των οποίων προκάλεσαν την εξαφάνιση του μεγαλύτερου μέρους της τότε χλωρίδας και πανίδας.
Να ξεκαθαρίσουμε, λοιπόν, ότι οι βίαιες αλλαγές, τις οποίες ονομάζουμε φυσικές καταστροφές, θα συνυπάρχουν πάντα με τη ζωή στον πλανήτη μας, και πιθανώς να βιώσουμε κάποια στιγμή στο μέλλον και ιδιαίτερα καταστροφικά γεγονότα, που δεν εξαρτώνται αναγκαστικά από την ανθρώπινη δραστηριότητα, που όμως η ανθρωπότητα θα μπορούσε πιθανώς να αποφύγει με προγραμματισμό και τη συστράτευση επιστήμης και πολιτείας.
Τα παραπάνω δεν θα πρέπει να τα εκλάβει κανείς ως ένα μοιρολατρικό πλαίσιο δικαιολογίας για τα καταστροφικά γεγονότα που βιώνουμε, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, και που θα βιώνουμε συχνά και στο μέλλον, αλλά αντίθετα ως απαραίτητη γνώση της φυσικής πραγματικότητας. Είναι σημαντικό όμως να ξεκαθαρίσουμε ότι οι συχνές φυσικές καταστροφές που αντιμετωπίζουμε είναι στη ρίζα τους ανθρωπογενείς και συναρτώνται κυρίως με την κλιματική κρίση, αιτία της οποίας είναι η ανθρωπογενής παραγωγή θερμοκηπικών αερίων που προκαλείται από την αρρύθμιστη και ανεξέλεγκτη ανθρώπινη οικονομική δραστηριότητα, την αλόγιστη χρήση φυσικών πόρων, τη μαζική κτηνοτροφία κ.ά. Ως προς αυτές η ανθρωπότητα μπορεί να δράσει αποτρεπτικά, αρκεί να κατανοήσει τη γενεσιουργό αιτία τους που είναι εντέλει το παραγωγικό και αναπτυξιακό μοντέλο που κυριαρχεί σήμερα με βασική αξία το πρόσκαιρο κέρδος με οποιοδήποτε τίμημα, και να το αλλάξει σε ένα μοντέλο με κοινωνική και περιβαλλοντολογική αλληλεγγύη, ήπια οικονομική ανάπτυξη με χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αλλά και με συνδιαμόρφωση των σχετικών πολιτικών με τις τοπικές κοινωνίες.
Είναι κατάκτηση του πολιτισμού μας ότι ένας από τους πυλώνες των υποχρεώσεων ενός σύγχρονου κράτους δικαίου είναι η ασφάλεια και η προστασία του πολίτη, της κοινωνίας και του περιβάλλοντος από τα αποτελέσματα φυσικών ή ανθρωπογενών καταστροφών. Πρέπει ως κοινωνία να μετρήσουμε τις δυνάμεις μας, να αναλάβουμε ο καθένας το μερτικό της ευθύνης που του αναλογεί, να προετοιμαστούμε αξιοποιώντας την επιστημονική γνώση και την τεχνολογία, για να ελαχιστοποιήσουμε τα αποτελέσματα των φυσικών καταστροφών και να δημιουργήσουμε κοινωνίες ανθεκτικές στους κινδύνους. Ως προς τούτο είναι επιτακτική η ανάγκη στενής συνεργασίας της πολιτείας με τους επιστημονικούς φορείς, ειδικά δε με τα δημόσια ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια, για τον καλύτερο συντονισμό των απαραίτητων δράσεων και τη χρήση των διαθέσιμων σύγχρονων επιστημονικών μέσων και την ανάπτυξη νέων.
Σε αυτό το πεδίο υπάρχει διαχρονική υστέρηση από το ελληνικό κράτος που υπό το βάρος των συνθηκών που βιώνουμε δεν επιτρέπεται. Στα τελευταία 5 σχεδόν χρόνια που έχω την τιμή να υπηρετώ το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών ως διευθυντής και πρόεδρος του Δ.Σ., έχω βιώσει την έλλειψη συντονισμού και συνεργασίας μεταξύ φορέων του ελληνικού Δημοσίου όπου η «αριστερά δεν γνωρίζει τι ποιεί η δεξιά» και όπου ενώ κάποιοι τομείς της πολιτείας αγωνίζονται να ενισχύσουν την επιστήμη και τη συνεργασία με τους επιστημονικούς φορείς της χώρας, άλλοι δείχνουν άγνοια για τις επιστημονικές δυνατότητες που υπάρχουν. Για παράδειγμα, εξαιρετική είναι η συνεργασία μας διαχρονικά με την Περιφέρεια Αττικής, τόσο με την παρούσα όσο και με την προηγούμενη περιφερειακή αρχή, όπως επίσης και με το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, ενώ αντίθετα είναι ελλιπής, διαχρονικά και ανεξαρτήτως κυβερνήσεων, με τη Γ.Γ. Πολιτικής Προστασίας. Επιπλέον, η ανεπίτρεπτη εργαλειοποίηση της επιστήμης στον βωμό των πολιτικών αντιπαραθέσεων, κάτι που ζήσαμε πολύ έντονα τα τελευταία αρκετά χρόνια, ενισχύει την αμφισβήτηση της εγκυρότητας της επιστήμης και την κυριαρχία συνωμοσιολογικών και ψευδοεπιστημονικών θεωριών, γεγονός που έγινε καταφανές και κατά την πανδημία της COVID-19.
Ανάμεσα στις πολύ θετικές δράσεις της πολιτείας είναι η προώθηση από τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Καινοτομίας, τα τελευταία πέντε χρόνια τουλάχιστον, ρηξικέλευθων πρωτοβουλιών σημαντικής ενίσχυσης της έρευνας και καινοτομίας, αρκετές εκ των οποίων ξεκίνησαν με την προηγούμενη κυβέρνηση και άλλες που προωθεί η παρούσα μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης. Παραδείγματος χάριν, η δημιουργία του Εθνικού Δικτύου για την Κλιματική Αλλαγή – CLIMPACT (www.climpact.gr) συναθροίζει δεκατέσσερις εθνικούς επιστημονικούς φορείς, υπό τον συντονισμό του ΕΑΑ, που ενώνουν τις δυνάμεις τους και μοιράζονται τεχνογνωσία με σκοπό να παραχθούν εργαλεία και υπηρεσίες για την πρόληψη και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή αλλά και για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών. Πρόκειται λοιπόν για μια σημαντική εθνική πρωτοβουλία, η οποία σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη στιγμή είναι έτοιμη να συνδράμει την πολιτεία και την κοινωνία με πολύτιμη τεχνογνωσία και εμπειρογνωμοσύνη, η οποία πρέπει να αξιοποιηθεί από τα κέντρα λήψης αποφάσεων.
Το δίκτυο CLIMPACT θέτει τις δυνάμεις του στη διάθεση της πολιτείας για την αντιμετώπιση των αποτελεσμάτων των πρόσφατων καταστροφικών πυρκαγιών, αλλά και για την πρόληψη και προετοιμασία για μελλοντικές φυσικές καταστροφές.
* Ο κ. Μανώλης Πλειώνης είναι καθηγητής Τμήματος Φυσικής ΑΠΘ, διευθυντής και πρόεδρος Δ.Σ. ΕΑΑ, συντονιστής CLIMPACT.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου