Η μέτρηση του μεσημβρινού
Ο Ντενί Γκετζ (1940-2010), ο Γάλλος μυθιστοριογράφος, μαθηματικός, καθηγητής της Ιστορίας των Επιστημών και σεναριογράφος, υπήρξε ιδιαίτερα αγαπητός στα μέλη της ομάδας ΘΑΛΗΣ + ΦΙΛΟΙ. Με ορισμένα από αυτά συνδέθηκε μάλιστα με στενή φιλική σχέση, και μοιράστηκε μαζί τους τη μεγάλη αγάπη του για τη συνάντηση της λογοτεχνίας με την επιστήμη.
Στις συχνές επισκέψεις του στη χώρα μας, ο συγγραφέας του Θεωρήματος του Παπαγάλου και των Αστεριών της Βερενίκης, έλαβε μέρος σε συνέδρια (όπως εκείνο για τη σχέση μαθηματικών και αφήγησης που διοργάνωσε η ομάδα ΘΑΛΗΣ + ΦΙΛΟΙ, το 2005, στη Μύκονο), έδωσε διαλέξεις, παραχώρησε πολλές συνεντεύξεις, επισκέφθηκε σχολικές λέσχες μαθηματικής λογοτεχνίας, και χόρεψε ζεϊμπέκικο ακούγοντας ρεμπέτικα στη Θεσσαλονίκη. Η απλότητα, η καλοσύνη και η ανθρωπιά του είναι χαρακτηριστικά που διατηρούνται ζωηρά στη μνήμη όσων είχαν την ευκαιρία να τον συναναστραφούν στα ταξίδια του στην Ελλάδα.
Πρόσφατα επανακυκλοφόρησε στη γλώσσα μας (σε νέα μετάφραση του Ανδρέα Μιχαηλίδη, από τις εκδόσεις «Κέδρος») το πρώτο βιβλίο του συγγραφέα. Είναι το περίφημο «Η μέτρηση του μεσημβρινού», το οποίο είχε εκδοθεί πρώτη φορά στα ελληνικά το 2002 από τις εκδόσεις «Τραυλός» με τον τίτλο «Επιχείρηση Μεσημβρία». Το ενδιαφέρον στοιχείο αυτού του αρχικού εγχειρήματος του Ντενί Γκετζ είναι ότι εμπεριέχει την ορμή και το πάθος του συγγραφέα για όλα τα θέματα και τα ζητήματα που τον απασχόλησαν στη ζωή και στη λογοτεχνική του περιπέτεια, τα οποία ανέπτυξε με ευφάνταστο τρόπο στα βιβλία που μάς παρέδωσε στη συνέχεια.
Κινητήριος δύναμη των αφηγήσεών του υπήρξε η αγάπη του για τα μαθηματικά, την πολιτική και την ιστορία, όσα επιχείρησε να μεταφέρει στις σελίδες των γραπτών του με έναν δικό του, ιδιοσυγκρασιακό τρόπο. Στο λογοτεχνικό του έργο διακρίνει πρωτίστως κάποιος τη ζέση του συγγραφέα να συντονίσει τη γραφή του με τη δράση, την κίνηση, την εξέλιξη και τη σύγκρουση που κρύβουν οι ανθρώπινες πράξεις και τα γεγονότα. Πίστευε, άλλωστε, ότι «δεν έχει νόημα να μιλάς για την επιστήμη, για την ιστορία των μαθηματικών, για τη Γαλλική Επανάσταση, αν δεν μπορείς να δεις τη δράση πίσω απ’ όλα αυτά. Δεν έχει νόημα η μηχανιστική αναφορά σε σημαντικά πρόσωπα και γεγονότα…», έλεγε σε συνέντευξη του στην εφημερίδα «Τα Νέα»[1].
Η εποποιία της μεσημβρινής
Η περιπέτεια της μέτρησης του μεσημβρινού εξελίσσεται σε μίαν εποχή της γαλλικής ιστορίας ιδιαίτερης έντασης, δράσης και αναταραχών, όταν η Γαλλική Επανάσταση βρίσκεται στο απόγειό της. Τότε, στο ταραγμένο Παρίσι του 1792, η Εθνοσυνέλευση, ύστερα από πρόταση του Ταλλεϋράνδου, θέλησε να εδραιώσει ένα ενιαίο, παγκόσμιο σύστημα μέτρησης-μία τυποποιημένη μονάδα μήκους.
Για αυτόν τον σκοπό αναθέτει στους αστρονόμους Ζαν Μπατίστ Ντελάμπρ (1749 – 1822) και Πιερ Μεσέν (1744 – 1804) να υπολογίσουν την ακριβή απόσταση ανάμεσα σε δύο πόλεις: τη Δουνκέρκη στον βορρά και τη Βαρκελώνη στον νότο. Στόχος αυτής της φιλόδοξης αποστολής είναι η καθιέρωση μιας νέας οικουμενικής μονάδας μέτρησης που θα αντικαταστήσει τις ποικίλες μονάδες μέτρησης της φεουδαρχικής εποχής. Μιαν ιδέα που ενώνει, εκτός των άλλων, την πολιτική ισότητα με τη γεωγραφία, ώστε να παραδοθεί, στο κλίμα των ριζοσπαστικών αλλαγών της εποχής, μια δημοκρατική μονάδα μέτρησης στην ανθρωπότητα.
Αυτό το ιστορικό γεγονός εμπνέει τον Ντενί Γκετζ, τού δίνει το έναυσμα να ξεκινήσει να γράφει ένα κινηματογραφικό σενάριο με ανάλογο θέμα, το οποίο, αν και δεν έγινε ποτέ ταινία, εξελίχθηκε στο βιβλίο για τη μέτρηση του μεσημβρινού. Για τον συγγραφέα ήταν ένας τρόπος να οραματιστεί τη Γαλλική Επανάσταση και ως περιπέτεια του πνεύματος που αναζητούσε την αλλαγή του κόσμου. Και να συνδυάσει δυο ζωτικά ενδιαφέροντά του: τα μαθηματικά με την ιστορία.
Τι σημαίνει, όμως, εκείνη την εποχή η μέτρηση του μεσημβρινού; Τι αναλαμβάνουν να κάνουν οι δύο αστρονόμοι; Γράφοντας για τον γεωδαιτικό τριγωνισμό, στα παραρτήματα που συνοδεύουν την ιστορία του βιβλίου του, ο Ντενί Γκετζ εξηγεί ότι πρόκειται για μία διαδικασία που επιτρέπει τη μέτρηση μήκους μιας ευθύγραμμης διαδρομής με τη βοήθεια μιας σειράς γωνιακών μετρήσεων και μίας μόνο γραμμικής μέτρησης. Και σημειώνει ότι για να εφαρμοστεί πρέπει: «Να δημιουργηθεί μία αλυσίδα από τρίγωνα που καλύπτουν το τόξο, τοποθετώντας μια σειρά υπερυψωμένων στόχων εκατέρωθεν του τόξου. Κάθε κορυφή οφείλει να είναι ορατή από τις δύο προηγούμενες και τις δύο επόμενες. Στη συνέχεια προσδιορίζεται η τιμή των γωνιών με στοχεύσεις. Οι γεωδαιτικές μετρήσεις πραγματοποιούνται με τη βοήθεια του δικάτοπτρου»[2].
Ο Ντενί Γκετζ χτίζει τον μύθο του βιβλίου γύρω από τα ιστορικά και επιστημονικά γεγονότα με κινηματογραφική ματιά, ακολουθώντας τους αστρονόμους σε όλα τα στάδια της διαδρομής τους. Από το ξεκίνημα του ταξιδιού τους, με δύο ιππήλατες άμαξες (μπερλίνες) στο Παρίσι, μέχρι την αναρρίχησή τους σε καμπαναριά, λόφους και βουνοκορφές. Ο συγγραφέας χορογραφεί τις κινήσεις των δύο αστρονόμων, που ακολουθούν δύο αντίθετες γεωγραφικά πορείες, από το ένα ύψωμα στο άλλο. Παράλληλα ζωντανεύει την εξέλιξη της Επανάστασης στο έδαφος που είχε γεννήσει αυτό το σχέδιο.
Η πορεία των δύο αστρονόμων δεν είναι εύκολη. Τα εμπόδια και οι κίνδυνοι πολλαπλασιάζονται σχεδόν σε κάθε τους βήμα. Ο Ντελάμπρ πέφτει σε δυσμένεια, ο Μεσέν φυλακίζεται στην Ισπανία, και αργότερα εξορίζεται στην Ιταλία, καθώς η Γαλλία κηδεύει τη Μοναρχία, καταδικάζοντας σε θάνατο τον Λουδοβίκο, προσπαθεί να εδραιώσει τη Δημοκρατία, πολεμά με την Ισπανία και υποδέχεται την Υπατεία. Ο συγγραφέας, στην αφήγησή του, ακολουθώντας τη διαδρομή των δύο αστρονόμων, διασχίζει τη χώρα για να διασχίσει την ιστορία. Το επιτυγχάνει με παραστατικό τρόπο και ρεαλιστικές περιγραφές, αναζητώντας, επίσης, τη συγκίνηση αυτού του διπλού ταξιδιού μέσα από τις εναλλαγές του: από «τη σιωπή των ορέων, τη γαλήνη των καμπαναριών» και την ομορφιά της επιστήμης στον αναβρασμό μιας ταραγμένης εποχής που άλλαξε τον κόσμο.
[1] ΝΤΕΝΙ ΓΚΕΤΖ Η κινηματογραφική δράση πίσω από τα μαθηματικά, https://www.tanea.gr/2002/10/03/lifearts/culture/nteni-gketz-i-kinimatografiki-drasi-pisw-apo-ta-mathimatika/ , 3 Οκτωβρίου 2002.
[2] Γωνιομετρικό όργανο που φέρει δύο κάτοπτρα (καθρέφτες) με ευρύτατη χρήση στη γεωδαισία, στην αστρονομία, στη υδρογραφία και στη ναυτιλία.
Πηγή https://thalesandfriends.org/el/book/i-metrisi-tou-mesimbrinou/
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου