Σπάνια έκρηξη νόβα θα είναι ορατή με γυμνό μάτι
του Αλέξη Δεληβοριά Ίδρυμα Ευγενίδου
Aστρονόμοι σε όλο τον κόσμο έχουν στραμμένο το βλέμμα τους προς τον μικρό αστερισμό του Βορείου Στεφάνου, όπου τον Σεπτέμβριο αναμένεται να λάμψει ένας καινοφανής αστέρας.
Το Τ Βορείου Στεφάνου (T CrB) είναι ένα διπλό αστρικό σύστημα, περίπου 3.000 έτη φωτός μακριά από τη Γη, και αποτελείται από έναν κόκκινο γίγαντα και έναν λευκό νάνο. Οι λευκοί νάνοι είναι τα «λείψανα» άστρων σαν τον Ήλιο, δηλαδή ουράνια σώματα στο μέγεθος περίπου της Γης, αλλά με μάζα συγκρίσιμη μ’ αυτήν του Ήλιου, τα οποία σχηματίζονται όταν τα άστρα αυτά διογκωθούν σε κόκκινους γίγαντες και εκτινάξουν τις εξωτερικές τους στιβάδες στο Διάστημα, σχηματίζοντας αέρια νεφελώματα. Στο κέντρο του διαστελλόμενου νεφελώματος, ο πυρήνας του μητρικού άστρου έχει συμπιεστεί σ’ έναν λευκό νάνο, στο εσωτερικό του οποίου οι θερμοπυρηνικές αντιδράσεις σύντηξης έχουν σβήσει.
Σ’ αυτά τα διπλά συστήματα άστρων, λοιπόν, το βαρυτικό πεδίου του λευκού νάνου έλκει την πλούσια σε υδρογόνο ύλη από τις εξωτερικές στιβάδες του γειτονικού του άστρου, η οποία στροβιλίζεται γύρω του και εντέλει εναποτίθεται στην επιφάνειά του. Καθώς η ύλη αυτή σταδιακά συμπιέζεται και θερμαίνεται όλο και πιο πολύ, κάποια στιγμή η θερμοκρασία της φτάνει στο όριο που απαιτείται για την έναρξη της σύντηξης του υδρογόνου.
Ο λευκός νάνος, τότε, «αναφλέγεται» ξαφνικά και η φωτεινότητά του αυξάνει ακόμη και δεκάδες χιλιάδες φορές, εκτινάσσοντας υλικά από την επιφάνειά του στο Διάστημα. Είναι μάλιστα δυνατό να υπάρξουν πολλαπλές τέτοιες εκρήξεις, καθώς ύλη από το άστρο-συνοδό συνεχίζει να εναποτίθεται στην επιφάνεια του λευκού νάνου και η όλη διαδικασία ξεκινά από την αρχή.
Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στην περίπτωση του T CrB, που είναι ο λαμπρότερος επαναληπτικός καινοφανής αστέρας που γνωρίζουμε. Απ’ ό,τι φαίνεται, μάλιστα οι εκρήξεις του διπλού αυτού άστρου φαίνεται να επαναλαμβάνονται κατά μέσο όρο κάθε 80 χρόνια περίπου.
Η πρώτη καταγεγραμμένη παρατήρηση του καινοφανή αστέρα T CrB έγινε περισσότερα από 800 χρόνια πριν, το φθινόπωρο του 1217, από τον Burchard, ηγούμενο του Ursberg της Γερμανίας, ενώ η τελευταία έγινε το 1946. Συγκρίνοντας τη συμπεριφορά του κατά την τελευταία δεκαετία, με την συμπεριφορά του για παρόμοιο χρονικό διάστημα πριν την τελευταία έκρηξη του 1946, ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η επόμενη έκρηξη νόβα από το διπλό αυτό άστρο θα μπορούσε να συμβεί μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2024.
Ο Βόρειος Στέφανος είναι ένας μικρός αστερισμός του βορείου ημισφαιρίου σε σχήμα πετάλου και βρίσκεται μεταξύ των αστερισμών του Βοώτη και του Ηρακλή. Τα άστρα που τον απαρτίζουν δεν είναι ιδιαιτέρως φωτεινά, αλλά μπορείτε να τον εντοπίζετε πάνω στην γραμμή περίπου που ενώνει δύο από τα λαμπρότερα άστρα του ουρανού: τον Αρκτούρο στον αστερισμό του Βοώτη και τον Βέγα στον αστερισμό της Λύρας. Ας σημειωθεί ακόμα ότι το T CrB δεν βρίσκεται πάνω στην ημικυκλική γραμμή που ενώνει τα λαμπρότερα άστρα του αστερισμού αλλά ακριβώς από κάτω της.
Δεδομένου ότι οι επαναλαμβανόμενες εκρήξεις νόβα είναι κάπως απρόβλεπτες, υπάρχει φυσικά και η πιθανότητα να περάσει ο Σεπτέμβριος κι να μην σημειωθεί νέα έκρηξη. Όποτε και να γίνει, ωστόσο, η λάμψη της θα είναι ορατή για μια βδομάδα περίπου, που σημαίνει ότι υπάρχει αρκετός χρόνος για να την δείτε και εσείς!
Στον σύνδεσμο που ακολουθεί υπάρχει ένας χάρτης του ουρανού που θα σας βοηθήσει να εντοπίσετε τον αστερισμό του Βορείου Στεφάνου: T Corona Borealis | Azimuth
Φωτογραφία: Καλλιτεχνική αναπαράσταση διπλού αστρικού συστήματος, όπου ένας λευκός νάνος απορροφά ύλη από τις εξωτερικές στοιβάδες του άστρου-συνοδού του (Credit: NASA/CXC/M.Weiss)
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου