Ο μουσικός Einstein

Σαν χθες πριν από 60 χρόνια, στις 18 Απριλίου 1955, πέθανε ο Άλμπερτ Άινσταϊν. Με αφορμή την επέτειο αυτή, μια αναφορά στη δεύτερη μεγάλη αγάπη του περίφημου επιστήμονα: το βιολί.

1930, συναγωγή του Βερολίνου

Η φράση «Η μουσική είναι η μεγαλύτερη πηγή χαράς στη ζωή μου» θα ακουγόταν ίσως σαν μπανάλ υπερβολή αν προερχόταν από κάποιον άλλο, και όχι από τον Άλμπερτ Άινσταϊν. Αντιθέτως, όταν φανταζόμαστε τον άνθρωπο που άλλαξε όσο λίγοι την αντίληψή μας για το σύμπαν, που έφερε επανάσταση στην επιστήμη και έγινε συνώνυμο της ανθρώπινης ευφυΐας, να λέει κάτι τέτοιο, μοιάζει παράξενα συγκινητικό.
Ο Άινσταϊν λάτρευε όντως την κλασική μουσική και υπήρξε ώς το τέλος της ζωής του ερασιτέχνης βιολιστής – και μάλιστα, σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες, αξιοπρεπέστατος ως προς τις επιδόσεις του. «Η ζωή χωρίς μουσική είναι κάτι το αδιανόητο για μένα», είχε πει. Ήταν μια αγάπη που ξεκίνησε, πράγμα όχι και πολύ παράδοξο, μόλις έπαψε να υποβάλλεται στο «μαρτύριο» της τυπικής μουσικής εκπαίδευσης που του επέβαλε η μητέρα του – πιανίστρια κι η ίδια. Έτσι, στα 13 του ανακάλυψε τον Μότσαρτ. Μετά, τον Μπαχ, τον Μπετόβεν και τον Μπραμς. Και σ’ αυτούς έμεινε κιόλας. Τα γούστα του ήταν εξόχως «συντηρητικά». Ποτέ του δεν κατάφερε να συντονιστεί με τα πιο σύγχρονα μουσικά ρεύματα. Ακόμα και ο Βάγκνερ τού φαινόταν «αξιοθαύμαστος για την επινοητικότητά του, αλλά η απουσία αρχιτεκτονικής στο έργο του έχει κάτι το παρακμιακό… Σπανίως μπορώ να τον ακούσω χωρίς ένα αίσθημα αηδίας».

                             
Φυσικά, η μουσική ήταν και ο κατεξοχήν τρόπος χαλάρωσης του Άινσταϊν από τη μελέτη των μυστηρίων του σύμπαντος. Η δεύτερη γυναίκα του, η Έλσα, περιγράφει γλαφυρά αυτό το κομμάτι της οικογενειακής τους ζωής: «Όταν ήμουν μικρή, ερωτεύτηκα τον Άλμπερτ επειδή έπαιζε Μότσαρτ τόσο όμορφα», γράφει. «Παίζει επίσης και πιάνο. Η μουσική τον βοηθάει όταν σκέφτεται τις θεωρίες του. Πάει στο γραφείο του, ξανάρχεται, παίζει μερικές συγχορδίες στο πιάνο, κάτι σημειώνει και ξαναπάει στο γραφείο».
Όταν απέκτησε πλέον φήμη ως φυσικός, ο Άινσταϊν έπαιζε συχνά ως «γκεστ» με επαγγελματικές ορχήστρες μουσικής δωματίου, και η εμφάνισή του αποτελούσε πάντοτε είδηση και πόλο έλξης. Δεν έλειψαν, βέβαια, και οι παρεξηγήσεις. Κάποτε, ένας μουσικοκριτικός, που προφανώς αγνοούσε την κύρια ιδιότητα του Άινσταϊν, έγραψε: «Ο Άινσταϊν παίζει έξοχα. Ωστόσο, δεν αξίζει την παγκόσμια φήμη που έχει αποκτήσει. Υπάρχουν και πολλοί άλλοι βιολιστές, εξίσου καλοί μ’ αυτόν». (Θα αναρωτιόμαστε πάντα αν κάποιος, κάποτε, είπε στον άνθρωπο αυτόν την αλήθεια – και πώς.)

Στο πιάνο, η γυναίκα του Έλσα

Προφανώς, ο απεριόριστος σεβασμός του προς τη μουσική δεν του επέτρεψε ποτέ να θεωρήσει τον εαυτό του μουσικό. Έτσι, παρόλο που του προσφέρθηκε κάποτε ένα εξαιρετικό, πανάκριβο βιολί Guarneri, εκείνος το αρνήθηκε, αφήνοντάς το ελεύθερο να καταλήξει, ενδεχομένως, στα χέρια κάποιου που θα είχε πραγματικά ανάγκη τις τεράστιες δυνατότητές του. Προς το τέλος της ζωής του, νιώθοντας πια πως η δύναμη και η ευλυγισία εγκατέλειπε το αριστερό του χέρι, έβαλε το βιολί του στη θήκη του και δεν το ξανάπιασε ποτέ.

                                       

Πηγή: Brian Foster, Einstein and his love of music, Physics world, Ιανουάριος 2005. 

Απόδοση για το dim/art: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου.