Τι συμβαίνει στο σώμα ενός αστροναύτη όταν πρέπει να «ξαναμάθει» τη Γη
Τον Ιούνιο του 2024, ο Μπάρι «Μπατς» Ουίλμορ και η Σουνίτα «Σούνι» Ουίλιαμς αναχώρησαν από τη Γη για μιαν αποστολή οκτώ ημερών. Αυτό που ακολούθησε ήταν μια απροσδόκητη και οπωσδήποτε αθέλητη εννιάμηνη παραμονή στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) – ένα μηχανικό πρόβλημα που μετατράπηκε σε οδύσσεια.
Είναι εύκολο –με τον τρόπο που φανταζόμαστε τα διαστημικά ταξίδια– να βλέπουμε μόνο το μακρινό φευγιό· λησμονούμε, εντούτοις, ότι η επιστροφή είναι εξίσου μεταμορφωτική.
Κατά την επιστροφή τους τις προηγούμενες ημέρες, τους υποδέχθηκαν τα φλας – και τους καταρράκωσε ο κυνισμός της βαρύτητας. Ο Ουίλμορ, αστροναύτης που είχε επανειλημμένως τεθεί σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη μας, πάλευε να βγει από την κάψουλα. Η κόρη του σημείωσε την αμηχανία με τον πόνο ενός παιδιού: «Τα πάει καλά», είπε στους δημοσιογράφους. «Αλλά δυσκολεύεται να προσαρμοστεί».
Είναι εύκολο –με τον τρόπο που φανταζόμαστε τα διαστημικά ταξίδια– να βλέπουμε μόνο το μακρινό φευγιό· την εκτόξευση· την άνοδο· τη μαύρη πέτρα στα γήινα. Λησμονούμε, εντούτοις, ότι η επιστροφή είναι εξίσου μεταμορφωτική, και συχνά πιο σκληρή. Για το σώμα του αστροναύτη, η Γη δεν είναι πια πατρίδα· είναι κάτι σαν το πράσινο μίλι.
Η βιολογία της επιστροφής: Ουίλμορ και Ουίλιαμς
Οι Ουίλμορ και Ουίλιαμς υποβάλλονται επί του παρόντος σε πρόγραμμα αποκατάστασης 45 ημερών, μαθαίνοντας εκ νέου την ισορροπία, τον συντονισμό και τη δύναμη. Επειτα από μήνες σε συνθήκες μικροβαρύτητας, τα σώματά τους είχαν αρχίσει μια σιωπηλή διαδικασία: να… ξεχάσουν τη Γη. Οι μύες ατροφούν. Τα οστά φορτώνουν ασβέστιο στην κυκλοφορία του αίματος. Ακόμα και η αίσθηση του προσανατολισμού καθίσταται αγώνας.
Επειτα από μήνες σε συνθήκες μικροβαρύτητας, τα σώματά τους είχαν αρχίσει μια σιωπηλή διαδικασία: να… ξεχάσουν τη Γη.
Η Ουίλιαμς, που επέστρεψε με γκρίζες γραμμές στα μαλλιά της, έγινε σύμβολο της παράξενης αλχημείας του Διαστήματος: γήρανση που προκαλείται από το στρες, οξειδωτικές βλάβες και μια βαθιά κόπωση που δεν φαίνεται στις μαγνητικές τομογραφίες. Δεν είναι ότι το σώμα σπάει πλέοντας στα ουράνια, απλώς προσαρμόζεται. Βέβαια, η περί ης ο λόγος προσαρμογή είναι κάτι σαν προδοσία των γήινων συνηθειών. Μετατρέπει την πολυπόθητη επιστροφή στην πατρίδα σε τραύμα.
Ο Φρανκ Ρούμπιο, ο οποίος είχε περάσει 371 ημέρες στο διάστημα, λέει ότι οι δύο ή τρεις πρώτοι μήνες που επέστρεψε στη Γη αφορούσαν την «επανένταξή» του στη ζωή και την «αποκατάσταση» του σώματός του. «Προσαρμόζεσαι απίστευτα γρήγορα στο Διάστημα, αλλά στη συνέχεια, δυστυχώς, η διαδικασία επαναπροσαρμογής στη Γη μπορεί ορισμένες φορές να κρατήσει λίγο περισσότερο και να αποδειχθεί έτι δυσκολότερη», δήλωσε στο περιοδικό Time το 2023.
Ο… μοριακός προσκυνητής: Οι 340 μέρες του Σκοτ Κέλι
Η αποστολή του Σκοτ Κέλι το 2015-2016 στον ISS ήταν κάτι περισσότερο από μια δοκιμασία αντοχής· ήταν ένα πείραμα επί της σημασίας να παραμένεις… άνθρωπος ενώ εγκαταλείπεις τον πλανήτη. Σε σύγκριση με τον ομοζυγωτικό δίδυμό του Μαρκ –ο οποίος παρέμεινε στη Γη– ο Σκοτ επέστρεψε αλλαγμένος.
Ορισμένες αλλαγές, όπως οι αλλαγές γονιδιακής έκφρασης και τα μειωμένα τελομερή (αλληλουχίες νουκλεοτιδίων που συνδέονται με πρωτεΐνες στα άκρα των χρωμοσωμάτων), αντιστράφηκαν με την πάροδο του χρόνου. Αλλες –η γνωστική επιβράδυνση, οι δείκτες φλεγμονής– παρέμειναν σαν τον πόνο από το κρύο ενός παρατεταμένου χειμώνα.
Η αποστολή του Σκοτ Κέλι το 2015-2016 στον ISS ήταν κάτι περισσότερο από μια δοκιμασία αντοχής· ήταν ένα πείραμα επί της σημασίας να παραμένεις… άνθρωπος ενώ εγκαταλείπεις τον πλανήτη.
Ταυτόχρονα, είχε ψηλώσει στο Διάστημα, για μήνες μετά τον πονούσαν τα πόδια και οι μύες, αλλά προτιμούσε να αστειεύεται με όλα αυτά, διότι… «είμαι χαρούμενος που είμαι επιτέλους κάπου όπου υπάρχει βαρύτητα».
Δεν ήταν μόνον ότι το Διάστημα τον είχε αλλάξει· ήταν ότι η Γη έμοιαζε πλέον ανεπαρκής για να συγκρατήσει αυτό στο οποίο είχε μετατραπεί. Μάλιστα, σχολιάζοντας τα απομνημονεύματά του στους New York Times, ο Γιάροσλαβ Καλφάρ γράφει ότι «οι διαστημικές πτήσεις, όπως και οι θαλάσσιες εξερευνήσεις παλαιότερα, δεν είναι μόνον συγκινήσεις. Φέρνουν τα ανθρώπινα όντα αντιμέτωπα με ένα, στην καλύτερη περίπτωση, αδιάφορο και, συχνά, εχθρικό περιβάλλον, έτοιμο να συντρίψει κάθε αθώο ταξιδιώτη με το παραμικρό».
Ο πρώτος εμετός στο Διάστημα: Γκέρμαν Τίτοφ
Η ποίηση του Διαστήματος ξεκίνησε με τη ναυτία. Το 1961, ο Σοβιετικός κοσμοναύτης Γκέρμαν Τίτοφ έγινε ο δεύτερος άνθρωπος στο Διάστημα, και ο πρώτος που υπέφερε από αυτό που αργότερα θα ονομαζόταν «σύνδρομο προσαρμογής στο Διάστημα» (Space Adaptation Syndrome). Εκανε εμετό, κοιμόταν επί 25 ώρες (αυτά τα δύο τον έβαλαν στα ρεκόρ Γκίνες), αισθανόταν ζάλη και πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της πτήσης του παλεύοντας με ένα αίσθημα αποπροσανατολισμού.
Κάθε επιστροφή επιβάλλει μια νέα βαθμονόμηση. Το σώμα κάθε αστροναύτη πρέπει να ξαναμάθει τη Γη.
Οταν προσγειώθηκε, ο εγκέφαλος, χωρίς βαρυτική αναφορά, έχασε τη βαθμονόμησή του. Κάθε επιστροφή επιβάλλει μια νέα βαθμονόμηση. Το σώμα κάθε αστροναύτη πρέπει να ξαναμάθει τη Γη.
Η ασθένεια της κίνησης μπορεί να ακούγεται ασήμαντη, αλλά στο πλαίσιο της μηδενικής βαρύτητας γίνεται μεταφορά. Ακόμα και τα πιο ισχυρά συστήματα –το εσωτερικό αυτί, η παρεγκεφαλίδα, το οπτικό νεύρο– υπερφορτώνονται όταν καλούνται να κατανοήσουν την έλλειψη βαρύτητας. Και όταν επιστρέφουν στη βαρύτητα… θρηνούν.
Αποσύνθεση σε αργή κίνηση: Οι αστροναύτες του Skylab
Μεταξύ του 1973 και του 1974, το Skylab φιλοξένησε αστροναύτες για 171 ημέρες συνολικά. Ανάμεσα στα 300 επιστημονικά και τεχνικά πειράματα, παρακολουθούσαν τα οστά, την καρδιά, τον μεταβολισμό τους. Αλλά τίποτα δεν εμπόδιζε την αργή ατροφία του σώματος και της παρουσίας του.
Τίποτα δεν εμπόδιζε την αργή ατροφία του σώματος και της παρουσίας του. Μήπως στέλνουμε το σώμα στο Διάστημα σε άριστη κατάσταση, μόνο και μόνο εντέλει για να το διαλύσουμε;
Οταν επέστρεψαν, βίωσαν συνεχή απώλεια σωματικού βάρους, μικρή και ασυνεχή απώλεια οστικού ασβεστίου και μυϊκής μάζας και γενικά, μετά την επιστροφή στη Γη, υπέστησαν μείωση της ικανότητας των αιμοφόρων αγγείων να διανέμουν ενεργά το αίμα στα μέρη του σώματος που το χρειάζονται (ορθοστατική δυσανεξία), σύμφωνα με μελέτη της NASA.
Η ειρωνεία είναι αδίστακτη: στέλνουμε το σώμα στο Διάστημα σε άριστη κατάσταση, μόνο και μόνο εντέλει για να το διαλύσουμε. Η μεταφορά της αποσύνθεσης δεν είναι καθόλου μεταφορά. Είναι κλινική κατάσταση.
Η καρδιά του σεληνιακού περιπατητή: Τζέιμς Ιργουιν
Δεν είναι όλες οι πληγές ορατές. Ο Τζέιμς Ιργουιν περπάτησε στη Σελήνη το 1971, στην αποστολή Apollo 15. Λιγότερο από δύο χρόνια αργότερα, υπέστη ισχυρή καρδιακή προσβολή σε ηλικία 43 ετών, ενώ έπαιζε χάντμπολ. Δεν ήταν η τελευταία του. Ακολούθησαν άλλες τρεις: μία ενώ έκανε σκι, μία ενώ έκανε τζόκινγκ, μία που τον σκότωσε.
Είναι λες και το φεγγάρι που, αφού του είχε χαρίσει την εμπειρία της υπερβατικότητας, απαιτούσε κάτι σε αντάλλαγμα.
Η καρδιακή ανεπάρκειά του δεν μπορεί να αποδοθεί άμεσα στην αποστολή του, καθώς ήταν «εξαιρετικά τυχεροί» με την ακτινοβολία, όπως επιβεβαιώνει και η NASA. Ο Τζέιμς Ιργουιν, όμως, ήταν ευσεβής – θεωρούσε την επιβίωσή του θαύμα. Αλλά το σώμα του δεν συνήλθε ποτέ εξ ολοκλήρου. Είναι λες και το φεγγάρι που, αφού του είχε χαρίσει την εμπειρία της υπερβατικότητας, απαιτούσε κάτι σε αντάλλαγμα.
Δηλητηριασμένη αναπνοή: Apollo & Soyuz
Το 1975, το Πρόγραμμα Δοκιμών Apollo – Soyuz συμβόλιζε την αποκλιμάκωση του Ψυχρού Πολέμου – μια χειραψία σε τροχιά. Αλλά καθώς η κάψουλα Apollo επανήλθε στην ατμόσφαιρα της Γης, μια βαλβίδα της καμπίνας δεν λειτούργησε σωστά, με αποτέλεσμα να διαρρεύσει τετροξείδιο του αζώτου στον αέρα. Το αμερικανικό πλήρωμα νοσηλεύτηκε με χημική πνευμονία.
Μια βάναυση υπενθύμιση ότι η επιστροφή δεν είναι διάσωση· ότι ακόμα κι εκείνη, με όλη την τεχνολογική της ακρίβεια, μπορεί να προδώσει.
Για τρεις ημέρες, λαχανιάζαν, έβηχαν και προσπαθούσαν να συνέλθουν. Ηταν μια βάναυση υπενθύμιση ότι η επιστροφή δεν είναι διάσωση· ότι ακόμα κι εκείνη, με όλη την τεχνολογική της ακρίβεια, μπορεί να προδώσει. Η Γη μπορεί να είναι η πατρίδα, αλλά είναι επίσης ένα πεδίο μάχης μεταξύ βιολογίας και μηχανικής.
SANS και η όραση στο κενό
Ο χώρος δεν τυφλώνει, αλλά παραμορφώνει. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, αστροναύτες έχουν επιστρέψει από τον ISS παραπονούμενοι για θολή όραση και πίεση πίσω από τα μάτια. Ο ένοχος; Το σύνδρομο SANS (Spaceflight-Associated Neuro-ocular Syndrome – Νευρο-οφθαλμικό Σύνδρομο), μια κατάσταση κατά την οποία το υγρό του εγκεφάλου –και ο ίδιος ο εγκέφαλος εντέλει– μετατοπίζεται προς τα πάνω στη μικροβαρύτητα, ισοπεδώνοντας τον βολβό του ματιού και διογκώνοντας το οπτικό νεύρο.
Ο τρόμος είναι ο εξής: μπορεί να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και να μη βλέπουν πλέον καθαρά τίποτα, κανέναν.
Ορισμένοι αστροναύτες ανακτούν την όρασή τους. Ομως όχι όλοι. Και ο τρόμος είναι ο εξής: μπορεί να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και να μη βλέπουν πλέον καθαρά τίποτα, κανέναν.
Η NASA εξακολουθεί να ψάχνει για λύση. Εν τω μεταξύ, οι αστροναύτες επιπλέουν σε έναν κόσμο όπου ακόμα και η αντίληψη είναι υπό αίρεσιν, όπου ακόμα και η πράξη της όρασης ενέχει κινδύνους.
Η μεταφυσική της βαρύτητας
Αυτό που φωτίζουν αυτές οι ιστορίες δεν είναι απλως η ευθραυστότητα του σώματος, αλλά και η μεταφυσική σύγχυση που προκύπτει όταν αναδιατάσσουμε τις συντεταγμένες του. Ο αστροναύτης είναι μια φιγούρα μετατόπισης. Ανυψώνεται πέρα από τη σφαίρα της συνηθισμένης θνητότητας, αλλά και σύρεται χαμηλά από τη γήινη κοινοτοπία της επιστροφής.
Η βαρύτητα, όπως τελικά μαθαίνουν, δεν είναι νόμος. Είναι κατάσταση. Οταν αναστέλλεται, η ψυχή μοιάζει να αιωρείται σε νέο νόημα. Αλλά όταν επιστρέφει, το βιώνει ως κρίση.
Ενας άνθρωπος που σκοντάφτει στον διάδρομο μιας κάψουλας που επιστρέφει δεν αισθάνεται όπως ένα στοιχείο σε μια βάση δεδομένων.
Η εσωτερική γλώσσα της NASA τείνει προς την κλινική ουδετερότητα: «Προγράμματα αναμόρφωσης», «μετατόπιση υγρών», «σκελετική αποφόρτιση». Παρά ταύτα, ένας άνθρωπος που σκοντάφτει στον διάδρομο μιας κάψουλας που επιστρέφει δεν αισθάνεται όπως ένα στοιχείο σε μια βάση δεδομένων. Αισθάνεται –ταυτόχρονα– κειμήλιο και νεογέννητος.
Ο αστροναύτης δεν είναι απλώς ένας ταξιδιώτης, αλλά ένας μελετητής της επιστροφής, που μελετά πώς η απουσία ξανασχεδιάζει το σενάριο της ύπαρξης. Οταν οι αστροναύτες επιστρέφουν από το Διάστημα, δεν μιλούν για ηρωισμό. Μιλούν για καθήκον. Και για ίλιγγο· για την ανάγκη να κρατηθούν και να ξαναμάθουν. Μιλούν, εν ολίγοις, για ταπεινότητα.
Οι αστροναύτες, οι κοσμοναύτες και οι ταϊκοναύτες νιώθουν εν πολλοίς ότι ο νόστος στη Γη τούς ωθεί να εκτιμήσουν τη βαρύτητα.
Η βαρύτητα, άλλωστε, όπως μας έμαθε ο Νεύτων, είναι αυτό που μας κρατάει ενωμένους. Οταν ξεφεύγουμε από αυτή, μαθαίνουμε πόσο βαθιά μας διαμορφώνει. Στα πόδια, στην καρδιά, στα μάτια· και στο αόρατον της ψυχής.
Οι αστροναύτες, οι κοσμοναύτες και οι ταϊκοναύτες νιώθουν εν πολλοίς ότι ο νόστος στη Γη τούς ωθεί να εκτιμήσουν τη βαρύτητα.
Και δεν αναφέρονται μόνο στους νόμους της φυσικής. Εννοούν και την ψυχή που μαθαίνει να ζυγίζει και να ζυγίζεται.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου