François Englert: «Το σωματίδιο Higgs έχει λάθος όνομα»

Από την χθεσινή ομιλία του Englert στο Πολυτεχνείο. Ομολογώ ότι μας μάγεψε όλους!

Ο Βέλγος φυσικός Φρανσουά Ανγκλέρ (François Englert), ο οποίος τιμήθηκε το 2013 με το Νόμπελ Φυσικής, μαζί με τον Βρετανό Πίτερ Χιγκς, για την ιστορική ανακάλυψη του λεγόμενου «σωματιδίου Χιγκς» στο CERN, μιλάει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για τις πιθανές (αλλά καθόλου βέβαιες) μελλοντικές σημαντικές ανακαλύψεις στη Φυσική, το κρυφό παράπονό του για το λανθασμένο όνομα στο σωματίδιο Χιγκς, καθώς και για τον ρόλο-κλειδί της επιστήμης στην κοινωνία, ώστε να μην ξαναπέσει η ανθρωπότητα στη βαρβαρότητα.
Ήδη από το 1964, ο Ανγκλέρ (μαζί με τον θανόντα Βελγο-αμερικανό συνεργάτη του Ρόμπερτ Μπρουτ) και λίγους μήνες μετά ο Χιγκς, είχαν κάνει τις σχετικές επιστημονικές δημοσιεύσεις, προβλέποντας θεωρητικά ότι υπάρχει ένα τέτοιο σωματίδιο, που «δίνει» μάζα στα άλλα υποατομικά σωματίδια της ύλης. Το 2012, ανακαλύφθηκε τελικά στο CERN αυτό το θεμελιώδες σωματίδιο, το οποίο φέρει (μόνο) το όνομα του Βρετανού συναδέλφου του.

Ο Ανγκλέρ, που είναι σήμερα ομότιμος καθηγητής στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελών (Université Libre du Bruxelles), βρίσκεται αυτές τις μέρες στην Αθήνα. Χθες μίλησε, στην Πολυτεχνειούπολη, στους φοιτητές και τους καθηγητές της Σχολής Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών (ΣΕΜΦΕ) του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, η οποία τον προσκάλεσε στο πλαίσιο σειράς εκδηλώσεων για τα 15 χρόνια από την ίδρυσή της. Απόψε ο Βέλγος νομπελίστας θα αναγορευθεί επίτιμος διδάκτωρ του ΕΜΠ σε ειδική εκδήλωση.
Ο Ανγκλέρ γεννήθηκε το 1932 στο Βέλγιο και πέρασε δύσκολα παιδικά χρόνια λόγω και της εβραϊκής του καταγωγής, κατορθώνοντας οριακά να διαφύγει του Ολοκαυτώματος μετά την κατάληψη του Βελγίου από τη ναζιστική Γερμανία. Σπούδασε ηλεκτρολόγος μηχανικός στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών (ULB) και πήρε το διδακτορικό του στις Φυσικές Επιστήμες το 1959.
Από το 1959 μέχρι το 1961 εργάσθηκε στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ των ΗΠΑ και στη συνέχεια επέστρεψε στο ULB, όπου έγινε καθηγητής και, από το 1980, επικεφαλής της ομάδας θεωρητικής φυσικής του βελγικού πανεπιστημίου (είναι πια ομότιμος από το 1998). Εχει σημαντική ερευνητική συνεισφορά στη στατιστική φυσική, στην κβαντική θεωρία πεδίου, στην κοσμολογία, στη θεωρία χορδών και στην υπερβαρύτητα. Για την έρευνά του στη θεωρητική φυσική των στοιχειωδών σωματιδίων έχει τιμηθεί με πολλά σημαντικά διεθνή βραβεία.

Χθες είχα την μεγάλη τύχη να κουβεντιάσω για λίγο με τον θρύλο της Φυσικής F. Englert

Ακολουθεί το κείμενο της αποκλειστικής συνέντευξης λίγο μετά την άφιξή του στην Ελλάδα.

ΕΡ: Οι συγκρούσεις σωματιδίων μόλις ξανάρχισαν στο CERN. Έχετε μεγάλες προσδοκίες για πιθανές νέες ανακαλύψεις ίδιας ή και μεγαλύτερης σημασίας με εκείνη του μποζονίου Χιγκς το 2012;

ΑΠ: Δεν είμαι ικανός να προβλέψω το μέλλον. Συνεπώς δεν μπορώ να πω τι μπορεί να συμβεί. Πολλοί πιστεύουν ότι θα βρεθεί η υπερσυμμετρία, αλλά, αν και ελπίζουν, προς το παρόν δεν έχουν βρεθεί σημάδια της. Τίποτε δεν είναι ξεκάθαρο προς το παρόν. Θα έλεγα ότι αυτή τη στιγμή είμαι ελαφρώς απαισιόδοξος, αλλά ποιός ξέρει; Θα είναι πάντως θαυμάσιο, αν βρεθεί η σκοτεινή ύλη.

ΕΡ: Παρεμπιπτόντως, θεωρείτε ότι λεγόμενο σωματίδιο Χιγκς θα έπρεπε να φέρει και το δικό σας όνομα, αφού παραπέμπει στον «μηχανισμό Μπρουτ-Ανγκλέρ-Χιγκς»; Έχετε κάποια επικοινωνία με τον Πίτερ Χιγκς;

ΑΠ: Το σωματίδιο θα έπρεπε να φέρει και το όνομα του Χιγκς. Είχε, άλλωστε, ανακαλυφθεί θεωρητικά αρχικά από εμάς (σ.σ. Μπρουτ και Ανγκλέρ). Το ζήτημα της ονομασίας ξεκίνησε λάθος από την αρχή και στη συνέχεια επικράτησε λόγω και του μεγάλου αγγλικού σωβινισμού. Όμως δεν με νοιάζει και πολύ τελικά. Προφανώς, πάντως, το σωματίδιο δεν φέρει το σωστό όνομα. Όσον αφορά τον Πίτερ Χιγκς, συναντηθήκαμε μετά την ανακάλυψη του σωματιδίου στο CERN και τα πήγαμε μια χαρά, από όσο κατάλαβα. Αλλά δεν έχουμε πραγματικά κάποιον επιστημονικό διάλογο.

ΕΡ: Υπάρχει εύλογη ελπίδα ότι οι επιστήμονες σύντομα θα ρίξουν φως στα μυστήρια της σκοτεινής ύλης και της σκοτεινής ενέργειας;

ΑΠ: Το ελπίζω, όμως πιστεύω ότι αυτά τα δύο πράγματα πιθανότατα έχουν τελείως διαφορετική προέλευση και περιεχόμενο. Η σκοτεινή ύλη μπορεί να αφορά τη σωματιδιακή φυσική, μπορεί και όχι. Η σκοτεινή ενέργεια, κατά τη γνώμη μου, συνδέεται με τη λεγόμενη «κοσμολογική σταθερά» και, για να ερμηνευθεί, χρειάζεται μια θεωρία της κβαντικής βαρύτητας.

ΕΡ: Πόσο μακρινό είναι το όνειρο για μια Θεωρία του Παντός, που θα ενσωματώνει τόσο την κβαντομηχανική, όσο και τη βαρύτητα;

ΑΠ: Δεν είμαι σίγουρος αν πρόκειται για όνειρο ή για εφιάλτη. Υπάρχει μια ασθένεια στη Φυσική, σε κάποιο στάδιο, όλοι να νομίζουν ότι έχουν βρει τα Πάντα. Μπορεί να υπάρξει μια θεωρία που θα συμπεριλαμβάνει και τη βαρύτητα, όμως το πρόβλημα κατά βάθος θα παραμείνει. Διότι όλοι χρησιμοποιούν μεν την κβαντική θεωρία, αλλά δεν συμφωνούν τι σημαίνει κατά βάθος. Δεν νομίζω, έτσι, ότι το πρόβλημα σταματά σε μια Θεωρία του Παντός, η οποία μπορεί να υπάρξει, μπορεί και όχι.

ΕΡ: Πιστεύετε στον Θεό; Χρειάζεται το Σύμπαν έναν Δημιουργό για να εξηγηθεί;

ΑΠ: Εξαρτάται τι εννοεί κανείς με τη λέξη Θεός. Αν μιλάμε για τον προσωπικό Θεό της χριστιανικής, της ισλαμικής ή της εβραϊκής θρησκείας, τότε δεν πιστεύω σε αυτόν. Ξεκάθαρα η απάντησή μου είναι αρνητική. Τώρα, κατά πόσο το σύμπαν μπορεί να εξηγηθεί χωρίς κάποιον δημιουργό, στην ουσία αυτό το ερώτημα δεν μπορεί να διαχωριστεί από το ερώτημα αν η επιστήμη μπορεί να εξηγήσει τα πάντα ή όχι. Δεν ξέρω, σε αυτό το επίπεδο θεωρώ τον εαυτό μου αγνωστικιστή.

ΕΡ: Αρκετοί επιστήμονες πιστεύουν στη θεωρία του πολυσύμπαντος και στα παράλληλα σύμπαντα. Τι πιστεύετε εσείς;

ΑΠ: Το πολυσύμπαν και τα παράλληλα σύμπαντα είναι δύο διαφορετικές έννοιες. Στην πρώτη περίπτωση υπάρχουν πολλά διαφορετικά σύμπαντα, ενώ στη δεύτερη -σύμφωνα με μια ερμηνεία της κβαντικής θεωρίας- ουσιαστικά ο εαυτός μας αναπαράγεται σε όλα τα σύμπαντα. Κατά τη γνώμη μου, το πολυσύμπαν είναι ένας υπερβολικά φθηνός τρόπος προκειμένου να απαντήσουμε ερωτήματα, των οποίων δεν ξέρουμε την απάντηση. Τα παράλληλα σύμπαντα έχουν να κάνουν περισσότερο με το πώς αντιλαμβάνεται κανείς την κβαντομηχανική σε βαθύτερο επίπεδο, άρα πρόκειται για ένα γενικότερο ζήτημα.

ΕΡ: Όταν το 2013 μάθατε ότι θα πάρετε το βραβείο Νόμπελ μαζί με τον Χιγκς, ήταν αυτή η πιο σημαντική και αξιομνημόνευτη μέρα της ζωής σας;

ΑΠ: Όχι, δεν νομίζω πως ήταν. 'Αλλωστε, επρόκειτο για κάτι αναμενόμενο, από τη στιγμή που είχε βρεθεί στο CERN το σωματίδιο την αμέσως προηγούμενη χρονιά. Έτσι, ήταν λογικό να περιμένω πώς θα είμαι ένας από τους υποψήφιους για το Νόμπελ.

ΕΡ: Όντας παιδί μιας βελγικής εβραϊκής οικογένειας, ήλθατε αντιμέτωπος με τρομερές καταστάσεις στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ επιζήσατε και από το Ολοκαύτωμα. Μπορεί άραγε η επιστήμη να βοηθήσει, ώστε να υπάρξει ένας καλύτερος και πιο ασφαλής κόσμος ή θα πρέπει να αποδεχτούμε ότι τα πολιτικά προβλήματα τελικά είναι πιο δύσκολα και από τα επιστημονικά;

ΑΠ: Δεν ξέρω αν τα πολιτικά προβλήματα είναι πιο δύσκολο να επιλυθούν, αλλά είναι σαφές ότι δεν έχουν λυθεί. Τι άλλο μπορώ να πω γι' αυτό; Υπήρχε τόση βαρβαρότητα την εποχή του ναζισμού. Ήταν μια από τις σκοτεινότερες περιόδους της ευρωπαϊκής ιστορίας. Πώς μπορώ να ξέρω όμως αν θα ξανασυμβεί κάτι τέτοιο; Η εξάπλωση πάντως της κουλτούρας της επιστήμης δίνει στους ανθρώπους μια προνομιούχα πρόσβαση στον ορθολογισμό. Συνεπώς, μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι είναι πιο εκπαιδευμένοι στην επιστήμη και τους αρέσει αυτή η εκπαίδευση, είναι σε θέση να εμφανίσει μεγαλύτερη αντίσταση στις ιδεολογίες που μπορεί να καταστρέψουν την ανθρωπότητα και οι οποίες πάντα υποστηρίζονται από πολύ ανορθολογικές μορφές συμπεριφοράς.

ΕΡ: Πριν δύο χρόνια, ο βασιλιάς Αλβέρτος ο 2ος του Βελγίου σάς έκανε Βαρώνο. Περιμένατε ποτέ ότι, στην Εποχή της Δημοκρατίας και του Ορθού Λόγου, θα λαμβάνατε ένα τέτοιο τίτλο ευγενείας; Μήπως νιώθετε πλέον λιγάκι διαφορετικά ως βαρώνος Ανγκλέρ και όχι απλώς ως Φρανσουά ή καθηγητής Ανγκλέρ;

ΑΠ: Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποια διαφορά. Το βρίσκω πολύ διασκεδαστικό.

EΡ: Εν κατακλείδι, ποιες ήσαν οι πρώτες εντυπώσεις σας από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και την ομιλία που μόλις δώσατε σε αυτό;

ΑΠ: Αν και έχω μια εικόνα μόλις λίγων ωρών, η πρώτη μου εντύπωση είναι πολύ θετική, βλέποντας τόσο κόσμο στο ακροατήριο και μάλιστα επιπέδου. Αν και ίσως δεν ενδιαφέρονταν όλοι για την επιστήμη. Μερικοί μπορεί να ήλθαν για να δουν άλλα πράγματα, όπως αν έχω δύο κεφάλια ή πέντε!

ΥΓ. Θα ανεβάσω αποσπάσματα της ομιλίας του Englert πολύ σύντομα. Αξίζει πραγματικά να τα παρακολουθήσετε.

Πηγή: ΑΜΕ ΑΠΕ