Ελληνες ερασιτέχνες κυνηγοί supernova
 |
| Η ομάδα από τη Θεσσαλονίκη, που πρώτη ανακάλυψε έκρηξη υπερκαινοφανούς αστέρα.Η μικρή κουκκίδα ήταν η λάμψη, το blink, στον υπολογιστή από το σουπερνόβα που εξερράγη την εποχή των δεινοσαύρων. Μόλις πριν από λίγες ημέρες το φως του έφτασε στη Γη, αφού ταξίδεψε 250 εκατομμύρια έτη φωτός. |
Μεσοζωική εποχή. Περίπου 250 εκατομμύρια χρόνια πριν. Στη Γη εμφανίζονται οι δεινόσαυροι και τα πρώτα θηλαστικά μετά την Πέρμια, που ολοκληρώθηκε με τη μαζικότερη εξαφάνιση των ειδών που έχει καταγραφεί στην Παλαιοντολογία. Εκείνη την εποχή κάπου στον Γαλαξία ένα αστέρι φτάνει στο τέλος της ζωής του και εκρήγνυται, προκαλώντας το φαινόμενο του υπερκαινοφανούς αστέρα ή σουπερνόβα.
Θεσσαλονίκη, τελευταίες μέρες του Ιουλίου 2015. Ο Σταύρος Κουκιόγλου καθισμένος στον υπολογιστή του αντιπαραβάλλει, κάνει blink όπως λέγεται, εικόνες γαλαξιών που είναι πιθανοί στόχοι για την καταγραφή ενός σουπερνόβα. Λίγο μετά τις επτά το απόγευμα το μάτι του σταματάει σε ένα μικρό σημάδι στο μέσον της οθόνης. «Το σήμα ήταν τόσο ισχυρό που αποκλείεται να ήταν κάποιος ηλεκτρονικός θόρυβος», μας λέει. Οπως αποδείχτηκε στη συνέχεια η μικρή κουκκίδα ήταν η λάμψη από το σουπερνόβα που εξερράγη την πρώιμη εποχή των δεινοσαύρων και μόλις πριν από λίγες μέρες το φως του έφτασε στη Γη, αφού ταξίδεψε 250 εκατομμύρια έτη φωτός. Ο ερασιτέχνης αστρονόμος από τη Θεσσαλονίκη ήταν ο πρώτος άνθρωπος στον κόσμο που το είδε και η Greek Supernovae Survey Team (GSST) του Ομίλου Φίλων Αστρονομίας πιστώθηκε την πρώτη της ανακάλυψη σουπερνόβα, προσθέτοντας ένα λιθαράκι στην κατανόηση του σύμπαντος.
14 χρόνια στο κυνήγι
Ο Σταύρος Κουκιόγλου ανήκει στην ομάδα των «παρατηρητών» και μαζί με τον επικεφαλής Κώστα Εμμανουηλίδη αντιπαραβάλλουν παλιές φωτογραφίες γαλαξιών με νέες, προσπαθώντας να εντοπίσουν κάποια μικρή διαφορά μεταξύ τους. Οι «διαφορές» στις εικόνες μπορεί να σημαίνουν από κομήτες και αστεροειδείς μέχρι σουπερνόβα και εξωπλανήτες. «Το ανθρώπινο μάτι μπορεί πιο εύκολα να καταλάβει εάν υπάρχει κάτι καινούργιο στη νέα εικόνα απ’ ό,τι οι υπολογιστές», μου λένε. Το κυνήγι σουπερνόβα γίνεται μόνο μέσω της παρατήρησης που είναι μια ιδιαίτερα κουραστική και μονότονη διαδικασία, ενώ η ικανοποίηση μιας ανακάλυψης μπορεί να καθυστερήσει αρκετά. Η δικαίωση για τους Ελληνες «κυνηγούς» ήρθε έπειτα από 14 χρόνια αναζήτησης.
«Τον πρώτο καιρό κοιμόμουν μέσα στο αστεροσκοπείο. Εκανα blink όλο το βράδυ. Πρέπει να έχω δει πάνω από ένα εκατομμύριο εικόνες γαλαξιών», σημειώνει ο κ. Εμμανουηλίδης. Οι παρατηρητές κάνουν blink καθημερινά, χωρίς να υπολογίζουν αργίες ή διακοπές. Τα καλοκαίρια που η νύχτα έχει μικρότερη διάρκεια αντιπαραβάλλουν περίπου 140 εικόνες, ενώ τον χειμώνα ο αριθμός αυξάνεται στις 700. «Βλέπουμε πρώτοι πράγματα που δεν τα βλέπουν άλλοι. Είναι η συγκίνηση της δεδομένης στιγμής. Μπορεί να το είδε πρώτος ο Σταύρος, αλλά η εμπειρία και η συγκίνηση διαχέεται σε όλους. Οταν εκείνο το βράδυ είδα την επικοινωνία της ομάδας, με διαπέρασε ένα ρίγος μόλις έμαθα με τι έχουμε να κάνουμε», τονίζει ο παρατηρητής Μάρκος Ασπρίδης.
Οι παρατηρητές είναι κομβικό κομμάτι της διαδικασίας, διότι αυτοί είναι που πρώτοι θα δουν κάτι ασυνήθιστο που μπορεί να οδηγήσει σε μια μεγάλη ανακάλυψη ή εξαιτίας τους να χαθεί. «Πριν από επτά χρόνια χάσαμε ένα σουπερνόβα επειδή δεν είχε γίνει blink. Ενας παρατηρητής δεν είχε δει τις εικόνες του και είχαμε το σουπερνόβα στο αρχείο μας για ένα μήνα. Τώρα για λόγους ασφαλείας βλέπουμε όλοι τις ίδιες εικόνες. Μπορεί να μας παίρνει περισσότερο χρόνο, αλλά φαίνεται ότι τελικά αποδίδει», σημειώνει ο κ. Εμμανουηλίδης.
 | |
|
Αστεροσκοπείο στην ταράτσα με δάνειο
Την ώρα που νυχτώνει στον ελληνικό ουρανό και οι παρατηρητές λαμβάνουν τις νέες εικόνες των γαλαξιών - στόχων για τη βραδιά, οι ανταγωνιστές τους σ’ όλο τον κόσμο κάνουν ακριβώς το ίδιο και κάτι περισσότερο.
«Τα επαγγελματικά αστεροσκοπεία ψάχνουν όλη μέρα, διότι έχουν “σπείρει” τηλεσκόπια παντού πάνω στη Γη. Κάποιο τηλεσκόπιό τους θα έχει πάντα νύχτα, ενώ εμείς περιμένουμε να νυχτώσει στην Ελλάδα. Μιλάμε για επενδύσεις εκατομμυρίων ευρώ από οργανισμούς και πανεπιστήμια», μας λέει ο επικεφαλής της ελληνικής ομάδας.
Αυτό καταδεικνύει και το πόσο μεγάλη είναι η αξία εντοπισμού ενός σουπερνόβα. Οι επιστήμονες χρησιμοποιούν τη λαμπρότητα των υπερκαινοφανών αστέρων για να μετρήσουν τις τεράστιες αποστάσεις του Διαστήματος και να υπολογίσουν τη συμπαντική ηλικία, ενώ μελετούν και τα βαρέα μέταλλα που παράγει η έκρηξη και είναι βασικά στοιχεία για τη δημιουργία της ζωής. Γι’ αυτό άλλωστε και η δήλωση ανακάλυψης ενός σουπερνόβα περνάει από μια μακρά διαδικασία με αυστηρά αστρονομικά πρωτόκολλα.
«Εψαξα 400 γνωστούς σουπερνόβα πριν στείλω την επιβεβαίωση και ακολουθήσαμε όλα τα βήματα της διαδικασίας. Ολα αυτά τελείωσαν γύρω στις 6 τα ξημερώματα οπότε και έστειλα την αναφορά μου με φοβερό άγχος. Η ανακοίνωση μπαίνει αμέσως σε μια λίστα στη Διεθνή Αστρονομική Ενωση για να δουν άλλοι αστρονόμοι το ίδιο αντικείμενο και να πάρουν περισσότερες εικόνες.
Στρέφεις δηλαδή πολλούς ανθρώπους και πολλά τηλεσκόπια και άρα εκατομμύρια ευρώ να ψάξουν στο σημείο που τους υποδεικνύεις. Αν κάνεις λάθος μπαίνεις στη μαύρη λίστα», σημειώνει ο κ. Εμμανουηλίδης. Λίγο μετά τη δημοσιοποίηση της ανακάλυψής τους ένας Ιάπωνας παρατηρητής επιβεβαίωσε το φαινόμενο από ένα τηλεσκόπιο στην Ισπανία και καταγράφηκε το πρώτο follow up στην ελληνική ανακάλυψη από τα πολλά που ακολούθησαν.
Ο Κώστας Εμμανουηλίδης, ο επικεφαλής της ελληνικής ομάδας σουπερνόβα, ασχολείται επαγγελματικά με τις μεταλλικές κατασκευές και το στήσιμο θερμοκηπίων. Μια επίσκεψη σ’ έναν παλιό ερασιτέχνη αστρονόμο και η «αποκάλυψη» ενός τηλεσκοπίου ρυθμισμένου να βλέπει γαλαξίες και να ψάχνει σουπερνόβα ήταν αρκετά για να του κολλήσουν την πετριά του «κυνηγού».
Στην αλλαγή της χιλιετίας απολύθηκε από τον στρατό και η πρώτη του κίνηση ήταν να πάρει δάνειο για την αγορά τηλεσκοπίου. «Για πολλά χρόνια δεν πήγαινα διακοπές, δεν αγόραζα συχνά ρούχα, προσπαθούσα να εξοικονομήσω λεφτά για να πάρω μια νέα κάμερα, ένα πρόσθετο εξάρτημα για το τηλεσκόπιο», μας λέει.
Με πολύ κόπο, προσωπική εκπαίδευση και επένδυση σε χρόνο και πόρους κατάφερε να στήσει ένα πλήρως αυτόνομο ερασιτεχνικό αστεροσκοπείο στην ταράτσα του σπιτιού του, το οποίο «ψάχνει» 170.000 γαλαξίες και «βλέπει» σε απόσταση 650 εκατομμυρίων ετών φωτός για υπερκαινοφανείς αστέρες. Τα τηλεσκόπια του αστεροσκοπείου τροφοδοτούν με παλιές και νέες φωτογραφίες γαλαξιών τους παρατηρητές, οι οποίοι αναλαμβάνουν να βρουν τα σουπερνόβα ανάμεσα σε εκατοντάδες εικόνες.
«Μέχρι σήμερα έχουμε βρει 270 σουπερνόβα, αλλά δεν ήμασταν ποτέ πρώτοι. Είχαμε από τρεις μέρες μέχρι και τρεις ώρες καθυστέρηση», σημειώνει ο ίδιος. Το αστεροσκοπείο του επισκέπτονται συχνά φοιτητές του ΑΠΘ για εργασίες, στοιχεία ή για να γίνουν παρατηρητές, ενώ ευσεβής πόθος των ερασιτεχνών αστρονόμων είναι να παραμείνει το μάθημα της αστρονομίας στη δημόσια εκπαίδευση.
Τα ουράνια σώματα «Paraskevopoulos»
Πριν από τους ερασιτέχνες αστρονόμους της Θεσσαλονίκης, ο προηγούμενος Ελληνας που έβαλε το όνομά του δίπλα στην ανακάλυψη ουράνιων σωμάτων ήταν ο αστρονόμος Ιωάννης Παρασκευόπουλος, ο οποίος διηύθυνε τον αστρονομικό σταθμό Boyden του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ από το 1927 έως τον θάνατό του το 1951. Ο Παρασκευόπουλος, εκτός από τις περίπου 100.000 φωτογραφίες αστρονομικών παρατηρήσεων που είχε στο ενεργητικό του, συν-ανακάλυψε δύο κομήτες: τον κομήτη C/1940 O1 (Whipple -Paraskevopoulos) το 1940 και τον C/1941 B2 (de Kock-Paraskevopoulos) το 1941. Επίσης, το όνομά του φέρει ένας κρατήρας στη σκοτεινή πλευρά της σελήνης, ενώ Paraskevopoulos ονομάστηκε προς τιμήν του ένας αστεροειδής που ανακαλύφθηκε στο αστεροσκοπείο Boyden το 1966.
ΥΓ. Το Πειράματα Φυσικής με Απλά Υλικά πρώτο έγραψε για την μεγάλη ανακάλυψη στις 29/7
Πηγή: Καθημερινή
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου