Η κορυφαία φυσικός Ασημίνα Αρβανιτάκη μιλάει για την ζωή και το έργο της

Η κορυφαία Ελληνίδα φυσικός μας δίδαξε το καλοκαίρι στο Playing with Protons στο CERN

Βραβεύτηκε πρόσφατα με το "New Horizons in Physics", ένα από τα πιο εμβληματικούς τίτλους στον τομέα της επιστήμης της, την χαρακτηρίζουν ως την Ελληνίδα Άινστάιν και είναι η πρώτη γυναίκα που κατέχει την έδρα Αρίσταρχος που επιχορηγείται από το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», στο πρωτοποριακό για τις έρευνές του, Ινστιτούτο Φυσικής Perimeter Institute του Καναδά.

Η Ασημίνα Αρβανιτάκη, η νεαρή Ελληνίδα θεωρητική φυσικός από τη Μεσσηνία έχει κάθε λόγο να αισθάνεται περήφανη (και να μας κάνει περήφανους). Επικοινωνήσαμε μαζί της και έκλεψε λίγο από τον πολύτιμο χρόνο της για να μας μιλήσει:

 — Συγχαρητήρια για την τόσο σημαντική σας διάκριση. Πώς αισθάνεστε; 

Είναι μοναδικό το συναίσθημα να παίρνεις αναγνώριση για κάτι που αγαπάς τόσο πολύ. Επειδή το βραβείο αυτό είναι για νέους επιστήμονες, το βλέπω και ως ευθύνη να συνεχίσω την προσπάθεια μου.

—Πείτε μου λίγα πράγματα για τη ζωή σας και τις σπουδές σας. 

Κατάγομαι από τη Μεσσηνία και πιο συγκεκριμένα από το χωριό Κόκλα. Φοίτησα στα σχολεία του Κοπανακίου Μεσσηνίας. Τις προπτυχιακές μου σπουδές τις έκανα στο ΕΚΠΑ και μετά την αποφοίτησή μου πήγα στο Stanford των ΗΠΑ από όπου πήρα το διδακτορικό μου το 2008. Ήμουν μεταδιδακτορική φοιτήτρια στο UC Berkeley και στο Stanford, μέχρις ότου έγινα καθηγήτρια της Θεωρητικής Φυσικής στο Perimeter Institute. Η έδρα αυτή επιχορηγείται από το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος».

Το «γιατί», η απορία, οδηγεί τον άνθρωπο στη γνώση και η γνώση στην ευδαιμονία/ευτυχία που είναι το ζητούμενο της ανθρώπινης ύπαρξης, όπως έλεγε και ο Αριστοτέλης.

 — Με αφορμή τα αποτελέσματα της πρόσφατης έρευνας του Pisa για την παγκόσμια αξιολόγηση των μαθητών, η εικόνα της ελληνικής εκπαίδευσης είναι απογοητευτική. Ποια ήταν η δική σας εμπειρία από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα; Τελικά μήπως η μάθηση είναι θέμα προσωπικής φιλομάθειας;

 Οι γονείς μου ήταν καθηγητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης –τώρα συνταξιούχοι- και αποφοίτησα από μικρό σχολείο της επαρχίας , οπότε δεν μπορώ να πω ότι είναι αντιπροσωπευτική η εμπειρία μου. Όμως, από το σχολείο μου , έστω και μικρό, εμπνεύστηκα και μαγεύτηκα για την αναζήτηση της γνώσης. Πρωταγωνιστές οι καθηγητές μου. Επίσης, αυτό που μπορώ να σας πω, είναι ότι, όταν πήγα στο Stanford, δεν ένοιωσα ότι γνώριζα λιγότερα από φοιτητές που είχαν φοιτήσει σε πιο γνωστά πανεπιστήμια του κόσμου. H παιδεία είναι ένα από τα πιο βασικά στοιχεία μιας σύγχρονης κοινωνίας, επειδή μας δίνει τα όπλα να αναπτυχθούμε ατομικά και συλλογικά. Η παιδεία δεν είναι θέμα προσωπικής μόνο φιλομάθειας. Η φιλομάθεια είναι επίκτητο χαρακτηριστικό του ατόμου, αποτέλεσμα της επίδρασης του περιβάλλοντος, ανθρωπογενούς και φυσικού. Επομένως υπάρχουν εξωγενείς παράγοντες, οι οποίοι επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού συστήματος. Ίσως να θεωρείται επίσης πανάκεια η υλικοτεχνική υποδομή, η γενναιόδωρη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης. Όμως, τα όπλα αυτά είναι αναποτελεσματικά, όταν δε χρησιμοποιούνται από εμπνευσμένους δασκάλους, από πνευματικούς ανθρώπους οι οποίοι δύνανται να παρασύρουν τη σκέψη των νέων ανθρώπων. Για παράδειγμα, θα σας αναφέρω το βιβλίο, σχολικό ή πανεπιστημιακό. Μπορεί να είναι το τέλειο βιβλίο. Είναι όμως άψυχο. Θα πάρει ψυχή και θα μιλήσει και θα ακουσθεί μέσα από το δάσκαλο. Η μάθηση, κατά τη γνώμη μου, είναι η συνισταμένη των παραγόντων που προαναφέρθηκαν.

 — Φαντάζομαι πως έχετε ακούσει αυτό που λίγο πολύ λένε όλοι ότι η «Ελλάδα βγάζει σπουδαίους επιστήμονες». Εσείς είστε ένα εξαιρετικό τέτοιο παράδειγμα. Αλλά τελικά η επιστημονική κλίση είναι θέμα καταγωγής;

 Γιατί κάποιος ενδιαφέρεται για την επιστήμη και κάποιος άλλος για τις τέχνες ή την ιατρική; Ίσως το ενδιαφέρον αυτό να είναι αποτέλεσμα βιολογικής, πνευματικής και ψυχολογικής ταυτότητας του ατόμου. Αν δεχθούμε ότι η πνευματική ταυτότητα προσδιορίζεται και από το ανθρωπογενές περιβάλλον (π.χ. πολιτιστικό), τότε παίζει ρόλο η καταγωγή. Όσον αφορά για το αν η Ελλάδα βγάζει σπουδαίους επιστήμονες, μπορώ να σας πω ότι γνωρίζω πολλούς Έλληνες που έχουν κάνει καριέρα στο εξωτερικό, αλλά δε νομίζω ότι έχουμε την αποκλειστικότητα.
 —Τι είναι αυτό που σας γοητεύει πρωτίστως στη φυσική; 

Το Σύμπαν. Το πόσο μεγάλο, όμορφο, περίεργο είναι και το πόσα πράγματα έχουμε μάθει για αυτό, εμείς οι θνητοί με τη δύναμη της σκέψης μας και το πείραμα.

Παρακολουθούσα με μεγάλο ενδιαφέρον μία διάλεξή σας και προσπαθούσα με τις λίγες γνώσεις που έχω να καταλάβω το αντικείμενο της έρευνάς σας. Μπορείτε να μας πείτε λίγα πράγματα γι' αυτό; 
Αν όντως οι θεωρίες σας αποδειχθούν, πώς θα μπορούσαν πρακτικά να βοηθήσουν την ανθρωπότητα πέρα από το να απαντήσουν σε ένα μεγάλο γιατί; 

Είμαι θεωρητικός της φυσικής των στοιχειωδών σωματιδίων . Στον τομέα μου προσπαθούμε να «αποδομήσουμε» τη φύση στο μικρότερο δυνατό αριθμό δυνάμεων, σωματιδίων και εξισώσεων. Με αυτή την αρχή έχουμε χτίσει τη θεωρία του καθιερωμένου προτύπου η οποία αυτή τη στιγμή περιγράφει παρατηρούμενα φαινόμενα του μεγέθους του Γαλαξία μας μέχρι τις υποατομικές αποστάσεις. Πολλά ερωτήματα, όμως, παραμένουν αναπάντητα. 'Ενα ερώτημα είναι: Γιατί η βαρύτητα είναι τόσο αδύναμη; Αυτό δεν το αντιλαμβανόμεθα πολύ, διότι η βαρύτητα μας κρατά πάνω στη Γη. Αλλά σκεφτείτε το εξής: Κάθε φορά που σηκώνετε ένα ποτήρι, για να πιείτε νερό υπερνικάτε με τις ηλεκτρικές δυνάμεις στο χέρι σας τη βαρυτική έλξη ολοκλήρου του πλανήτη. Αν η βαρύτητα είχε την ίδια ισχύ με τον ηλεκτρομαγνητισμό, δε θα μπορούσαμε να το πράξουμε αυτό.
 Άλλο ένα ερώτημα είναι η φύση της σκοτεινής ύλης. Γνωρίζουμε από αστρονομικές παρατηρήσεις ότι τα πράγματα που βλέπουμε αποτελούν μόνο ένα 5% της ενέργειας του Σύμπαντος. Ένα πολύ πιο μεγάλο κομμάτι, περίπου 25%, είναι αυτό που ονομάζουμε σκοτεινή ύλη, ένα είδος ύλης που δεν αλληλεπιδρά με μας πολύ ισχυρά και συγκεκριμένα δεν αλληλεπιδρά με το φως εξού και το όνομά της. Τη "βλέπουμε" αυτή την ύλη μόνο μέσω της δύναμης της βαρύτητας. Το πιο μεγάλο κομμάτι του Σύμπαντος είναι η "σκοτεινή ενέργεια" άλλο ένα μεγάλο μυστήριο.
 Μέρος της προσπάθειας να πάρουμε απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα είναι το πείραμα στο CERN, το Large Hadron Collider, με το οποίο ο τομέας μου είναι άρρηκτα δεμένος. Με την έρευνά μου, παίρνω μία διαφορετική κατεύθυνση και προσπαθώ να βρω καινούργιους τρόπους να μάθουμε για τη φύση και τα μυστήριά της. Τα πειράματα αυτά εκμεταλλεύονται τις τελευταίες εξελίξεις σε άλλους τομείς της Φυσικής και διαφοροποιούνται από τις μεθόδους που χρησιμοποιούσαμε ως τώρα. Για παράδειγμα, είναι δυνατόν να ανακαλυφθούν νέα σωματίδια ή δυνάμεις χρησιμοποιώντας τεχνολογίες σαν τα ατομικά ωρολόγια ή τις μελανές οπές που ανακαλύψαμε πρόσφατα στο LIGO.
Τα ατομικά ρολόγια έχουν τέτοια ακρίβεια που τα χρησιμοποιούμε για τον ορισμό του δευτερολέπτου. Αν είμαι τόσο τυχερή που κάποια από τις προτάσεις μου επαληθευτεί πειραματικά, δε μπορώ να σας πω πώς αυτό θα βοηθήσει άμεσα την κοινωνία. Ο χρόνος θα δείξει. Μπορεί να μην έχει καμία πρακτική εφαρμογή ή μπορεί να πάρει δεκαετίες. Δε νομίζω ότι οι πρακτικές εφαρμογές πρέπει να είναι αυτοσκοπός της επιστήμης. Κανείς δεν ανέθεσε στους αρχαίους μας προγόνους τι να ανακαλύψουν και κανείς δεν είπε στο Σωκράτη τι να σκεφθεί. Ανεξάρτητα από την πρακτική εφαρμογή η ίδια η γνώση του Σύμπαντος προσδιορίζει και τη βιοθεωρία του ανθρώπου. Το «γιατί», η απορία, οδηγεί τον άνθρωπο στη γνώση και η γνώση στην ευδαιμονία/ευτυχία που είναι το ζητούμενο της ανθρώπινης ύπαρξης, όπως έλεγε και ο Αριστοτέλης.

 — Είστε κάτοχος της έδρας «Αρίσταρχος στο ινστιτούτο θεωρητικής φυσικής Perimeter του, ένας τίτλος μάλλον ανδροκρατούμενος και σίγουρα θα αισθάνεσθε πολύ περήφανη γι' αυτό. Γενικότερα ο χώρος της επιστήμης είναι ανδροκρατούμενος. Γιατί; Υπάρχει κάτι στις θετικές επιστήμες που τρομάζει τις γυναίκες; Είναι θέμα της φύσης του γυναικείου μυαλού ή είναι αποτέλεσμα κοινωνικών αντιλήψεων; Έχετε προσωπικά βιώσει διάκριση στον τομέα σας λόγω του φύλου σας; 

Αυτό είναι ένα πολύ καλό ερώτημα για το οποίο, δυστυχώς, δεν έχω καλή απάντηση. Νομίζω ότι είναι αποτέλεσμα τού ότι ζούμε σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία και ότι υπάρχουν στερεότυπα για το τι οι γυναίκες δύνανται και πρέπει να πράττουν. Ενδεικτική είναι και η απουσία των γυναικών από ηγετικές θέσεις σε όλους τους τομείς. Εύχομαι αυτό να αλλάξει. Προσωπικά είμαι πολύ τυχερή που σε κρίσιμες στιγμές της ζωής μου κανείς δε μου είπε τι δρόμο να διαλέξω. Όσοι μου είπαν ότι αυτό που επιθυμώ δεν είναι κατάλληλο για μένα, απλώς τους αγνοήσα. Νομίζω ότι οφείλω πολλά και στους γονείς μου, οι οποίοι ποτέ δε μου είπαν ότι επιστήμονας δεν είναι επάγγελμα για μία γυναίκα ή ότι δε μπορώ να φύγω από τη χώρα για να μην τους εγκαταλείψω.

 — Έχω πρόβλημα να φανταστώ τον κόσμο με παραπάνω από τρεις διαστάσεις. Μπορείτε να μου τον περιγράψετε ή είναι κάτι που ξεπερνάει τις διαστάσεις της φαντασίας μας; Εν τέλει εσείς σε πόσες διαστάσεις ονειρεύεστε; Είναι τα όνειρα μία διέξοδος από τις τρεις διαστάσεις μας; 

Ίσως μια καλή αναλογία είναι να φανταστείτε το Σύμπαν σαν μία σελίδα ενός βιβλίου. Οι επιπλέον διαστάσεις είναι η κατεύθυνση κάθετη στη σελίδα. Εμείς, η ύλη με τις αλληλεπιδράσεις της, μπορεί να είμαστε περιορισμένοι, να κινούμαστε πάνω σε αυτή τη σελίδα. Η δύναμη της βαρύτητας είναι η μόνη που δύναται να δει όλο το χώρο. Πειραματικά γνωρίζουμε ότι αυτές οι επιπλέον διαστάσεις είναι μικρές. Οπότε μπορείτε να φανταστείτε ότι η επιπλέον κατεύθυνση στη σελίδα είναι «κουλουριασμένη» και για αυτό δεν τη βλέπουμε. Η θεωρία χορδών μάς λέει ότι μπορεί να υπάρχουν επιπλέον χωρικές διαστάσεις. Είναι άρρηκτα δεμένες με τη μαθηματική συνοχή της θεωρίας. Υπάρχουν τρόποι να εξακριβώσουμε την ύπαρξή τους πειραματικά — ο νόμος του Νεύτωνα για τη βαρύτητα θα ήταν διαφορετικός σε μικρές αποστάσεις. Οπότε αν ανακαλυφθούν θα έχουμε πειραματικές ενδείξεις για τη θεωρία χορδών.

 —Πώς θα κάνουμε τους νέους ανθρώπους να αγαπήσουν την επιστήμη και την έρευνα; 
Τελικά η τεχνολογία και όλη αυτή η εύκολη πρόσβαση μέσα από τα τεχνολογικά gadgets καλλιεργεί την περιέργεια για τον κόσμο; 

Νομίζω πως η σωστή παιδεία, που παρέχεται από τους διαφόρους φορείς, οδηγεί τους νέους στην επιστήμη και την έρευνα και γι' αυτό το λόγο είναι σημαντική. Νέοι με κριτική σκέψη, ανεξάρτητες πνευματικές οντότητες αναζητούν το «είναι», το «γιατί» και το «πώς» του Σύμπαντος, δηλαδή την ουσία , την αιτία και τον τρόπο των όντων. Η παιδεία διαμορφώνει την προσωπικότητα του ατόμου. Συνεπώς, είναι ευθύνη όλων μας η παιδεία των νέων. Η τεχνολογία είναι το μέσον για την ικανοποίηση της περιέργειας του νέου.

 —Σας αρέσει η τηλεοπτική σειρά Big Bang Theory; Τι σκέφτεστε για το Sheldon; 

Moυ αρέσει το Big Bang Theory! Έχουν πολύ καλούς συμβούλους επιστημονικούς και κάνουν καλή δουλειά στην παρουσίαση της φυσικής και των σχετικών εννοιών. Ο Sheldon είναι αξιολάτρευτα περίεργος και, ναι, υπάρχουν φυσικοί που είναι τόσο αλαζόνες.
 — Φαίνεστε ένας πολύ χαρούμενος και γελαστός άνθρωπος κάτι που ίσως έρχεται σε αντίθεση με το στερεότυπο του σοβαροφανούς επιστήμονα που υπάρχει. Ποιο είναι το σωματίδιο της ευτυχίας;

 Xαxα... Ξέρετε ότι και οι επιστήμονες είναι κανονικοί άνθρωποι με ενδιαφέροντα , χιούμορ κλπ. Από τον ίδιο πλανήτη είμαστε άλλωστε. Απλώς διαφέρουμε με τους άλλους ανθρώπους στο τι αποφασίσαμε να κάνουμε με τη ζωή μας. Νομίζω το σωματίδιο της ευτυχίας είναι διαφορετικό για τον καθένα μας. Το σημαντικό είναι να το ανακαλύψουμε και γι' αυτό χρειάζεται προσπάθεια. Προσπαθείς και επιμένεις στους σκοπούς σου μαθαίνοντας από τις αποτυχίες σου που πάντα υπάρχουν. Πρέπει επίσης να μην ξεχνάμε και τις απολαύσεις της ζωής, τους φίλους, την οικογένεια ,ένα καλό ποτήρι κρασί, ή όπως γράφει σ' ένα ποίημά του ο Αλκαίος ο Μυτιληναίος: «Πολέμα τ' αγριοκαίρι/ Ξύλα ρίχνε στη φωτιά/ Βάζε μπόλικο κρασάκι γλυκόπιοτο».

Πηγή: www.lifo.gr