O Διονύσης Σιμόπουλος γράφει για τη θεαματική ολική έκλειψη της Δευτέρας!

του: Διονύση Σιμόπουλου, επίτιμου διευθυντή του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.

Την Δευτέρα, 21 Αυγούστου, η Σελήνη πρόκειται να καλύψει τελείως τον φωτεινό δίσκο του Ήλιου, σ’ ένα φαινόμενο που ονομάζεται “Ολική Ηλιακή Έκλειψη”. Πρόκειται για ένα από τα πιο θεαματικά φαινόμενα της Φύσης αλλά αυτή τη φορά το φαινόμενο αυτό δεν πρόκειται να είναι ορατό από τη χώρα μας. Ξεκινώντας από τον Ειρηνικό Ωκεανό στις 18:46:48 (θερινή ώρα Ελλάδος) θα διασχίσει διαδοχικά 14 Πολιτείες των ΗΠΑ, απ’ όπου θα φαίνεται η ολική φάση, και θα καταλήξει λίγο μετά τα μεσάνυχτα (θερινή ώρα Ελλάδος) στον Ατλαντικό Ωκεανό. Εμείς θα μπορέσουμε να δούμε το όλο φαινόμενο χάρη στη NASA η οποία θα παρακολουθήσει απ’ ευθείας το φαινόμενο επί δύο ώρες στον ιστότοπο https://www.nasa.gov/eclipselive αν και η μετάδοση αυτή δεν μπορεί ούτε στο ελάχιστο να προσεγγίσει την θεαματικότητα μιας “ζωντανής” θέασης.


Οι εκλείψεις ήταν πάντα ένα συγκλονιστικό γεγονός όχι μόνο για τους σύγχρονους παρατηρητές αλλά ιδιαίτερα για τους αρχαίους. Οι Κινέζοι προσπαθούσαν να τις εξορκίσουν με τυμπανοκρουσίες, οι Ινδοί κατέφευγαν στα νερά των ποταμών και οι Ιάπωνες σκέπαζαν τα πηγάδια τους για να μη δηλητηριαστούν τα νερά. Πίσω όμως από κάθε τέτοια εκδήλωση κρυβόταν ο ίδιος φόβος του ανθρώπου μπροστά στην αναστάτωση των νόμων του Σύμπαντος.
Γιατί η ζοφερή πιθανότητα να χαθεί μια μέρα ο Ήλιος γέμιζε τρόμο τους ανθρώπους από πολύ παλιά. Ο ύπουλος Άνοφις των Αιγυπτίων, ο φοβερός λύκος Φενίρ των Σκανδιναβών, ο μνησίκακος δαίμονας Ραχού των Ινδών, όλοι προσπαθούσαν να καταπιούν το φωτεινό δίσκο του «πατέρα των πάντων» και να βυθίσουν τη Γη στο σκοτάδι και την καταστροφή. Το δέος που αισθάνονταν ήταν μεγάλο, και λένε μάλιστα ότι, στη διάρκεια της έκλειψης του 840 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Λουδοβίκος της Βαυαρίας και γιος του Καρλομάγνου πέθανε από τον φόβο του, με αποτέλεσμα οι τρεις γιοι του να πολεμήσουν μεταξύ τους διαχωρίζοντας τελικά την αυτοκρατορία σε τρία τμήματα που αποτελούν σήμερα τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ιταλία!


Εκτός όμως από τις διάφορες δεισιδαίμονες αντιλήψεις ορισμένοι συγγραφείς και ιστορικοί των περασμένων αιώνων κατέγραψαν με αρκετές λεπτομέρειες την εμφάνιση του υπέροχου αυτού φαινομένου. Οι αναφορές αυτές είναι σημαντικές για την ιστορία της επιστήμης αλλά και για τον ακριβή εντοπισμό ορισμένων ιστορικών γεγονότων αν και πολλές από τις αναφορές αυτές δεν είναι απολύτως σωστές. Η αρχαιότερη περιγραφή μιας ολικής ηλιακής έκλειψης προέρχεται από την Κίνα και πηγαίνει πίσω στο έτος 2138 π.Χ. (μερικοί αναφέρουν το έτος 1751 π.Χ.) αν και ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι πρόκειται για μύθο. Η αναφορά αυτή αφορά τους αυλικούς Χσι και Χο που ήσαν αστρονόμοι του αυτοκράτορα της Κίνας και οι οποίοι αποκεφαλίστηκαν επειδή δεν κατόρθωσαν να προβλέψουν την έκλειψη εκείνη.
Η επόμενη αναφορά καταγράφηκε και πάλι από Κινέζους και σχετίζεται με την έκλειψη της 3ης Μαΐου του 1375 π.Χ. ενώ μία ακόμη Κινέζικη αναφορά είναι καταγραμμένη πάνω σε οστά των οποίων η χρονολόγηση κυμαίνεται μεταξύ των ετών 1353 και 1281 π.Χ. Ορισμένοι μάλιστα ερευνητές θεωρούν ότι μία αναφορά στην Οδύσσεια (υ, 356-7) του Ομήρου («χάθηκε στα ουράνια ο ήλιος και γύρω απλώθηκε μαύρη αντάρα») ίσως να σχετίζεται με την ηλιακή έκλειψη της 16ης Απριλίου του 1178 π.Χ.


Στα Ασσυριακά Χρονικά αναφέρεται επίσης και η έκλειψη της 15ης Ιουνίου του 763 π.Χ. η οποία έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως για τον ακριβή προσδιορισμό διαφόρων ιστορικών γεγονότων σε συνδυασμό με τους καταλόγους διαφόρων βασιλέων και των περιόδων βασιλείας τους. Η έκλειψη άλλωστε αυτή αναφέρεται επίσης και στην Παλαιά Διαθήκη (Άμως, 8:9) όπου σημειώνονται τα εξής «ο ήλιος θα βασιλέψει μέρα μεσημέρι, η γη θα σκοτεινιάσει ενώ θα είναι μέρα φωτεινή».
Αρκετές είναι επίσης και οι Βαβυλωνιακές αναφορές αν και για ‘μας τους Έλληνες σημαντική είναι η αναφορά του ποιητή Αρχίλοχου (680-640 π.Χ.) για την έκλειψη της 6ης Απριλίου του 648 π.Χ.. Ακόμη όμως πιο σημαντική είναι και η αναφορά του Ηρόδοτου (485-420 π.Χ.) Ο οποίος στην Ιστορία του αναφέρει: «την μεταβολή αυτή της ημέρας είχε προαναγγείλει εις τους Ίωνας ο Θαλής ο Μιλήσιος προσδιορίσας και το έτος κατά το οποίο ακριβώς έγινε η μεταβολή» (Κλειώ 74). Η έκλειψη έγινε πράγματι στις 28 Μαϊου του 585 π.Χ. και ήταν τόσο εντυπωσιακή, ώστε είχε σαν αποτέλεσμα το τέλος του εξαετούς πολέμου μεταξύ των Μήδων και των Λυδών. Όπως αναφέρει και ο Πλίνιος στο έργο του Naturalis Historia (II,53) «οι Λυδοί και οι Μήδοι όταν είδαν ότι αντί ημέρας έγινε νυξ και την μάχην κατέπαυσαν και έσπευσαν ακόμη περισσότερον αμφότεροι να συνάψουν ειρήνην μεταξύ των».


Εκατοντάδες χρόνια αργότερα η ανακοίνωση μιας επικείμενης έκλειψης είχε τα αντίθετα αποτελέσματα. Το 1560 μ.Χ. στη Γαλλία η αναμονή μιας έκλειψης πανικόβαλε τους κατοίκους σε τέτοιο βαθμό ώστε τσακώνονταν για το ποιος θα εξομολογηθεί πρώτος. Για να ηρεμήσει, λοιπόν, τα πνεύματα ένας ιερέας ανακοίνωσε ότι «η έκλειψη αναβάλλεται για δύο εβδομάδες» έτσι ώστε όλοι οι πιστοί να προφτάσουν να εξομολογηθούν!
Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι ο πατέρας της Αστρονομίας ο Ίππαρχος, με τη βοήθεια δύο μόνο παρατηρήσεων που έγιναν κατά την έκλειψη του 130 π.Χ. (από τον Ελλήσποντο όπου η έκλειψη ήταν ολική και από την Αλεξάνδρεια όπου ήταν μερική κατά 80%) κατόρθωσε να υπολογίσει την απόσταση της Σελήνης από τη Γη. Με τη βοήθεια της τριγωνομετρίας (που είχε ο ίδιος εφεύρει) υπολόγισε ότι η Σελήνη πρέπει να βρίσκεται σε απόσταση 62 περίπου γήινων ακτίνων, όταν η σημερινή επακριβώς μετρημένη τιμή της απόστασης αυτής είναι 60,27 γήινες ακτίνες! Πεντακόσια σχεδόν χρόνια αργότερα ο Θέων στην Αλεξάνδρεια κατέγραψε επακριβώς όχι μόνο την ημερομηνία αλλά και τον ακριβή χρόνο της αρχής, του μέσου και του τέλους της εκλείψεως του 365 μ.Χ.. και έκτοτε οι αναφορές γίνονται πιο ακριβείς αν και δεν αναφέρονται πολλές λεπτομέρειες.



Λέγεται, επίσης ότι ο πρώτος που παρατήρησε την εμφάνιση του στέμματος, της εξωτερικής δηλαδή ατμόσφαιρας του Ήλιου που φαίνεται να περιβάλλει τον σκοτεινό δίσκο της Σελήνης στη διάρκεια της ολικής φάσης της έκλειψης, ήταν ο χρονικογράφος Λέων που περιέγραψε την ολική ηλιακή έκλειψη της 22ας Δεκεμβρίου του 968 μ. Χ. την οποία είχε παρατηρήσει από την Κωνσταντινούπολη, αν και άλλοι αναφέρουν την Κέρκυρα. Ορισμένοι άλλοι πάντως ερευνητές αναφέρουν ότι η πρωτιά αυτή ανήκει στον Πλούταρχο με την περιγραφή της έκλειψης του 71 μ.Χ. παρ’ όλο που νεώτεροι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η περιγραφή του Πλουτάρχου δεν είναι παρά μία τελείως φανταστική-λογοτεχνική περιγραφή και όχι αποτέλεσμα πραγματικής παρατήρησης.
Το στέμμα περιέγραψε επίσης και ο αστρονόμος Χριστόφορος Κλάβιος στην έκλειψη της 9ης Απριλίου του 1567 ο οποίος όμως δεν είχε κατανοήσει την πραγματική του φύση. Το ίδιο έγινε και με τον Γιοχάννες Κέπλερ ο οποίος θεώρησε ότι το στέμμα ήταν η ατμόσφαιρα της Σελήνης. Η εκτίμηση αυτή αποκλείστηκε, φυσικά, με την έκλειψη της 16ης Ιουνίου 1806 όταν οι μετρήσεις που έγιναν απέδειξαν ότι η σεληνιακή ατμόσφαιρα δεν θα μπορούσε να είναι 50 φορές μεγαλύτερη από τη γήινη. Με τον ερχομό του 18ου αιώνα οι αναφορές αρχίζουν να γίνονται αρκετά πιο εμπεριστατωμένες. Ο Έντμουντ Χάλλεϋ που παρατήρησε την έκλειψη της 22ας Απριλίου 1715 περιέγραψε όχι μόνο το σχήμα του στέμματος αλλά επίσης και τις λαμπρές κόκκινες προεξοχές της ηλιακής χρωμόσφαιρας. Η διαπίστωση πάντως ότι το στέμμα και οι προεξοχές ανήκαν στον Ήλιο έγινε μετά από προσεκτικές μελέτες στη διάρκεια των εκλείψεων του 1842 και της 28ης Ιουλίου 1851 όταν φωτογραφήθηκαν για πρώτη φορά το στέμμα και οι προεξοχές.



Σήμερα, φυσικά, η επιστημονική μελέτη του Ήλιου και των χαρακτηριστικών του που παρατηρούνταν μόνο κατά την διάρκεια των ολικών εκλείψεων γίνεται πλέον καθημερινά από τα ειδικά ηλιακά αστεροσκοπεία και κυρίως με τη βοήθεια των διαστημικών τηλεσκοπίων και των πολύπλοκων οργάνων τους. Γι’ αυτό και το κυνήγι των ολικών εκλείψεων από τους ειδικούς επιστήμονες σε απρόσιτες περιοχές και τόπους έχει από καιρό πια ατονήσει. Το θέαμα όμως που προσφέρει το υπέροχο φαινόμενο των ολικών ηλιακών εκλείψεων συνεχίζει να είναι όπως πάντα ιδιαίτερα ελκυστικό για όλους μας αφού στην πραγματικότητα δεν έχει στη φύση κανέναν ισάξιο αντίζηλο. Γι’ αυτό θα υπάρχουν πάντα χιλιάδες πιστοί που θα ταξιδεύουν σε αποστάσεις εκατοντάδων χιλιομέτρων, σε ξηρά ή σε θάλασσα, για να βρεθούν, έστω και για μερικές μόνο δεκάδες δευτερόλεπτα, για πρώτη ή και για πολλοστή φορά στη σκιά της Σελήνης.

Πηγή:http://poplike.gr