Δ. Σιμόπουλος: Μια άλλου είδους βροχή

Tiς πρώτες πρωινές ώρες από τις αρχές του μήνα και μέχρι τα μέσα, περίπου, του Νοεμβρίου, μπορεί κανείς να παρατηρήσει την ετήσια επίσκεψη μιας ροής σωματιδίων που σχηματίζουν την επονομαζόμενη «βροχή» των Λεοντιδών, η οποία αναμένεται να φτάσει φέτος σ’ έξαρση τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου, τρεις ημέρες μετά την πανσέληνο. Η «βροχή» αυτή ονομάζεται έτσι επειδή τα μετέωρα αυτά φαίνεται ότι προέρχονται από την κατεύθυνση του αστερισμού του Λέοντα, και από τα σωματίδια που αφήνει πίσω του ο κομήτης Tempel-Tuttle. Ο κομήτης αυτός εντοπίστηκε στις 19 Δεκεμβρίου 1865 από τον Γερμανό αστρονόμο Wilhelm Tempel, ο οποίος ανακάλυψε 21 συνολικά κομήτες. Δύο εβδομάδες αργότερα, στις 6 Ιανουαρίου 1866, ο ίδιος κομήτης εντοπίστηκε ανεξάρτητα και από τον Αμερικανό αστρονόμο Horace Tuttle, ο οποίος ανακάλυψε κι αυτός 15 κομήτες και δύο αστεροειδείς.
Τέτοιου είδους «βροχές» δημιουργούνται από τα μικρά σωματίδια σκόνης που αφήνουν πίσω τους οι κομήτες καθώς τέμνουν πολλές φορές την τροχιά της Γης. Οταν η Γη κατά την περιφορά της γύρω από τον Ηλιο συναντάει μια τέτοια ομάδα σωματιδίων συγκρούεται μαζί τους και τότε αυτά εισέρχονται στην ατμόσφαιρά μας με ρυθμό μερικών δεκάδων αντικειμένων την ώρα. Τα μικροσκοπικά αυτά σωματίδια, τα περισσότερα με βάρος ενός γραμμαρίου, χτυπάνε την ατμόσφαιρά μας σε ύψος περίπου 100 χιλιομέτρων και αναφλέγονται. Η ανάφλεξη αυτή σχηματίζει μια φωτεινή σφαίρα 2 έως 3 μέτρων που κινείται με ταχύτητα 30 έως 60 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο. Αυτή τη φωτεινή σφαίρα, λοιπόν, βλέπουμε από τη Γη, και την ονομάζουμε διάττοντα, μετέωρο ή «πεφταστέρι». Τέτοιου είδους διαστημική σκόνη, άλλωστε, φτάνει στη Γη μας με ρυθμό 100 τόνων κάθε ημέρα.
Στις αρχές του περασμένου αιώνα, τα ίχνη του κομήτη αυτού χάθηκαν και θεωρήθηκε ότι είχε μάλλον διαλυθεί. Το 1965, όμως, ο κομήτης εντοπίστηκε και πάλι όταν προσπέρασε την τροχιά της Γης σε απόσταση λίγο μεγαλύτερη απ’ αυτήν της Σελήνης. Ενα χρόνο αργότερα, στις 17 Νοεμβρίου 1966, στις κεντρικές και δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής δεκάδες χιλιάδες διάττοντες στόλισαν και πάλι τον νυχτερινό ουρανό για τουλάχιστον είκοσι λεπτά με ρυθμό 200.000 (55 το δευτερόλεπτο) έως 1.000.000 (280 το δευτερόλεπτο) διαττόντων κάθε ώρα. Μία προσεκτική ανάλυση του 1994, όμως, υπολόγισε ότι ο πραγματικός ρυθμός δεν υπερέβη τους 15.000 διάττοντες την ώρα (5 το δευτερόλεπτο) οι οποίοι όμως συγκρούονταν με τα ανώτερα στρώματα της γήινης ατμόσφαιρας με ταχύτητα 71 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο (255.000 χιλιόμετρα την ώρα).
Επειδή ο κομήτης Τεμπλ-Τατλ συμπληρώνει μια πλήρη τροχιά κάθε περίπου 33 χρόνια, η τελευταία επίσκεψή του (περιήλιο) στην περιοχή μας έγινε τον Φεβρουάριο του 1998. Γι’ αυτό πολλοί αστρονόμοι υπολόγιζαν ότι η «βροχή» των Λεοντιδών του 1999 θα ήταν ιδιαίτερα θεαματική όπως και οι περίφημες προηγούμενες επισκέψεις του κομήτη, που δημιούργησαν μια πραγματική καταιγίδα μετεώρων. Στη διάρκεια μιας τέτοιας καταιγίδας, μέχρι και περίπου 700.000 μετέωρα εμφανίζονται κάθε ώρα. Η συμπεριφορά όμως των σωματιδίων αυτών είναι ιδιαίτερα απρόβλεπτη λόγω των διαταραχών που υφίστανται από τις βαρυτικές δυνάμεις των πλανητών, αν και το πάχος της ροής των σωματιδίων που έχει αφήσει πίσω του ο κομήτης υπολογίζεται ότι φτάνει τα 35.000 χιλιόμετρα.
Η μεγαλύτερη παρόμοια «καταιγίδα» που παρατηρήθηκε ποτέ ήταν αυτή των Λεοντιδών στις 13 Νοεμβρίου του 1833, όταν τα μετέωρα έμοιαζαν με πυροτεχνήματα από μια ροή δεκάδων μετεώρων κάθε δευτερόλεπτο, που διήρκεσε επί ώρες. Ενας ιστορικός μάλιστα το 1878 τη θεώρησε ένα από τα εκατό πιο σημαντικά γεγονότα του αιώνα. Πολλές ξυλογραφίες έχουν απεικονίσει το γεγονός με μεγάλη επιτυχία. Αρκετοί κοινωνιολόγοι, μάλιστα, αποδίδουν στο ουράνιο αυτό φαινόμενο την εξάπλωση της θρησκομανίας που επηρέασε τα επόμενα χρόνια την όλη κοινωνική εξέλιξη και τον σύγχρονο χαρακτήρα των ΗΠΑ.
Η αρχική σύνδεση των διαφόρων ετήσιων βροχών διαττόντων με τους κομήτες βασίστηκε στην παρατήρηση της συμπεριφοράς του κομήτη Μπιέλα, που ανακαλύφτηκε το 1826. Οταν ο κομήτης αυτός επέστρεψε το 1845 διαχωρίστηκε σε δύο κομμάτια που επέστρεψαν και πάλι το 1851, αν και από τότε δεν εμφανίστηκε ποτέ ξανά. Τον Νοέμβριο του 1872, όμως, σε μια καταπληκτική εμφάνιση μιας «καταιγίδας διαττόντων» μετρήθηκαν περίπου εκατό διάττοντες κάθε λεπτό και επί μία ολόκληρη ώρα. Οι διάττοντες αυτοί εκπέμπονταν από το σημείο του ουρανού από το οποίο αναμενόταν να εμφανιστεί ο κομήτης Μπιέλα τον ίδιο εκείνο μήνα. Ετσι το φαινόμενο αυτό επιβεβαίωσε την υποψία των επιστημόνων που συνδύαζαν τις βροχές διαττόντων με τους κομήτες.
Για μιαν ακόμη φορά, λοιπόν, σας προτρέπουμε να σηκώσετε το κεφάλι προς τον ουρανό, ο οποίος θα σας ανταμείψει με το υπέροχο θέαμα των λαμπερών του άστρων και τις αναλαμπές των διαττόντων που θα τον διασχίζουν από τη μια του άκρη στην άλλη. Και παρόλο που η σύγχρονη γνώση δεν μας το επιτρέπει, εντούτοις όταν δείτε τη λαμπερή γραμμή που αφήνει πίσω του κάποιο «πεφταστέρι», μην ξεχάσετε να ακολουθήσετε την άποψη που εκφράζει ο λαός μας, και να κάντε μιαν ευχή! Δεν έχετε άλλωστε να χάσετε τίποτε απολύτως!

*Ο κ. Διονύσης Π. Σιμόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.

Πηγή: Καθημερινή