Δ. Σιμόπουλος: Ο ουρανός απόψε

Αυτές τις ημέρες (ή μάλλον νύχτες) μπορείτε να δείτε στον ουρανό τους τέσσερις λαμπρότερους πλανήτες του Ηλιακού μας Συστήματος αλλά και δύο λαμπρά άστρα: τον Στάχυ και τον Αντάρη, ένα από τα λαμπρότερα άστρα στον ουρανό. Φαίνεται, μάλιστα, ότι στην αρχαιότητα είχε την ίδια λαμπρότητα που είχε κι ο Άρης, γι’ αυτό και ονομάστηκε από τους αρχαίους «Αντάρης», αντίζηλος δηλαδή του Άρη. Σε όλα τα σχέδια των αστερισμών ο Αντάρης αντιπροσωπεύει την καρδιά του Σκορπιού, και εθεωρείτο ως ένα από τα τέσσερα «Βασιλικά Άστρα» της αρχαίας Περσίας που αντιμετωπίζονταν ως ο φρουρός των ουρανών.Αλλά και για τους Αιγύπτιους ο Αντάρης ήταν ιερός αφού σχετίζονταν με μια από τις πολλές εκφάνσεις της θεάς Ίσιδας και της θεάς Σελκετ, πολλοί ναοί της οποίας ήσαν προσανατολισμένοι προς την ανατολή του κατά την φθινοπωρινή ισημερία της τρίτης π.Χ. χιλιετίας. Λέγεται μάλιστα ότι και ο Άγγλος αρχαιολόγος F. C. Penrose είχε εντοπίσει ορισμένους πανάρχαιους ελληνικούς ναούς που είχαν προσανατολισμό τα σημεία ανατολής και δύσης του Αντάρη κατά την εαρινή ισημερία, την ημέρα δηλαδή που αρχίζει η Άνοιξη. Τέτοιοι ναοί αναφέρονται ότι ήταν το Ηραίον στο Άργος, που υπολογίζεται ότι χτίστηκε το 1760 π.Χ., το Ερεχθείο στην Αθήνα από το 1070 π.Χ., ένας ναός του Δία στην Αίγινα, κι ένας παλαιός ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς που ανοικοδομήθηκε το 630 π.Χ.
Ο Αντάρης βρίσκεται σε απόσταση 520 ετών φωτός από τη Γη. Παρ’ όλα αυτά είναι το λαμπρότερο άστρο στον αστερισμό του Σκορπιού και το 15ο λαμπρότερο απ’ όλα τ’ άστρα του ουρανού. Ο Αντάρης είναι επίσης το δεύτερο μεγαλύτερο άστρο στον ουρανό, μετά το άστρο «Μπετελγκέζ» στον αστερισμό του Ωρίωνα, ενώ αν βρίσκονταν στη θέση του Ήλιου θα είχε αγκαλιάσει στο εσωτερικό του και τους τέσσερις εσωτερικούς πλανήτες (Ερμή, Αφροδίτη, Γη και Άρη), τα εξωτερικά του μάλιστα στρώματα θα έφταναν μέχρι τη ζώνη των αστεροειδών. Έχει δηλαδή 700 φορές μεγαλύτερο μέγεθος απ’ ότι ο Ήλιος, πράγμα που σημαίνει ότι η διάμετρός του φτάνει το ένα περίπου δισεκατομμύριο χιλιόμετρα.
Λόγω του μεγάλου του μεγέθους είναι 10.000 φορές λαμπρότερος από τον Ήλιο, αλλά η θερμοκρασία του όμως είναι πολύ μικρότερη από την θερμοκρασία που έχει ο Ήλιος και δεν ξεπερνάει τους 3.500 βαθμούς Κελσίου. Το γιγάντιο αυτό άστρο έχει 15 φορές περισσότερα υλικά απ’ ότι ο Ήλιος αλλά παρ’ όλα αυτά η πυκνότητά του είναι 1.000.000 φορές μικρότερη του άστρου της ημέρας. Ο Αντάρης διαθέτει επίσης κι έναν μικρότερο, δύσκολα παρατηρήσιμο μπλε συνοδό αφού, όπως και τα περισσότερα άστρα στον Γαλαξία μας, αποτελεί κι αυτός ένα διπλό αστρικό σύστημα.
Από τις περιγραφές των αρχαίων ο Αντάρης φαίνεται να έχει σήμερα μικρότερη λαμπρότητα απ’ αυτήν που είχε στην αρχαιότητα κι αυτό μάλλον οφείλεται στο ότι είναι κι αυτός, όπως και ο Μπετελγκέζ, ένας τεράστιος κόκκινος υπεργίγαντας στα πρόθυρα του θανάτου του. Σ’ αυτή τη φάση της ζωής του ένα άστρο μεταβάλει την φωτεινότητά του λίγο πριν καταστραφεί με μια τεράστια έκρηξη σουπερνόβα. Τα εξωτερικά του μάλιστα στρώματα έχουν αρχίσει ήδη να αποχωρίζονται σχηματίζοντας έτσι ένα κόκκινο σύννεφο μεταλλικής σκόνης με διάμετρο πέντε ετών φωτός. Υπολογίζεται ότι πολύ σύντομα θα εκραγεί με μια τεράστια έκρηξη σουπερνόβα αφήνοντας στη θέση του ένα διαστελλόμενο νέφος αερίων και σκόνης και στο κέντρο του ένα παράξενο αστρικό απολειφάδι στο μέγεθος της Αθήνας που θα αποτελείται ολοκληρωτικά από νετρόνια και θα περιστρέφεται εκατοντάδες φορές το δευτερόλεπτο. Ο Αντάρης δηλαδή θα έχει μεταμορφωθεί σ’ ένα πάλσαρ, ένα άστρο νετρονίων.
Εκτός από τον Αντάρη εκεί κοντά μπορείτε να δείτε και το λαμπρότερο άστρο του αστερισμού της Παρθένπυ, τον άλφα Παρθένου ή Στάχυ, που οι λατίνοι συγγραφείς είχαν ονομάσει Spica. Μαζί με τα λαμπρά άστρα Αρκτούρο (στον αστερισμό του Βοώτη), Ντενέμπολα (στον αστερισμό του Κύκνου) και άλφα στον αστερισμό των Θηρευτικών Κυνών , ο Στάχυς σχηματίζει ένα ευδιάκριτο τετράπλευρο που ονομάζεται «Διαμάντι της Παρθένου». Ο Στάχυς είναι το 16ο λαμπρότερο άστρο στον ουρανό, ενώ οι σύγχρονες μελέτες μάς απεκάλυψαν ότι πρόκειται για ένα διπλό αστρικό σύστημα που απέχει από τη Γη 275 έτη φωτός. Το μεγαλύτερο από τα δύο άστρα του συστήματος έχει μάζα 11 φορές την μάζα που έχει ο Ήλιος, ενώ η λαμπρότητά του είναι 2.300 φορές μεγαλύτερη από αυτήν του Ήλιου.
Από τα βάθη της αρχαιότητας ακόμη τα άστρα της Παρθένου συμβόλιζαν μια νεαρή γυναίκα που κρατούσε στα χέρια της ένα στάχυ. Γι’ αυτό πολλοί στην αρχαία Ελλάδα θεωρούσαν ότι ο αστερισμός αντιπροσώπευε την Περσεφόνη, την κόρη της Δήμητρας. Υπάρχει όμως κι ένας Αττικός μύθος που συνδέει την Παρθένο με το κρασί. Σύμφωνα με τον μύθο αυτό ο αστερισμός της Παρθένου αντιπροσωπεύει την Ηριγόνη, την κόρη του Ικάριου που πρώτος υποδέχτηκε τον Διόνυσο στην Αττική και από τον οποίο έμαθε την τέχνη να φτιάχνει το κρασί. Στον τόπο που έγινε η συνάντηση εκείνη, φυτεύτηκε το πρώτο αμπέλι και ονομάστηκε από τότε Διόνυσος. Όταν ο Ικάριος προσέφερε το νέο αυτό ποτό στους απλοϊκούς βοσκούς της περιοχής, αυτοί μέθυσαν από το πολύ κρασί που ήπιαν και νόμισαν ότι ο Ικάριος πήγε να τους φαρμακώσει. Γι’ αυτό έπεσαν πάνω του και τον έκαναν κομμάτια.
Μόνο όταν ξεμέθυσαν κατάλαβαν το λάθος τους και τον έθαψαν με τιμές κάτω από ένα τεράστιο πεύκο που ο κορμός του έσταζε από τότε ρετσίνα. Στο πεύκο αυτό οδηγήθηκε η Ηριγόνη από την πιστή σκύλα του Ικάριου και από το κλαψούρισμά της κατάλαβε ότι ο πατέρας της ήταν θαμμένος εκεί. Τότε με τη ζώνη της κρεμάστηκε κι αυτή από το ίδιο πεύκο. Ο Δίας αποφάσισε τότε να μετατρέψει τα πρόσωπα του μύθου σε αστερισμούς, βάζοντας τον Ικάριο στον αστερισμό του Βοώτη, την Ηριγόνη στον αστερισμό της Παρθένου και την σκύλα στον αστερισμό του Μεγάλου Κυνός. Ο Ησίοδος και ο Άρατος, πάντως, μας περιγράφουν μιαν άλλη ιστορία αφού θεωρούσαν ότι ο αστερισμός αυτός απεικονίζει την Αστραία ή Δίκη, την θεά της δικαιοσύνης.
Η Αστραία ήταν μία από τις θεότητες που ονομάζονταν Ώρες, ήταν θυγατέρα της Θέμιδας και του Δία, και αδελφή της Αιδούς, της Ευνομίας και της Ειρήνης. Σύμβολα της ήταν η ζυγαριά, ο φοίνικας και το στάχυ, τα οποία κράταγε στα χέρια της. Πριν αρχίσουν οι αδικίες και οι πόλεμοι, στη διάρκεια της Εποχής του Χρυσού Αιώνα, η Δίκη ζούσε με τις αδελφές της, και τους άλλους θεούς, ευτυχισμένη πάνω στη Γη. Όταν όμως έφτασε ο Αιώνας του Σιδήρου και στη Γη κατέβηκε το έγκλημα και μαζί το μίσος, ο πόλεμος, η αδικία και η βία, πρώτη η Αιδώς εγκατέλειψε την Γη με τελευταία απ’ όλους τους θεούς την Αστραία που έκτοτε κατοικεί ψηλά στον ουρανό στον αστερισμό της Παρθένου δίπλα ακριβώς στον αστερισμό του Ζυγού που παραμένει ακόμη και σήμερα το σύμβολο της δικαιοσύνης.
Σ’ αυτόν τον αστερισμό βρίσκεται επίσης και το φθινοπωρινό ισημερινό σημείο, ένα από τα δύο δηλαδή σημεία στα οποία τέμνονται οι δύο μεγάλοι ουράνιοι κύκλοι: ο ουράνιος ισημερινός, η προέκταση του γήινου ισημερινού πάνω στον ουράνιο θόλο, και η εκλειπτική, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά η απεικόνιση πάνω στην ουράνια σφαίρα της γήινης τροχιάς γύρω από τον Ήλιο. Από την τομή των δύο αυτών κύκλων σχηματίζεται μια γωνία ίση με 23,5 περίπου μοίρες, λόγω της κλίσης που έχει ο άξονας της Γης σε σχέση με το επίπεδο της εκλειπτικής. Η γωνία αυτή ονομάζεται "λόξωση της εκλειπτικής", και τα δύο σημεία στα οποία τέμνονται οι δύο κύκλοι ονομάζονται "ισημερινά σημεία". Στο πρώτο σημείο, το εαρινό ισημερινό σημείο, ο ουράνιος ισημερινός τέμνει την εκλειπτική εκεί όπου ο Ήλιος βρίσκεται στις 20-21 Μαρτίου. Εκ διαμέτρου αντίθετα η τομή γίνεται στο Φθινοπωρινό ισημερινό σημείο όπου ο Ήλιος βρίσκεται στις 22-23 Σεπτεμβρίου, και από την ημέρα αυτή αρχίζει το Φθινόπωρο!

Διονύσης Π. Σιμόπουλος

Πηγή: Διονύσιος Σιμόπουλος facebook