Σε σχολείο της Σουηδίας διδάσκουν τις 16 συνήθειες του μυαλού

Σοφία Αντερά, Ουρανία Μπούγα

Α. Παρατήρηση στο σχολείο της Gottsunda

Στα πλαίσια του πανεπιστημιακού μαθήματος «The Classroom: A social and cultural meeting place» πραγματοποιήσαμε επίσκεψη στο διαπολιτισμικό σχολείο στην περιοχή Gottsunda στην Ουψάλα της Σουηδίας. Εκτός από την επίσκεψη για τις απαιτήσεις του μαθήματος, μια εκ των συγγραφέων της παρούσας εργασίας έκανε και τετράμηνη εθελοντική πρακτική στο σχολείο αυτό στα μαθήματα που αφορούσαν την εκμάθηση κολύμβησης και αγγλικών. Οι πληροφορίες που παρατίθενται παρακάτω προέρχονται από την προαναφερθείσα παρατήρηση και την ανταλλαγή ιδεών και απόψεων ανάμεσα στις συγγραφείς και τα μέλη της κοινότητας του σχολείου.


Περιοχή και σχολικές εγκαταστάσεις

Η Gottsunda είναι μια περιοχή στα νοτιοδυτικά της Ουψάλας και το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της αποτελείται από μετανάστες. Συγκεκριμένα, το 2007 το ποσοστό των κατοίκων με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο άγγιξε το 48,7 % (Områdesfakta 2013, Uppsala kommun)[1]. Παρόλα αυτά η κοινότητα έχει πετύχει την αρμονική συνύπαρξη των μελών της και την ανάπτυξη, οικονομική και κοινωνική, της περιοχής. Η ζωή των μελών της κοινότητας λαμβάνει χώρα κυρίως στο κέντρο της Gottsunda, όπου βρίσκεται ένα μεγάλο εμπορικό κέντρο με βιβλιοθήκη, κινηματογράφο, γυμναστήριο, κολυμβητήριο και καταστήματα, η προτεσταντική εκκλησία και το σχολείο, το οποίο θεωρείται ο βασικότερος πυρήνας αναβάθμισης. Αν και η περιοχή είναι τόπος διαμονής πληθώρας μεταναστών και έχει άσχημη φήμη ως επικίνδυνο μέρος, κατά τις επισκέψεις μας δεν παρατηρήσαμε κάποιο φαινόμενο.
Το σχολείο της Gottsunda καταλαμβάνει μια μεγάλη περιοχή στο κέντρο της Gottsunda και περιλαμβάνει διάφορα κτήρια που εξυπηρετούν τις ανάγκες της σχολικής κοινότητας. Στο σχολικό συγκρότημα ανήκουν και εγκαταστάσεις, οι οποίες κτηριακά ανήκουν στο εμπορικό κέντρο, όπως η βιβλιοθήκη, το θέατρο και η αίθουσα χορού αλλά και υπαίθριες εγκαταστάσεις για τις αντίστοιχες δραστηριότητες. Τα σχολικά κτήρια είναι δύο και στο ένα στεγάζονται οι μαθητές/τρίες που παρακολουθούν από την πρώτη ως την έκτη τάξη, ενώ στο άλλο από την έβδομη μέχρι και την ένατη.
Οι αίθουσες στο εσωτερικό των κτηρίων αυτών χρησιμοποιούνται κυρίως για διδασκαλία, ενώ υπάρχουν ειδικά διαμορφωμένες τάξεις για τα μαθήματα φυσικής, χημείας ή μουσικής αλλά και μαθήματα που δεν συναντάμε στο ελληνικό σύστημα εκπαίδευσης, όπως η ραπτική, η ξυλουργική, η μαγειρική. Επίσης υπάρχει αίθουσα κινηματογράφου και χώροι για την αποθήκευση των προσωπικών αντικειμένων των παιδιών αλλά και για τις ώρες των διαλειμμάτων. Η βιβλιοθήκη, η πισίνα, και το θέατρο που είναι στο εμπορικό κέντρο, ο χώρος συγκεντρώσεων στο εσωτερικό της εκκλησίας και οι υπαίθριες εγκαταστάσεις για ιππασία, ποδόσφαιρο, ινεμπάντι (innebandy: floor hockey) και άλλα αθλήματα, χρησιμοποιούνται από το σχολείο αν και ανήκουν τυπικά στην κοινότητα της Gottsunda.
Σημαντικό κομμάτι των σχολικών χώρων αποτελεί το εστιατόριο. Οι μαθητές/τρίες συγκεντρώνονται εκεί καθημερινά κατά τη διάρκεια ενός μεγάλου διαλείμματος ανάμεσα από τις 12:00 μέχρι τη 13:00. Το φαγητό είναι διαφορετικό καθημερινά, ώστε να καλύπτονται οι διατροφικές ανάγκες των παιδιών και παρέχεται δωρεάν από το κράτος. Η πρόνοια αυτή για τη διατροφή των μαθητών/τριών κρίνεται απαραίτητη, καθώς τα παιδιά παρακολουθούν μαθήματα μέχρι αργά το μεσημέρι. Επιπλέον πλεονέκτημα αποτελεί το γεγονός ότι τα παιδιά διδάσκονται τον σωστό τρόπο διατροφής και έχουν την ευκαιρία να συναναστραφούν με συμμαθητές/τριες κάθε ηλικίας σε μια κατάσταση πιο ρεαλιστική από αυτή της σχολικής αίθουσας. Η παροχή φαγητού στο σχολικό εστιατόριο αποτρέπει κατά ένα μεγάλο βαθμό τις ανισότητες που δημιουργούνται από την ποικιλία των μικρογευμάτων που φέρουν τα παιδιά στο σχολείο ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση. Τέτοιες ανισότητες έχουν κρίσιμο αντίκτυπο σε εφήβους και μικρότερα παιδιά.
Η περιγραφή των χώρων ολοκληρώνεται με τους χώρους για το προσωπικό του σχολείου. Στο σχολείο αυτό όπως και σε κάθε σουηδικό σχολείο υπάρχει μια αίθουσα για τους καθηγητές, η οποία έχει κουζίνα και τραπέζια για να παίρνουν το μεσημεριανό τους αλλά και καναπέδες για να χαλαρώνουν και να συζητούν. Υπάρχει επίσης χώρος με γραφεία για να εργάζονται, ακόμα και γκαρνταρόμπα για να αφήνουν τα πράγματά τους. Αξιοσημείωτο είναι πως η διαμόρφωση του χώρου εμπνέει οικειότητα και διάθεση για συνεργασία και διάλογο μεταξύ των εργαζομένων ενώ προάγει την ισότητα και την επικοινωνία, αφού για το χώρο είναι υπεύθυνοι όλοι και πρέπει να συντονίζονται ώστε να γίνεται σωστή και ίση χρήση των παροχών του.
Άλλοι χώροι του σχολείου είναι το ιατρείο, το γραφείο του σχολικού συμβούλου και της διευθύντριας. Αξίζει να αναφερθεί πως οι κατασκευές που περιγράφηκαν είναι προκατασκευασμένα κτήρια κατά κύριο λόγο από ξύλο. Είναι μονώροφα και απλώνονται σε μήκος. Δεν είναι ακριβές κατασκευές όπως τα ελληνικά σχολεία, παρόλα αυτά είναι προσιτά και ευχάριστα για τους μαθητές/τρίες και φυσικά εύκολα προσβάσιμα για άτομα με ειδικές ανάγκες.

Δραστηριότητες - Προφίλ

Οι δραστηριότητες που δεν ανήκουν στο κύριο αναλυτικό πρόγραμμα, αλλά ποικίλουν από σχολείο σε σχολείο, είναι ίσως το σημαντικότερο κομμάτι της σχολικής ζωής και σίγουρα το βασικό κίνητρο για τα παιδιά. Οι δραστηριότητες με βάση τις οποίες οι μαθητές/τριες επιλέγουν και σε ποιο σχολείο θα φοιτήσουν είναι ο κύριος πόλος έλξης και καθιστούν το σχολείο ένα ευχάριστο και αρεστό στα παιδιά μέρος. Τα περισσότερα σχολεία προσφέρουν αρκετές δραστηριότητες, οι οποίες αποκαλούνται «προφίλ» καθώς τα παιδιά μέσα από αυτά αναπτύσσουν το προφίλ ενός αθλητή ποδοσφαίρου ή αντισφαίρισης για παράδειγμα. Στο σχολείο της Gottsunda προσφέρονται δυνατότητες για πολλές δραστηριότητες, όπως αντισφαίριση, ιππασία, κολύμβηση, μπάντμιντον, ποδόσφαιρο, χειροσφαίριση, σκι, χόκεϋ και ινεμπάντι (innebandy-floorball). Εκτός από αθλήματα οι μαθητές/τρίες μπορούν να ασχοληθούν με το σχέδιο μόδας, τις φυσικές επιστήμες, το θέατρο και το χορό αλλά και τις υπόλοιπες τέχνες γενικότερα[2].
Η ποικιλία των δραστηριοτήτων καθιστά το σχολείο ελκυστικό, ενώ η ευκαιρία που έχουν τα παιδιά να δοκιμάσουν διάφορα προφίλ μέχρι να επιλέξουν αυτό που τους ταιριάζει χωρίς πίεση ή αξιολόγηση των επιδόσεων τους καταργεί το φόβο και τα αρνητικά συναισθήματα για το σχολείο και αναπτύσσει θετικές εντυπώσεις. Οι μαθητές/τριες θέλουν πια να πηγαίνουν στο σχολείο και επομένως η διαδικασία της μάθηση γίνεται πιο εύκολη αφού είναι θετικά προσκείμενοι σε αυτή. Η μάθηση γίνεται λοιπόν με την θέληση των ίδιων των παιδιών και έτσι είναι πιο φυσική, αβίαστη και σαφώς πιο αποτελεσματική. Άλλωστε είναι γνωστό πως το κίνητρο παίζει πολύ σημαντικό ρόλο σε οποιαδήποτε διαδικασία μάθησης και με τις δραστηριότητες-προφίλ τα σουηδικά σχολεία δημιουργούν αρκετά ισχυρά κίνητρα.
Όπως τονίστηκε και από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς του Gottsundaskolan, οι δραστηριότητες αυτές παρέχουν στα παιδιά ευχάριστες στιγμές και εμπειρίες, ενώ παράλληλα τα βοηθούν αν ανακαλύπτουν τον κόσμο γύρω τους. Αυτές οι όμορφες, νέες εικόνες έχουν την δύναμη να αντικαταστήσουν τυχόν άσχημες εικόνες από το παρελθόν των παιδιών. Ιδιαίτερη σημασία έχει αυτή η προοπτική για τα παιδιά-μετανάστες και ακόμη περισσότερο για τα παιδιά πρόσφυγες, που είναι πολύ πιθανό να έχουν ζήσει σε εμπόλεμες καταστάσεις ή γενικότερα σε δύσκολες, συχνά απάνθρωπες συνθήκες. Πράγματι, σε συζητήσεις με κάποιες εννιάχρονες μαθήτριες από το Λίβανο συμπεράναμε πως το γενικότερο κλίμα του σχολείο τους δημιουργούσε ελπίδα πως όλα θα πάνε καλύτερα ενώ μαθητής με καταγωγή από το Ιράν μας είχε δηλώσει πως χωρίς το ινεμπάντι, την ομάδα και τους αγώνες, η ζωή του δεν θα είχε νόημα.
Εκτός από την προσφορά θετικών εμπειριών και κινήτρων η ύπαρξη δραστηριοτήτων προφίλ ενισχύει το ομαδικό πνεύμα, την ισότητα, την συνεργασία, την αλληλεγγύη και επομένως συμβάλλει σημαντικά στη συνοχή της μαθητικής κοινότητας και την ενδυνάμωση της. Τα παιδιά σε τέτοιες δραστηριότητες έχουν την ευκαιρία να γνωριστούν καλύτερα και να αναπτύξουν φιλίες και δεσμούς με τους υπολοίπους. Επομένως, γεννιέται το συναίσθημα ότι ανήκουν σε κάποια ομάδα και με αυτό τον τρόπο αποκτούν μια ταυτότητα, την οποία τα άτομα αναζητούν ειδικά στην εφηβική ηλικία. Η νέα αυτή ταυτότητα μπορεί να αναπτυχθεί σε ένα υγιές περιβάλλον και επιτρέπει στο άτομο να διαμορφώσει το χαρακτήρα του, όπως επιθυμεί. Η συνεργατικότητα και η ομαδικότητα που απαιτείται ιδιαίτερα στα αθλήματα, δεν αφήνει χώρο για την καλλιέργεια ρατσιστικών αντιλήψεων ή προκαταλήψεων, ακόμα και αν τα μέλη της ομάδας προέρχονται από διαφορετικό πολιτισμικό, κοινωνικό, και οικονομικό υπόβαθρο.
Τέλος, η ύπαρξη δραστηριοτήτων βοηθά τους μαθητές/τρίες να αναπτύξουν ποικίλες ικανότητες για τη μετέπειτα ζωή τους και για την υγιή προσχώρηση τους στο κοινωνικό σύνολο. Επίσης, προσελκύει πληθώρα νέων μαθητών/τριών ενισχύοντας τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα τους σχολείου.

Προσωπικό - Συνεργατικότητα

Το σχολείο της Gottsunda καθώς χωρίζεται σε δύο επιμέρους σχολεία, όπως ήδη αναφέρθηκε έχει δυο διευθύντριες, οι οποίες από κάποια κουβέντα, που είχαμε μαζί τους, φαίνονται να αγαπούν ιδιαίτερα τόσο τη δουλειά τους γενικότερα, όσο και το συγκεκριμένο σχολείο. Οι υπόλοιποι εργαζόμενοι του σχολείου χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τους εκπαιδευτικούς και το υπόλοιπο προσωπικό του σχολείου.
Όσον αφορά το υπόλοιπο προσωπικό, αυτό περιλαμβάνει γιατρό και νοσηλευτές, καθαριστές/τριες, άτομα που εργάζονται στο εστιατόριο και φυσικά μια ομάδα εργαζομένων που έχουν ως στόχο να βοηθούν τα παιδιά σε ό,τι χρειαστούν, να τα προσέχουν κατά την ώρα των διαλειμμάτων, ώστε να ξεκουράζονται οι εκπαιδευτικοί και γενικότερα έχουν ευθύνη για τις καταστάσεις που συμβαίνουν πέρα από την ώρα των μαθημάτων. Συχνά έχουν βοηθητικό ρόλο σε κάποια μαθήματα, όπως παραδείγματος χάρη στο μάθημα της κολύμβησης, ενώ έχουν λάβει σχετική με εκπαίδευση τόσο με τη παιδαγωγική όσο και με το αντικείμενο στο οποίο έχουν επικουρικό ρόλο.
Σημαντικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι στο διαπολιτισμικό αυτό σχολείο το προσωπικό αυτό έχει ποικίλο πολιτισμικό υπόβαθρο τόσο για ιδεολογικούς όσο και για πρακτικούς λόγους. Το ίδιο ισχύει σαφώς και για τους εκπαιδευτικούς. Μια τέτοια κίνηση αναδεικνύει την πολυπολιτισμικότητα της σουηδικής κουλτούρας, τη διαπολιτισμικότητα ως βασικό στόχο του εν λόγω σχολείου αλλά και πρακτικά διευκολύνει την επικοινωνία των μαθητών/τριών με το προσωπικό και δημιουργεί ένα περιβάλλον πιο οικείο, ενώ παράλληλα ενισχύει την άποψη για την ισότητα των γλωσσών και των διαφόρων πολιτισμών.
Η συνεργασία και το ομαδικό πνεύμα στη Σουηδία είναι εξέχουσας σημασίας σε κάθε επάγγελμα, αλλά αποτελούν και μία από τις βασικότερες αξίες της σουηδικής ηθικής, μαζί φυσικά με τη δημοκρατία. Οι αξίες αυτές βρίσκουν εφαρμογή στη λειτουργία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων μέσα από τις πολυάριθμες συνελεύσεις που πραγματοποιούνται, με στόχο την απόφαση για κοινή παιδαγωγική δράση και την επίλυση προβλημάτων. Απώτερος στόχος είναι πάντα η αύξηση της αποτελεσματικότητας, ακολουθώντας τις κυρίαρχες εκπαιδευτικές απόψεις. Οι συνελεύσεις αυτές καλλιεργούν κλίμα εμπιστοσύνης ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς και τονίζουν τα οφέλη του να μοιράζονται τις απόψεις τους και να συνεργάζονται πάνω στο μάθημα. Προφανώς, δε γίνεται να συνεργαστείς με όλους, όπως αναφέρει ο εκπαιδευτικός Ali Kasbah, γιατί απλά δεν ταιριάζεις με όλους, αλλά η ανταλλαγή απόψεων κρίνεται απαραίτητη σε πολλά επίπεδα και αυτό είναι κάτι που το ίδιο το σχολείο με την οργάνωση του καλλιεργεί στους εργαζομένους του.
Τέλος, δεν πρέπει να παραλείψουμε το γεγονός ότι, εφόσον στη διδασκαλία εφαρμόζεται μια κοινή μέθοδος, είναι απαραίτητο να γίνονται συνεχείς συζητήσεις για τα αποτελέσματα και την περαιτέρω διαμόρφωσή τους.

Μαθητές/τριες και πολυπολιτισμικότητα

Ο ορισμός της πολυπολιτισμικότητας είναι ένα δύσκολο εγχείρημα, απαραίτητο όμως στο συγκεκριμένο σημείο για την πληρέστερη κατανόηση των γεγονότων όσο και των δράσεων στο σχολείο της Gottsunda. Η πολυπολιτισμικότητα, λοιπόν, μπορεί να οριστεί ως ένα σύστημα πεποιθήσεων και συμπεριφορών, το οποίο αναγνωρίζει και σέβεται την παρουσία όλων των διαφορετικών ομάδων σε μια κοινωνία, επιβεβαιώνει και δίνει αξία στις κοινωνικοοικονομικές τους διαφορές, τέλος καθιστά δυνατή και ενθαρρύνει τη συνεχιζόμενη προσφορά τους στην ομάδα σε ένα πολιτισμικό πλαίσιο αναφοράς, που ταυτόχρονα αποδέχεται και ωθεί σε κινητοποίηση όλους τους διαφορετικούς πολιτισμούς. Πολυπολιτισμικότητα είναι ένα σύστημα πεποιθήσεων και συμπεριφορών, που αναγνωρίζει και σέβεται την παρουσία όλων των διαφορετικών ομάδων σε έναν οργανισμό ή κοινωνία, αναγνωρίζει και αξιολογεί τις κοινωνικό-πολιτισμικές τους διαφορές, και ενθαρρύνει και καθιστά εφικτή τη συνεχή συνεισφορά και συμμετοχή τους σε ένα ενταξιακό πολιτισμικό πλαίσιο, που ενδυναμώνει τους πάντες μέσα στην κοινωνία ή τον οργανισμό.[3]
Από την παρατήρηση μας διαπιστώσαμε ότι μια παρόμοια κατάσταση έχουν επιτύχει να εγκαθιδρύσουν οι υπεύθυνοι για το σχολείο στην περιοχή της Gottsunda. Γενικότερα, η κοινότητα σε συνεργασία με το σχολείο εφαρμόζουν ένα πρόγραμμα για την πραγμάτωση μιας διαπολιτισμικής κοινωνίας με στόχο την αρμονική συνύπαρξη ανθρώπων με διαφορετικές καταβολές. Παρόλα αυτά, και το σχολείο ξεχωριστά ακολουθεί μια ιδιαίτερη στρατηγική για την επίτευξη των ίδιων στόχων. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε κανένα κείμενο και καμία συζήτηση δεν αναφέρθηκε στρατηγική για την επίλυση προβλημάτων από την έλευση μεταναστών. Στόχος του σουηδικού εκπαιδευτικού συστήματος σε όλα τα επίπεδα είναι η εξάλειψη του ρατσισμού και των αντίστοιχων συμπεριφορών καθώς και η πρόληψη των προκαταλήψεων όποιο και αν είναι το κριτήριο που αυτά βασίζονται. Για αυτό το λόγο τα σχολείο χαρακτηρίζονται διαπολιτισμικά μόνο γιατί έχουν μεγάλο μαθητικό πληθυσμό με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο. Και στα υπόλοιπα σχολεία ο σεβασμός της διαφορετικότητας και η προσπάθεια εξάλειψης των διακρίσεων αποτελούν το βασικό κανόνα. Θα μπορούσαμε κάλλιστα να θεωρήσουμε ότι αυτό αποτελεί και το βασικό στόχο της σουηδικής εκπαίδευσης, η κατανόηση της διαφορετικότητας, της ανάγκης αυτής και επομένως της ισότητας για την ομαλή ανάπτυξη μιας κοινωνίας.
Για να πετύχει την καταπολέμηση των διακρίσεων και των ρατσιστικών συμπεριφορών το σχολείο της Gottsunda εφαρμόζει το «Πλάνο Ισότιμης Διαχείρισης για την Εξάλειψη της Κακοποίησης» (Likabehandlingsplan och Plan mot kränkande behandling) στο οποίο συμμετέχουν τόσο οι μαθητές/τριες, όσο και οι γονείς, μέλη της κοινότητας και σαφώς οι εκπαιδευτικοί[4]. Στην αρχή του πλάνου δίνονται συνοπτικά κάποιοι γνωστοί ορισμοί για σχετικές έννοιες, συγκεκριμένα για το τι ορίζεται ως διάκριση, προσβλητική συμπεριφορά ή παρενόχληση και εκφοβισμός και τι σημαίνει αυτό για ένα μαθητή/τρια. Το σχέδιο έχει τρεις στόχους, την πρόβλεψη, την αντιμετώπιση και την προώθηση των ζητημάτων για ευαισθητοποίηση των παιδιών. Ειδικότερα, έχει συσταθεί και ομάδα αντιμετώπισης του εκφοβισμού (anti-bullying team - AMT), η οποία παρουσιάζεται σε κάθε μαθητή/τρια σε ηλικία 6 ή 7 ετών και είναι ο φορέας που μπορούν να απευθυνθούν οι μαθητές/τριες, πέρα από τους καθηγητές τους.
Το σχολείο της Gottsunda έχει ήδη εφαρμόσει συγκεκριμένες δράσεις, οι οποίες υπάγονται σε ένα γενικότερο πλάνο για την καταπολέμηση των διακρίσεων. Βασικές αρχές του πλάνου αυτού είναι οι εξής:
Όλοι οι μαθητές/τριες, από την έκτη ως την ενάτη τάξη, υποχρεούνται να συμμετάσχουν τουλάχιστον σε μία δραστηριότητα-προφίλ, με στόχο την ενδυνάμωση των σχέσεων των μαθητών/τριών και της συνοχής της σχολικής κοινότητας.
Από την έκτη ως και την ένατη τάξη οι μαθητές/τριες συχνά αναμειγνύονται και αλλάζουν ομάδες εργασίας, με σκοπό την επαφή και ανταλλαγή απόψεων μεταξύ ατόμων διαφορετικών ηλικιών.
Το πρόγραμμα είναι διαμορφωμένο με τέτοιο τρόπο, ώστε μαθητές/τριες διαφορετικών τάξεων και ηλικιών να έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν πάνω στο ίδιο θέμα (μέθοδος project).

Τακτική εκτέλεση εργασιών που προάγουν τη συνεργασία στις τάξεις.

Συνεργασία σε project με κοινό για όλους θέμα, όπως το Spring Ball και το vårshow, με στόχο την κινητοποίηση των παιδιών.
Έντονη παρουσία ενηλίκων στους χώρους του σχολείου, με στόχο την επιτήρηση, ιδιαίτερα κατά τις μετακινήσεις των νηπίων από και προς το εστιατόριο, στους χώρους άθλησης και τα αποδυτήρια.

Τακτική επικοινωνία με τους γονείς.

Εξέχουσα σημασία δίνεται στο ζήτημα της ανάπτυξης των γλωσσών των μαθητών/τριών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στο σχεδιασμό αυτό ενεργό συμμετοχή έχουν και οι ίδιοι οι μαθητές/τριες του σχολείου μέσω του κυριότερου εκπροσώπου τους, του Μαθητικού Συμβουλίου (Student Council). Με αυτό τον τρόπο, οι απόψεις τους λαμβάνονται υπόψη σε ένα πλάνο που έχει τους ίδιους ως υποδοχείς, ενώ αυτές γίνονται επίσης γνωστές και μέσα από διάφορες έρευνες που διεξάγει το σχολείο για να ανανεώσει το πλάνο κατά των διακρίσεων.
Όσον αφορά τους τρεις βασικούς στόχους που προαναφέρθηκαν, ο καθένας εξ αυτών έχει διαφορετικές προεκτάσεις και επιτυγχάνεται με συγκεκριμένο τρόπο, ο οποίος έχει οριστεί από το Συμβούλιο του σχολείου. Η προώθηση είναι ο πρώτος στόχος που επιθυμεί το σχολείο της Gottsunda να πετύχει μέσα από το παρόν σχέδιό της. Αυτή σχετίζεται άμεσα με τη δέσμευση του προσωπικού για ισότιμη αντιμετώπιση των μαθητών/τριών και προώθηση αντιρατσιστικών απόψεων με παράλληλη αποφυγή προκαταλήψεων και στερεοτύπων. Τόσο για τους γονείς, όσο για το προσωπικό και προφανώς για τα παιδιά το Συμβούλιο του σχολείου επιθυμεί το όραμα για εξάλειψη των διακρίσεων να γίνει εργαλείο ζωής για όλους.
Στα πλαίσια της πρόληψης, οι εκπαιδευτικοί προβαίνουν σε διάφορες συζητήσεις με τα παιδιά για έννοιες, όπως η προσβολή και μέσα από τη μητρική τους γλώσσας προσπαθούν να τις εξηγήσουν επαρκώς. Τα παιδιά μαθαίνουν τη σημασία των εννοιών, ενώ παράλληλα αναπτύσσουν την μητρική τους γλώσσα αλλά και τη σουηδική και ενισχύεται η συνοχή της σχολικής κοινότητας. Η συνοχή αυτή ωφελείται και από άλλες ομαδικές δραστηριότητες, όπως η χορωδία και το θέατρο. Στο αντίστοιχο κεφάλαιο στην ιστοσελίδα του σχολείου καταγράφονται και άλλες δράσεις με στόχο τη συνοχή. Γίνεται λοιπόν σαφές ότι η ομαδική εργασία και η ανάγκη συνεργασίας είναι παράγοντες πολύ βασικοί για την κατάρριψη ρατσιστικών αντιλήψεων και την πρόληψη εμφάνισης προκαταλήψεων. Τα μέσα που χρησιμοποιούνται για το σκοπό αυτό πρέπει να είναι αρεστά στους μαθητές/τριες για αυτό και αφορούν θέματα του ενδιαφέροντός τους, γίνονται με πολυτροπικά μέσα και σχεδόν πάντα περιλαμβάνουν τη συμμετοχή της μητρικής γλώσσας των παιδιών, αν όχι όλων τουλάχιστον της πλειοψηφίας αυτών.
Επειδή όμως η πρόληψη δεν είναι αρκετή, το σχολείο έχει και μηχανισμούς εντοπισμού περιστατικών που κρίνονται ως επικίνδυνα ή προσβάλουν κάποιο μαθητή/τρια. Το προσωπικό εκπαιδευτικό και μη παρατηρεί τα παιδιά κατά τις ώρες των διαλλειμάτων, ενώ γίνεται προσπάθεια να δημιουργηθεί σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στα παιδιά και το προσωπικό, με απώτερο στόχο την αποκάλυψη κάποιας προσβλητικής συμπεριφοράς όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Η αντιμετώπιση ενός τέτοιου περιστατικού απαιτεί συζήτηση μεταξύ του προσωπικού και αφού ληφθεί απόφαση για τη στρατηγική που θα ακολουθηθεί, διεξάγεται συζήτηση με την ομάδα των παιδιών που εμπλέκονται στο περιστατικό.
Ο παρακάτω πίνακας είναι ενδεικτικός της ανάγκης συμμετοχής και εξωτερικών του σχολείου παραγόντων για την πλήρη εφαρμογή του πλάνου, καθώς και του τρόπου που αυτό γίνεται γνωστό και τροποποιείται ανάλογα με τις απαιτήσεις της κοινότητας. Το ζήτημα των διακρίσεων δεν αποτελεί ενδοσχολικό πρόβλημα αλλά κοινωνικό και για αυτό αντιμετωπίζεται ως τέτοιο.

Τέλος, σύμφωνα με τα στοιχεία των ερευνών του σχολείου αλλά και την προσωπική μας παρατήρηση το φαινόμενο ελαττώνεται συνεχώς και τα περιστατικά παρενοχλήσεων είναι ελάχιστα πια. Οι μαθητές/τριες δεν φαίνεται να έχουν έντονες πολιτισμικές προκαταλήψεις, καθώς οι πολλές ομαδικές δραστηριότητες τους δίνουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν καλυτερα τους συμμαθητές/τριες τους και τον πολιτισμό τους[5].
Σε συζητήσεις που είχαμε με τα ίδια τα παιδιά ήταν εμφανές ότι δεν είχαν πρόβλημα να αναπτύσσουν και δεν απέκρυπταν μια διπλή ταυτότητα (π.χ. Σουηδού – Συρίου), θεωρούσαν τη διαφορετικότητα ως κάτι φυσικό που δεν επιφέρει κανένα πρόβλημα στο δικό τους σχολείο και ότι δεν υπάρχουν γλωσσικά εμπόδια αν υπάρχει καλή διάθεση. Το τελευταίο το διαπιστώσαμε και οι ίδιες όταν κληθήκαμε να διδάξουμε κολύμβηση χωρίς να γνωρίζουμε κάποια από τις γλώσσες που μιλούσαν οι μαθητές/τριες μας.

Αξίες

Όσο η επιστήμη αναπτύσσεται, η ζωή γίνεται ταυτοχρόνως πιο εύκολη αλλά και πιο απαιτητική. Επομένως, είναι σαφές ότι μια πληθώρα αξιών και ικανοτήτων είναι απαραίτητες πια για την ομαλή συμβίωση με τους υπολοίπους. Οι αξίες αυτές αποτελούν τα βασικά κίνητρα για όσα αποφασίζουμε και πράττουμε μετέπειτα στη ζωή μας για αυτό και εκτός από την οικογένεια οφείλουμε να τις παρέχουμε στα παιδιά με ένα πιο οργανωμένο τρόπο, μέσα από την παιδεία. Το σχολείο της Gottsunda διδάσκει με βάση τις αρχές του γενικού αναλυτικού συστήματος, όπως αυτό ορίζεται από το Υπουργείο Παιδείας του σουηδικού κράτους, παράλληλα όμως επικεντρώνεται και σε κάποιες επιπλέον αξίες οι οποίες κατά την κρίση του Συμβουλίου των Εκπαιδευτικών του σχολείου είναι χρήσιμες.
Μια εξ αυτών των αξιών είναι η σημασία της διανόησης. Δίνεται λοιπόν μεγάλη βαρύτητα στην ανάπτυξη της σκέψης και στην κατανόηση από τους μαθητές/τριες ότι αυτή επιτυγχάνεται με προσωπική προσπάθεια, υπομονή και εξάσκηση. Επιπροσθέτως, το κίνητρο και συγκεκριμένα η ανάπτυξη υγιών και ισχυρών κινήτρων. Οι εκπαιδευτικοί στο σχολείο της Gottsunda αντιμετωπίζουν τα κίνητρα σαν την κινητήρια πηγή κάθε διαδικασίας και για αυτό το λόγο δίνεται μεγάλη βαρύτητα στον καθορισμό τους από τους μαθητές/τριες. Επόμενη αξία, εξίσου σημαντική, είναι η κοινωνικότητα και η σημασία των κοινωνικών συναναστροφών και συζητήσεων κυρίως στη διαμόρφωση απόψεων αλλά και χαρακτήρα. Τέλος, αναφορά γίνεται και στην ηγετική ικανότητα, περισσότερο όμως σαν καθοδήγηση σε μια αποτελεσματικά συνεργαζόμενη ομάδα.

Μέθοδοι διδασκαλίας

Όσα αναφέρθηκαν παραπάνω αποτελούν βασικές μεταβλητές της παιδαγωγικής διαδικασίας και επηρεάζουν τον βαθμό εξέλιξης των μαθητών/τριών σε όλους τους τομείς και φυσικά σε αυτό των επιδόσεων που καλώς ή κακώς συνιστά το βασικό στόχο πολλών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων τόσο στη χώρα μας όσο και στο εξωτερικό. Στο σχολείο που βρίσκεται στο προάστιο της Gottsunda στην Ουψάλα της Σουηδίας δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην μέθοδο διδασκαλίας και αυτό γιατί οι διευθύντριές του το θεωρούν το πιο ζωτικό παράγοντα βιωσιμότητας της σχολικής κοινότητας και ανάπτυξης των δεξιοτήτων των μαθητών/τριών.
Οι διευθύντριες του Gottsundaskolan, Elisabeth Viksten Eriksson και Marie-Louise von Schéele Lindquist, σε συνεργασία με το συμβούλιο των εκπαιδευτικών έχουν αποφασίσει την φιλοσοφία που θα διέπει την επιλογή των μεθόδων διδασκαλίας και μάθησης, που θα εφαρμόζονται στο σχολείο. Σύμφωνα με τις κ. Viksten Eriksson και von Schéele Lindquist η φιλοσοφία αυτή βασίζεται σε πρόσφατες προσεγγίσεις της παιδαγωγικής και της μεθοδολογίας, προέρχεται από συνεργασία με το πανεπιστήμιο της Ουψάλα και όλοι οι εκπαιδευτικοί του σχολείου έχουν λάβει σχετική επιμόρφωση για να μπορούν να την εφαρμόσουν. Βασικός στόχος είναι να προσφέρουν στους μαθητές/τριες μια πληθώρα μεθόδων μάθησης ώστε εκείνοι να είναι σε θέση να επιλέξουν αυτή που ταιριάζει καλύτερα στο δικό τους μαθητικό προφίλ. Με αυτό τον τρόπο η ευθύνη δεν μετατοπίζεται εξ ολοκλήρου στο μαθητή/τρια, καθώς αυτός με καθοδήγηση επιλέγει τη μέθοδο που του ταιριάζει, αφού πρωτίστως εκτεθεί σε αρκετές δοκιμασμένα αποτελεσματικές μεθόδους.
Οι μαθητές/τριες με τον τρόπο αυτό αναπτύσσουν το αίσθημα υπευθυνότητας και την κριτική τους ικανότητα. Η πιθανότητα λανθασμένης επιλογής παρόλα αυτά παραμένει. Για την εξασφάλιση της επίτευξης των παιδαγωγικών στόχων υπάρχει μια δικλείδα ασφαλείας, το πορτοφόλιο (portfolio), ένα εργαλείο που επιτρέπει σε μαθητές/τριες, γονείς και εκπαιδευτικούς την παρακολούθηση της πορείας των μαθητών/τριών και την παρέμβαση εφόσον αυτό καταστεί αναγκαίο.
Η φιλοσοφία αυτή ονομάζεται από τα μέλη της κοινότητας του σχολείου της Gottsunda «Learning to Learn», δηλαδή μαθαίνοντας τον τρόπο για να μάθεις. Κύρια πλεονεκτήματα της φιλοσοφίας αυτής είναι η απουσία άγχους από τη μεριά των παιδιών, καθώς το καθένα δουλεύει με το δικό του ρυθμό, ο σχηματισμός άποψης για αρκετές μεθόδους, καθώς πληθώρα εξ αυτών εφαρμόζονται στην τάξη ώστε να επιλέξει ο κάθε μαθητής/τρια την κατάλληλη για αυτόν, η ανάπτυξη της συνεργατικότητας και του αισθήματος ευθύνης, ειδικότερα από τη στιγμή που τα παιδιά αποφασίζουν τη μέθοδο που θα ακολουθήσουν. Η διαδικασία απαιτεί προβληματισμό πάνω στον τρόπο σκέψης που τα ίδια τα παιδιά εφαρμόζουν και αν και είναι μια υποσυνείδητη συνήθως διαδικασία ωθεί τα παιδιά σε επεξεργασία της γνώσης που λαμβάνουν και συχνά σε μετασχηματισμό της. Αποτελεί ένα από τα βασικά βήματα προς τη μετα-γνώση και είναι σημαντικό να επιτυγχάνεται σε τέτοιες ηλικίες. Επιπροσθέτως, είναι μια διαδικασία που το ανθρώπινο μυαλό εκτελεί σε καθημερινή βάση για να κατανοήσει καλύτερα τον κόσμο γύρω του και τις αλλαγές σε αυτόν και η έναρξη από τα σχολικά χρόνια παρέχει περισσότερο χρόνο για τελειοποίηση σε αυτή. Στα πλαίσια αυτού του τρόπου σκέψης, οι εκπαιδευτικοί του σχολείου εφαρμόζουν τις μεθόδους, που αναλύονται παρακάτω.

Bloom’s taxonomy – Ταξινόμηση Διδακτικών Στόχων του Bloom

Η ταξινόμηση του Bloom αποτελεί μία από τις μεθόδους που συναντάμε στην εκπαιδευτική διαδικασία που λαμβάνει χώρα στο σχολείο του προαστίου της Gottsunda. Εν ολίγοις, η ταξινόμηση του Bloom είναι μια ταξινόμηση-κατάταξη (ταξινομία) των διδακτικών στόχων (educational objectives). Προτάθηκε από τον εκπαιδευτικό ψυχολόγο Benjamin Bloom του πανεπιστημίου του Σικάγου το 1956 και αναφέρεται σε μια ιεράρχηση που οι εκπαιδευτικοί ή οι ίδιοι οι μαθητές/τριες θέτουν στους εαυτούς τους. Σύμφωνα με την ταξινόμηση του Bloom οι εκπαιδευτικοί στόχοι διακρίνονται σε τρεις τομείς:

Γνωστικός (cognitive) τομέας: Αφορά τις διεργασίες της γνώσης (knowledge). Ο γνωστικός τομέας περιλαμβάνει τις διαδικασίες γνώσης, κατανόησης, εφαρμογής, ανάλυσης, σύνθεσης, αξιολόγησης.

Συναισθηματικός (affective) τομέας: Αφορά την ανάπτυξη μέσω συναισθημάτων ή συγκινησιακών περιοχών (attitudes). Ο τομέας αυτός περιλαμβάνει την αποδοχή, την αντίδραση, τις αξίες, την οργάνωση και το χαρακτηρισμό.

Ψυχοκινητικός (psychomotor) τομέας: Αφορά τις χειρωνακτικές ή φυσικές δεξιότητες (skills), όπως η μίμηση, ο χειρισμός, η ακρίβεια, ο συντονισμός και η φυσικότητα.

Η έννοια της ιεραρχικής δόμησης σημαίνει ότι η μετάβαση στο επόμενο επίπεδο του στόχου προϋποθέτει την κατάκτηση των προηγούμενων επιπέδων. Σκεπτικό της ταξινομίας είναι ότι δεν μπορεί κάποιος να κατανοήσει μία έννοια εάν πρώτα δεν τη θυμάται, αντίστοιχα δεν μπορεί να εφαρμόσει τη γνώση εάν δεν την κατανοήσει[6]. Στόχος της ταξινόμησης του Bloom είναι να κινητοποιήσει τους εκπαιδευτικούς να επικεντρωθούν και στους τρεις τομείς δημιουργώντας μια πιο ολοκληρωμένη μορφή εκπαίδευσης.

Η ταξινόμηση του Bloom, όπως παρουσιάζεται από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς του σχολείου.




Γνώση αντικειμενικών γεγονότων: Αναπαραγωγή γεγονότων και πληροφοριών


Κατανόηση: Εξήγηση των διαφόρων τύπων πληροφοριών και γεγονότων και επαναδιατύπωση

Εφαρμογή: Εφαρμογή της γνώσης σε νέες καταστάσεις

Ανάλυση:

Διερεύνηση και αποσύνθεση των πληροφοριών

Εύρεση των αιτιών και των αποτελεσμάτων των γεγονότων

Εξαγωγή συμπερασμάτων

Εύρεση αποδείξεων

Σύνθεση: Εκ νέου δημιουργία ή εύρεση εναλλακτικής λύσης

Αξιολόγηση: Εκτίμηση και αξιολόγηση γεγονότων, πληροφοριών και αποτελεσμάτων

Αναθεωρημένη Ταξινομία των Στόχων του Bloom

Το 1990 οι Lorin Anderson και D. Krathwohl αναθεώρησαν την ταξινομία του Bloom και έτσι το 2001 δημοσίευσαν την αναθεωρημένη ταξινομία του Bloom. Κλειδί της αναθεωρημένης Ταξινομίας του Bloom είναι η χρήση των ρημάτων σε αντιδιαστολή με τη χρήση των ουσιαστικών για κάθε κατηγορία καθώς και μία επαναδιοργάνωση της αλληλουχίας της ταξινομίας. Η σειρά με την οποία είναι καθορισμένες οι κατηγορίες είναι από το χαμηλό επίπεδο σε υψηλό επίπεδο. Θεωρείται ότι η δημιουργικότητα είναι υψηλότερα σε θέση από την αξιολόγηση στο πλαίσιο του γνωστικού τομέα[7], ενώ μεγαλύτερη σημασία δίνεται πια στο ρήμα και άρα την ενεργητική στάση του μαθητή/τρια παρά στο ουσιαστικό, δηλαδή το στόχο σαν στόχο αποκλειστικά.



Η ταξινόμηση του Bloom χρησιμοποιείται με στόχο οι μαθητές/τριες οι ίδιοι να ανακαλύψουν τη γνώση και αναπτύξουν τις δεξιότητες τους περνώντας από τα διάφορα στάδια που προαναφέρθηκαν. Ενδεικτικά στο παράρτημα παρατίθεται ένα σχέδιο μαθήματος με θέμα «Εφευρέτες και εφευρέσεις». [παραρτημα]

The thinking hats - Τα καπέλα της σκέψης

«Six Thinking Hats» είναι το βιβλίο του φυσικού, συγγραφέα, εφευρέτη και συμβούλου από τη Μάλτα Edward de Bono, το οποίο περιγράφει ένα εργαλείο για την ομαδική συζήτηση και την ατομική σκέψη που περιλαμβάνει έξι χρωματιστά καπέλα. Το βιβλίο σε συνδυασμό με την ιδέα της παράλληλης σκέψης παρέχει ένα μέσο για την οργάνωση διαδικασιών που απαιτούν ομαδική σκέψη με λεπτομερή και συνεκτικό τρόπο καθώς και την σίγουρη επιτυχία τους (Edward de Bono, 1985) [8].
Οι ομάδες μαθαίνουν να σκέφτονται μέσα από 6 διαφορετικές οπτικές. Κάθε οπτική εκφράζεται μέσα από την υιοθέτηση ενός «σκεπτόμενου καπέλου». Φορώντας νοερά το καπέλο του, μπορεί κανείς να εστιάσει σε συγκεκριμένες παραμέτρους ενός προβλήματος που, ενδεχομένως, έχει τεθεί προς συζήτηση, ενώ αλλάζοντας καπέλο να εξετάσει το πρόβλημα από άλλη πλευρά. Κατά αυτόν τον τρόπο, οι ομάδες αξιοποιούν στο μέγιστο δυνατό τις γνώσεις τους, τις δεξιότητές τους αλλά και τη δημιουργικότητά τους.

Τα καπέλα και οι σημασίες τους, όπως παρουσιάστηκαν στους φοιτητές του μαθήματος «The Classroom: A social and cultural meeting place» από τις εκπαιδευτικούς Peltola Katarina και Winter-Osterberg Nina είναι τα εξής:

Μαύρο καπέλο: Αντιπροσωπεύει τις αρνητικές πλευρές ενός θέματος και τα μειονεκτήματα που εκείνο παρουσιάζει. Είναι ο «συνήγορος του διαβόλου» και συμπεριλαμβάνει την επισήμανση κινδύνων, προβλημάτων, εμποδίων καθώς και την ανάλυση τους.

Κίτρινο καπέλο: Το κίτρινο καπέλο είναι το καπέλο της αισιοδοξίας. Βοηθά να σκεφτούμε τα θετικά στοιχεία των καταστάσεων και συμβολίζει την δημιουργικότητα και τον οραματισμό.

Άσπρο καπέλο: συμβολίζει τα γεγονότα και τις πληροφορίες που χρειαζόμαστε πριν αποφασίσουμε για κάποιο θέμα. Είναι τα δεδομένα με άλλα λόγια και αναφέρεται στην αντικειμενικότητα και την ουδετερότητα, ενώ δεν έχει σχέση με προσωπικές απόψεις ή εκτιμήσεις.

Πράσινο καπέλο: Το καπέλο αυτό είναι η δημιουργικότητα και σχετίζεται άμεσα με την εύρεση εναλλακτικών λύσεων και προτάσεων. Ανάπτυξη ιδεών και νέες αντιλήψεις είναι επίσης μέρος της διαδικασίας σκέψης με το πράσινο καπέλο. Το πράσινο καπέλο έχει ιδιαίτερα θετική επίδραση στη εκπαιδευτική διαδικασία καθώς δίνει στους μαθητές/τριες τη δυνατότητα να διορθώσουν τα λάθη τους βρίσκοντας μια εναλλακτική που θα φέρει καλύτερα αποτελέσματα.

Κόκκινο καπέλο: Αντιπροσωπεύει τη διαίσθηση, τα συναισθήματα και την υποκειμενικότητα. Η νομιμοποίηση της έκφρασης συναισθημάτων είναι ζωτικής σημασίας για τα παιδιά όπως και η ανάπτυξη ικανοτήτων για τη ορθή διαχείριση των συναισθημάτων αυτών.

Μπλε καπέλο: Το μπλε καπέλο είναι το εργαλείο της γενικής επισκόπησης. Εισάγει τη διαδικασία του ελέγχου, την οργάνωση σκέψης, την θεμελίωση σωστών πλαισίων σκέψης για τη διερεύνηση του θέματος, την επιλογή κατάλληλου καπέλου στην κάθε περίσταση. Είναι συνήθως το τελευταίο καπέλο υπό το οποίο προσεγγίζονται τα θέματα και ενισχύει την κατανόηση της διαδικασίας που ακολουθήθηκε.

Τα χρωματιστά αυτά καπέλα βρίσκονται σε κάθε τάξη στο σχολείο της Gottsunda και εφαρμόζονται συχνά ,ειδικά όταν ένα θέμα είναι αμφιλεγόμενο. Σαν πρακτική παρουσιάζει ενδιαφέρον για τα παιδιά και πολλές φορές το βλέπουν σαν κάτι αστείο και διασκεδαστικό. Τους δίνει την ευκαιρία να συλλογιστούν πάνω στις πράξεις τους, να συζητήσουν με τους εαυτούς τους και να εκφραστούν χωρίς φόβο. Επίσης, ενισχύεται η συλλογική εργασία και η ανταλλαγή απόψεων, αυξάνεται η αποτελεσματικότητα και επιτυγχάνεται ο μετριασμός προσωπικών εγωισμών και αποφυγή κακών αποφάσεων. Σημαντικότερο όλων είναι το γεγονός ότι η μέθοδος αυτή αποτελεί ίσως το βασικότερο εργαλείο λήψεως αποφάσεων στην καθημερινή μας ζωή. Ως ένα σημείο, η μέθοδος αυτή παρουσιάζει κοινά στοιχεία με τη μαιευτική μέθοδο του Σωκράτη, καθώς μέσα από συζήτηση επιχειρείται ένας αναστοχασμός των απόψεων και των μεθόδων που έχει χρησιμοποιήσει το άτομο, με στόχο την εύρεση της αλήθειας ή, στην περίπτωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, της κατάλληλης απόφασης. Ο αναστοχασμός αυτός, σε συνδυασμό με την προσέγγιση του θέματος από διαφορετικές οπτικές γωνίες, προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα στους μαθητές/τριες.

Habits of mind- Οι Δεκαέξι Συνήθειες του Μυαλού

Η συνήθεια είναι ένα καλώδιο, υφαίνουμε ένα κομμάτι της κλωστής της κάθε μέρα και στο τέλος δεν μπορούμε να την κόψουμε.

Horace Mann

American Educator

1796-1859[9]

Οι «Συνήθειες του Μυαλού» είναι 16 συμπεριφορές, που χαρακτηρίζουν έξυπνους και διακεκριμένους ανθρώπους. Εκπαιδευτικοί ερευνητές, υπό την καθοδήγηση του Arthur L. Costa, όρισαν τις «Συνήθειες του Μυαλού» ως δεξιότητες που σχετίζονται άμεσα με τη ζωή και είναι απαραίτητες για την επίλυση προβλημάτων και την αποτελεσματική συμμετοχή στην κοινωνία. Προάγουν το στρατηγικό συλλογισμό, την οξυδέρκεια και διορατικότητα, την επιμονή και αποφασιστικότητα, τη δημιουργικότητα και την ανάπτυξη ποικίλων δεξιοτήτων. Η κατανόηση και η εφαρμογή των 16 «Συνηθειών του Μυαλού» παρέχουν στα άτομα ικανότητες για να αντιμετωπίσουν καθημερινές καταστάσεις της ζωής, να ανταποκριθούν σε κοινωνικές περιστάσεις και να κινηθούν με τρόπο που θα φέρει θετικά αποτελέσματα σε κάθε προσπάθεια τους (Arthur L. Costa and Bena Kallick, 2000)[10].
Στο σχολείο της Gottsunda οι Συνήθειες του Μυαλού είναι μια προσφιλής μέθοδος στους μαθητές/τριες. Τα παιδιά, όπως και κάθε άνθρωπος, δοκιμάζοντας τις διάφορες συνήθειες, εντοπίζουν εκείνη που είτε υποσυνείδητα εφάρμοζαν ως τώρα, είτε ταιριάζει στον τρόπο σκέψης και λήψης αποφάσεών τους. Επιπροσθέτως, γνωρίζοντας 16 συνήθειες αναπτύσσουν εφεδρικές στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων, για να αντιμετωπίζουν προβλήματα, διλήμματα και καταστάσεις που απαιτούν αποφάσεις. Μέσα από τις 16 «Συνήθειες του Μυαλού» και τη διδασκαλία τους στο σχολείο της Gottsunda οι εκπαιδευτικοί προσδοκούν να εφοδιάσουν τους μαθητές/τριες με στρατηγικές που έχουν αποδειχθεί βοηθητικές και να ενισχύσουν την ανάπτυξη ικανοτήτων που θα τους θα επιφέρουν θετικά αποτελέσματα στην προσαρμογή τους στο κοινωνικό σύνολο.

Συνοπτικά οι 16 «Συνήθειες του Μυαλού» είναι οι εξής:


Επιμονή: Η έννοια της επιμονής προσεγγίζεται ως την ικανότητα παραμονής σε μια προβληματική κατάσταση και την εφαρμογή διαφόρων στρατηγικών μέχρι την επίτευξη της επίλυσης της. Συχνά οι μαθητές/τριες σταματούν την προσπάθεια καθώς θεωρούν ότι «δεν μπορούν να το κάνουν». Η επιμονή επιφέρει την δοκιμαστική εφαρμογή και άλλων στρατηγικών μέχρι την επίλυση. Επίσης, ενισχύει την ικανότητα ανάλυσης μια κατάστασης και την ανάπτυξη μιας δομής για την αντιμετώπιση της.

Διαχείριση παρορμητικότητας: Είναι με άλλα λόγια η σκέψη πριν τη δράση, η κατανόηση του προβλήματος, των δεδομένων και των κατευθύνσεων που αυτό μπορεί να πάρει. Η συλλογή πληροφοριών και η δημιουργία πλάνου δράσης είναι τα πλεονεκτήματα που προσφέρει αυτή η συνήθεια. Όσο αφορά τους μαθητές/τριες τους δίνει το χρόνο να προσεγγίσουν τις εναλλακτικές επιλογές, να κρίνουν και να οργανωθούν. Προάγει την κατανόηση της κατάστασης πριν την αναζήτηση της λύσης της.

Ακρόαση με κατανόηση και ενσυναίσθηση: Πολλοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι η ακρόαση με κατανόηση και ενσυναίσθηση αποτελεί χαρακτηριστικό των πολύ έξυπνων ανθρώπων. Η συγκεκριμένη συνήθεια συνδυάζει την ακρόαση των όσων ο ομιλητής λέει και την κατανόηση των αιτίων, για τα οποία αυτά ειπώθηκαν, καθώς και των ιδεών που συνειδητά ή υποσυνείδητα ο ομιλητής προσπαθεί να μεταδώσει. Είναι αυτό που ο Piaget ονομάζει «ξεπέρασμα του εγωκεντρισμού» ("overcoming ego-centrism) και αναπτύσσει στα παιδιά την κριτική σκέψη, μειώνει την επίδραση των προκαταλήψεων και στερεοτύπων, ενισχύει την βαθύτερη και πληρέστερη γνώση του υπό συζήτηση θέματος και δίνει σαφή εικόνα των απόψεων και του τρόπου σκέψης του ομιλητή. Η συνήθεια αυτή μπορεί να καταστήσει οποιαδήποτε συζήτηση εκπαιδευτική διαδικασία και την εκπαιδευτική διαδικασία πολύ πιο αποτελεσματική.

Ευέλικτη σκέψη: Η προσαρμοστικότητα της σκέψης και η πλαστικότητα του ανθρώπινου μυαλού είναι ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα του είδους μας. Στη συνήθεια αυτή ανήκει και η ταυτόχρονη επεξεργασία πληροφοριών αλλά και η αλλαγή της πορείας της σκέψης, όταν προκύπτουν νέα δεδομένα. Δυστυχώς, πολλοί μαθητές/τριες δυσκολεύονται να προσεγγίσουν ένα θέμα από διαφορετική προοπτική ή να κατανοήσουν και να δεχτούν την ύπαρξη και χρησιμότητα μιας εναλλακτικής. Παρόλα αυτά η ικανότητα να αφήνουμε την υποκειμενικότητα μας και να βλέπουμε τα πράγματα από διαφορετική οπτική, αυτό που ο Piaget ονομάζει allocentrism, είναι απαραίτητη για την καθημερινή μας ζωή και αυξάνει τις πιθανότητες κατάληξης σε θετικό αποτέλεσμα.

Σκέψη για τη σκέψη (μεταγνώση): Πρόκειται για μια εσωτερική συζήτηση, μια ανασκόπηση της πορείας μέσω της οποίας έφτασε κάποιος σε κάποιο συμπέρασμα, έλυσε ένα πρόβλημα ή πήρε μια απόφαση. Η ανασκόπηση αυτή συνήθως συνοδεύεται από κριτική αξιολόγηση και επαναπροσδιορισμό της διαδικασίας που ακολουθήθηκε ώστε να χρησιμοποιηθεί ανανεωμένη και πιο αποτελεσματική την επόμενη φορά. Η συνήθεια αυτή συμπεριλαμβάνει την γνώση των συναισθημάτων και των ιδεών αλλά και την πρόβλεψη των επιπτώσεων αυτών σε μια κατάσταση ή απόφαση. Ο σχεδιασμός και η αξιολόγηση μια στρατηγικής, ο καθορισμός των βημάτων και των στοιχείων που αυτός χρειάζεται για αν είναι αποτελεσματικός φαίνεται πως είναι μια διαδικασία που ακόμα και ενήλικες δεν έχουν πετύχει (Whimbey, A. and Whimbey L. S. (1975). New York: Lawrence Erlbaum, Associates)[11]. Για τους μαθητές/τριες όμως οι μεταγνωστική σκέψη είναι απαραίτητη καθώς ενισχύουν την ανάπτυξη της αυτογνωσίας και εφαρμογής της κατάλληλης στρατηγικής και αντιστρόφως.

Προσπάθεια για ακρίβεια: Η προσπάθεια για ακρίβεια και τελειότητα συχνά ωθεί τους ανθρώπους σε έλεγχο, αξιολόγηση και αλλαγή προς το καλύτερο. Για αυτό το λόγο και είναι σημαντική ικανότητα για τους μαθητές/τριες. Μεταφέρει το ενδιαφέρον από την εκτέλεση μιας εργασίας στην δημιουργία κάτι ολοκληρωμένου και συντελεί σε καλύτερα αποτελέσματα και πιο επίμονους ανθρώπους, με υψηλότερους στόχους.

Διερώτηση: Η επιλογή του κατάλληλου ερωτήματος αποτελεί συνήθη δυσκολία τόσο σε ενήλικε όσο και σε παιδιά. Ο διαχωρισμός των δεδομένων και των στοιχείων που λείπουν και η διατύπωση του σωστού ερωτήματος που θα οδηγήσει στα στοιχεία αυτά είναι ο ορισμός της συνήθειας της διερώτησης. Τα παιδιά σπανίως μπαίνουν στη διαδικασία αυτή και για αυτό καταλήγουν να αναζητούν στοιχεία που δεν χρειάζονται. Η κατάκτηση της συνήθειας αυτής είναι η αρχή για το σχεδιασμό πορείας προς την επίλυση ενός προβλήματος.

Εφαρμογή προϋπάρχουσας γνώση σε νέες καταστάσεις: Η συνήθεια αυτή περιλαμβάνει την αναζήτηση προηγούμενης γνώσης, την αξιολόγηση της ως χρήσιμή ή μη στη συγκεκριμένη περίσταση και έπειτα την εφαρμογή της. Δυστυχώς πολλοί μαθητές/τριες συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα και καταστάσεις σαν να είναι η πρώτη φορά αν και προσφάτους έχουν ασχοληθεί με σχεδόν ίδια. Η ικανότητα να μάθουν από προηγούμενες εμπειρίες και να ξαναχρησιμοποιήσουν τη γνώση αυτή είναι βασική μέθοδος ανάπτυξης τόσο στη σχολείο όσο και στην καθημερινότητα.

Σκέψη και επικοινωνία με σαφήνεια και ακρίβεια: Πρόκειται για την ικανότητα να εκφράζεται κάποιος με σαφήνεια, χρησιμοποιώντας δόκιμους όρους, παραδείγματα και δίνοντας εξηγήσεις όπου αυτό χρειάζεται. Τόσο στο γραπτό όσο και στον προφορικό λόγο η αποφυγή γενικεύσεων, διαστρεβλώσεων και παραλείψεων χαρακτηρίζει μια καθαρή σκέψη η οποία είναι αποτέλεσμα ολοκληρωμένης άποψης, που έχει υποστεί κριτική επεξεργασία. Η απουσία ακρίβειας στο λόγο των μαθητών/τριών είναι ένδειξη επιφανειακής κατανόησης και απόψεων χωρίς βάσεις.

Συλλογή δεδομένων με όλες τις αισθήσεις: Οι περισσότερες πληροφορίες που συλλέγουμε προέρχονται από τις αισθήσεις και είναι αυτές που κινητοποιούν τη λειτουργία του εγκεφάλου. Δυστυχώς πολλοί μαθητές/τριες αρκούνται σε περιγραφές και δεν τολμούν να «δοκιμάσουν με τις αισθήσεις», να συμμετάσχουν σε καταστάσεις, γεγονός που περιορίζει κατά πολύ τα ερεθίσματα τους.

Δημιουργία, φαντασία, καινοτομία: Η δημιουργικότητα δεν βρίσκεται στα γονίδια. Είναι μια διαρκής προσπάθεια για βελτίωση, εύρεση εναλλακτικής και μια άρνηση συμβιβασμού με την αποτυχία. Οι δημιουργικοί άνθρωποι συνήθως έχουν εσωτερικά κίνητρα και ανοιχτούς ορίζοντες, καθώς αφήνουν τα έργα τους ανοιχτά σε κριτικές των άλλων.

Αντιμετωπίζοντας καταστάσεις με δέος και ενδιαφέρον: Το ενδιαφέρον για τον κόσμο γύρω μας αποτελεί το αρχικό κίνητρο για την γνώση και το «κυνήγι» της. Δυστυχώς πολλοί άνθρωποι στις μέρες μας είναι «κλειστοί» στο ζήτημα της περαιτέρω μάθησης και θεωρούν συχνά τη γνώση άχρηστη. Η πιο χρήσιμη όμως γνώση προέρχεται με προσωπική αναζήτηση σε θέματα που προκαλούν δέος και ενδιαφέρον και η αναζήτηση αυτή συνοδεύεται από ευχαρίστηση. Το δέος αυτό μπορεί να αποτελέσει βασικό κίνητρο στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Αναλαμβάνοντας ρίσκα με υπευθυνότητα: Πρόκειται για εκείνη την πλευρά του ανθρώπινου χαρακτήρα που δύσκολα συμβιβάζεται και επιθυμεί να αλλάξει τις καταστάσεις χωρίς να φοβάται την αποτυχία ενός τέτοιου εγχειρήματος. Σαφώς τα ρίσκα αυτά πρέπει να αξίζουν και να μην γίνονται χωρίς προηγούμενη σκέψη, ενώ και η εκτίμηση των εμποδίων είναι απαραίτητη. Η ανάπτυξη μιας τέτοιας συνήθειας από πλευράς των μαθητών/τριών είναι ευεργετικής σημασίας τόσο για την κριτική τους σκέψης όσο και για τη δημιουργικότητα και τη γενικότερη επιτυχία τους.

Αίσθηση χιούμορ: Η αίσθηση του χιούμορ είναι γνωστή ένδειξη εξυπνάδας. Δείχνει ανθρώπους που έχουν δυνατότητα να κάνουν συσχετίσεις, προβλέψεις και να αλλάζουν τις αναλογίες για αν προκαλέσουν γέλιο. Το χιούμορ έχει θετικές επιδράσεις στην ψυχολογία των ανθρώπων, απελευθερώνει τη δημιουργικότητα και αποτελεί μέσο κοινωνικοποίησης αλλά και επικοινωνίας. Η δυνατότητα να κατανοούμε ποτέ μια κατάσταση είναι πραγματικά αστεία είναι σημαντική, ειδικά για τα παιδιά που συχνά κάνουν χιούμορ με στοιχεία όπως η διαφορετικότητα και οι δυσκολίες των άλλων. Το δημιουργικό χιούμορ αντιθέτως βοηθά να αναγνωρίζουμε τις εναλλακτικές.

Αμοιβαία σκέψη: Πρόκειται για την εργασία σε ομάδες, την ανάπτυξη της συνεργατικότητας και του αισθήματος της αμοιβαιότητας. Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό και λειτουργεί καλύτερα και αποτελεσματικότερα, όταν συνεργάζεται με τους υπολοίπους, καθώς κανείς δεν έχει πάντα όλες εκείνες τις πληροφορίες για να κρίνει μια κατάσταση. Η συνεργασία απαιτεί δικαιολόγηση των απόψεων, εναλλαγή των οπτικών γωνιών, κατανόηση και ενσυναίσθηση, ενώ και η αποδοχή μιας απόφασης με την οποία κάποιο μέλος δεν είναι σύμφωνο αποτελεί ένα δύσκολο στοιχείο της διαδικασίας αυτής. Παρόλα αυτά, οι μαθητές/τριες σε καταστάσεις ομαδικής εργασίας αναπτύσσουν την κοινωνικότητα τους και τον αλτρουισμό, ανταλλάσουν απόψεις, μαθαίνουν να ακούν τους άλλους και να υποχωρούν για το καλό του συνόλου, συμμορφώνονται με κανόνες και τέλος ενισχύουν τις διοικητικές τους ικανότητες. Τα παιδιά πρέπει να μυούνται στην ομαδική εργασία, διότι μια τέτοια κατάσταση έχει ποικίλα οφέλη για αυτά και είναι πολύ κοντά σε αρκετά ρεαλιστικά περιβάλλοντα εργασίας.

Με ανοιχτούς ορίζοντες προς τη συνεχιζόμενη μάθηση: Η συνήθεια αυτή αναδεικνύει την αξία της συνεχιζόμενης δια βίου μάθησης. Οι άνθρωποι, που την κατέχουν, είναι ανοικτοί σε νέα γνώση, περήφανοι και ταπεινοί ταυτόχρονα να παραδεχθούν ότι δεν ξέρουν κάτι. Η επιλογή νέων στόχων και η επεξεργασία ποικίλων πληροφοριών ή η εφαρμογή διαφόρων στρατηγικών χαρακτηρίζουν τους ανθρώπους αυτούς. Οι μαθητές/τριες μας πρέπει να αναγνωρίζουν την αξία της συνεχιζόμενης μάθησης, η οποία θα τους καθιστά ικανούς να παραμένουν ενεργά και παραγωγικά μέλη της κοινωνίας, ειδικά στις συνεχώς αναπτυσσόμενες κοινωνίες, που ζούμε σήμερα[12].

Οι πολλαπλές μορφές νοημοσύνης-Different learning styles (Howard Gardner)

Την θεωρία του Howard Gardner , κατά την οποία η ανθρώπινη ευφυΐα δεν έχει μία και μοναδική μορφή, ασπάζονται οι εκπαιδευτικοί στο σχολείο της Gottsunda. Σύμφωνα με το βιβλίο του «Αναθεωρημένη Νοημοσύνη: Πολλαπλές νοημοσύνες για τον 21ο αιώνα» υπάρχουν εννέα μορφές ανθρώπινης ευφυΐας[13]. Μέσα από αυτές τις μορφές νοημοσύνης, γνωρίζουμε τον κόσμο γύρω μας. Αυτό στο οποίο διαφέρουμε, όμως, είναι ότι το κάθε άτομο έχει κάποιες πιο αδύναμες μορφές νοημοσύνης ενώ άλλες παρουσιάζονται πιο αναπτυγμένες. Τα περισσότερα σχολικά συστήματα επιδιώκουν να αναπτύξουν τα δύο είδη νοημοσύνης (γλωσσολογική και λογική-μαθηματική). Στο σχολείο αυτό επιχειρείται η ανάπτυξη όλων των μορφών με στόχο τη δημιουργία ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων. Οι μορφές αυτές είναι οι εξής:

Γλωσσολογική ικανότητα αποτελεσματικής χρήσης των λέξεων, χειρισμού της γλώσσας και διατύπωσης νοημάτων μέσα από τον γραπτό λόγο, τη συζήτηση, το χιούμορ κλπ.

Λογική - Μαθηματική ικανότητα χρήσης αριθμών και αποτελεσματικής ανάλυσης της επιστημονικής σκέψης, παραγωγικός και επαγωγικός συλλογισμός.

Χωροταξική ικανότητα οπτικής αντίληψης του χώρου με ακρίβεια και ικανότητα σχηματισμού νοητικών εικόνων όπως δημιουργία χαρτών, πλαστικές τέχνες κλπ.

Σωματική - Αισθησιοκινητική ικανότητα χρήσης του σώματος για να εκφράσουμε αισθήματα και ιδέες μαθαίνουμε πράττοντας. χορός, γλώσσα του σώματος και αθλητισμός.

Μουσική ικανότητα αναγνώρισης, παραγωγής και μετατροπής μουσικών μορφών.

Διαπροσωπική ικανότητα αντίληψης των διαθέσεων, αισθημάτων και κινήτρων άλλων ατόμων, συνεργασίας σε ομάδα και επικοινωνίας με άλλους.

Ενδοπροσωπική ικανότητα αυτογνωσίας, αντίληψης των διαθέσεων, των αισθημάτων και των κινήτρων μας και ικανότητα δράσης βάσει αυτής της γνώσης.

Νατουραλιστική ικανότητα διάκρισης μεταξύ των φαινομένων του φυσικού κόσμου και αξιολόγησής τους

Γλωσσολογική ανάπτυξη

Η γλώσσα, η μάθηση και η ανάπτυξη της προσωπικής ταυτότητας έχουν πολύ στενή σχέση.

Η παροχή στήριξης στη μητρική γλώσσας και η επικοινωνιακή ανάπτυξη αποτελεί στόχο, τον οποίο θέτει το ίδιο το Αναλυτικό Πρόγραμμα (Υπουργείο Παιδείας, 2011)[14]. Η γλώσσα είναι το πιο σημαντικό εργαλείο για την ανάπτυξη της σκέψης και την επίτευξης της μάθησης. Στο σχολείο της Gottsunda δίνεται ιδιαίτερη βάση στη γλωσσολογική ανάπτυξη των μαθητών/τριών, με στόχο την ενίσχυση της κατανόησης και της έκφρασης αλλά και της προσαρμοστικότητας στις διάφορες περιστάσεις. Το σχολείο χαρακτηρίζεται ως πολύγλωσσο, τόσο λόγω της ύπαρξης δίγλωσσων μαθητών/τριών, όσο και εξαιτίας της προώθησης της διγλωσσίας και πολυγλωσσίας με συστηματικό τρόπο. Απώτερος στόχος των εκπαιδευτικών είναι η ομαλή ανάπτυξη μιας προσωπικής ταυτότητας, η οποία θα εκφράζει πλήρως την πολυπολιτισμικότητα των μαθητών/τριών, χωρίς να παραγκωνίζει κάποια πλευρά τους.
Η υλοποίηση του στόχο αυτού γίνεται με την απασχόληση πολύγλωσσου προσωπικού, ιδιαίτερα εκπαιδευτικών αλλά και με την παρουσία δύο διαφορετικών εκπαιδευτικών στην τάξη. Με άλλα λόγια, η εκμάθηση της μητρικής γλώσσας είναι ενσωματωμένη στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα, όσον αφορά τις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Σε μεγαλύτερες τάξεις υπάρχουν πρόσθετα μαθήματα γλώσσας μετά το πέρας των σχολικών ωρών για τη διατήρηση και την εξέλιξη της μητρικής γλώσσας. Ο λόγος για την αλλαγή αυτή σε μεγαλύτερες τάξεις είναι ότι, αφενός οι μαθητές/τριες είναι πια πλήρως ικανοί να παρακολουθήσουν τα μαθήματα στα σουηδικά και αφετέρου ότι τα προς διδασκαλία μαθήματα απαιτούν περισσότερες ώρες από το πρόγραμμα.
Κατά την παρατήρησή μας βρεθήκαμε σε τάξη όπου το μάθημα των μαθηματικών και έπειτα των καλλιτεχνικών πραγματοποιήθηκε από δύο εκπαιδευτικούς, με στόχο τη δίγλωσση εκπαίδευση και την ανάπτυξη της μητρικής γλώσσας των παιδιών μεταναστών. Μία εξ αυτών μιλούσε σουηδικά και έκανε τη γενική παράδοση του μαθήματος, ενώ η άλλη εκπαιδευτικός έδινε εξηγήσεις, μιλώντας στη γλώσσα της πλειοψηφίας των αλλόγλωσσων μαθητών/τριών της τάξης, στη συγκεκριμένη περίπτωση αραβικά. Το μέτρο αυτό εφαρμόζεται κυρίως στις μικρότερες τάξεις, αυτές που αντιστοιχούν στις αντίστοιχες τάξεις του ελληνικού δημοτικού, και οι ρόλοι δεν παραμένουν σταθεροί αλλά αλλάζουν ανάλογα με τις ανάγκες των μαθητών/τριων και το αντικείμενο διδασκαλίας.
Επιπροσθέτως, η παρουσία δίγλωσσου προσωπικού δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου οι μαθητές/τριες δεν νιώθουν διαφορετικοί και δακτυλοδεικτούμενοι αλλά ευπρόσδεκτοι και σίγουρα φυσιολογικοί. Το γεγονός ότι τους δίνεται η δυνατότητα να εκφραστούν στη μητρική τους γλώσσα, περισσότερο τους ευνοεί παρά τους καθυστερεί, τόσο στη γλωσσική όσο και στη γενικότερη ανάπτυξη, αφού οι δεξιότητες που αποκτιούνται στη μία γλώσσα μεταφέρονται και στην άλλη.

Εργαλεία για καλύτερη μάθηση: Ημερολόγιο και χαρτοφύλακας (Calendar & Portfolio)

Για καλύτερη οργάνωση της μελέτης, αλλά και για να υπάρχει μια ξεκάθαρη εικόνα της πορείας των μαθητών/τριών, οι εκπαιδευτικοί της Gottsunda χρησιμοποιούν το ημερολόγιο(calendar) και τον χαρτοφύλακα-portfolio. Τα δύο αυτά βοηθήματα βελτιώνουν το επίπεδο οργάνωσης των μαθητών/τριών αλλά και τους βοηθούν να γνωρίζουν πάντα σε τι σημείο βρίσκεται η μελέτη τους. Παρέχουν πληροφορίες για την πορεία τους σε γονείς αλλά και εκπαιδευτικούς, και ουσιαστικά συνιστούν το προφίλ το μαθητών/τριών, μελετώντας το οποίο οι εκπαιδευτικοί μπορούν να εντοπίσουν πληροφορίες για διάφορα ζητήματα.
Το ημερολόγιο (calendar) είναι ένα τετράδιο, όπου οι μαθητές/τριες καταγράφουν τους στόχους και τις εργασίες για το σπίτι. Γονείς και εκπαιδευτικοί μπορούν να ελέγξουν τους μαθητές/τριες και την πρόοδο τους, ενώ τα παιδιά οργανώνουν καλύτερα το πρόγραμμα και το χρόνο τους. Η καταγραφή των στόχων τους και υπενθύμιση αυτών μέσα από το ημερολόγιο θεωρείται πως έχει θετική επίδραση στην επίτευξη τους. Το ημερολόγιο δεν είναι υποχρεωτικό μετά την έκτη τάξη καθώς οι μαθητές/τριες μπορούν να οργανώνονται ευκολότερα και χωρίς καταγραφή υποχρεώσεων και στόχων.
Το portfolio αποτελείται από εργασίες των μαθητών/τριών όλων των βαθμίδων. Είναι χαρακτηριστικό της δράσης των μαθητών/τριών και μέσω αυτού γίνεται και η αξιολόγησή τους. Κατά την αξιολόγηση οι μαθητές/τριες οφείλουν να παρουσιάζουν την πορεία της εργασίας τους στους γονείς και τους δασκάλους τους. Με αυτό τον τρόπο η πρόοδος είναι εμφανέστερη τόσο για στους εκπαιδευτικούς όσο και στα ίδια τα παιδιά και επιτρέπει εύκολα την αναγνώριση τους γνωστικού επιπέδου που έχει πετύχει ο μαθητής/τρια. Τέλος στο portfolio βασίζεται και το ατομικό πλάνο ανάπτυξης που κάθε μαθητής/τρια σχεδιάζει για τον εαυτό του με τη βοήθεια ενός εκπαιδευτικού.
Αξίζει να αναφερθεί, πως η συνεργασία των γονέων αποτελεί ένα ακόμα βασικό προνόμιο, χρήσιμο στα χέρια των εκπαιδευτικών στο σχολείο της Gottsunda. Τακτικές συναντήσεις γονέων-κηδεμόνων με τους εκπαιδευτικούς προλαμβάνουν πολλά προβλήματα και επιταχύνουν την επίλυση άλλων. Και οι δύο πλευρές αποκτούν πιο ολοκληρωμένη εικόνα για τα παιδιά και επιλέγουν πιο κατάλληλη αντιμετώπιση και στάση απέναντι τους. Και τα ίδια τα παιδιά, όμως, βλέπουν πιο ξεκάθαρα το ενδιαφέρον των δικών τους ανθρώπων και δημιουργού πιο στενές σχέσεις μαζί τους. Σύμφωνα με τα λεγόμενα της καθηγήτριας Nina Winter-Osterberg, οι γονείς έχουν θέση στο σχολείο, καθώς βελτιώνοντας την δική τους παιδεία βοηθάμε τα παιδιά να γίνουν πιο ολοκληρωμένοι πολίτες.

Πηγή: https://paroutsas.jmc.gr/swed/gottsund.htm

[1] Όπως ανακτήθηκε στις 12/06/2014: https://www.uppsala.se/upload/Dokumentarkiv/Externt/Dokument/Om_kommunen/Omradesfakta/Gottsunda.pdf

[2] Όπως ανακτήθηκε στις 12/06/2014: https://www.gottsundaskolan.uppsala.se/profiler_intro.html

[3] Όπως ανακτήθηκε στις 12/06/2014: https://www.edchange.org/multicultural/papers/caleb/multicultural.html

[4] Όπως ανακτήθηκε στις 12/06/2014 : https://www.gottsundaskolan.uppsala.se/dokument/likabehandlingsplan.pdf

[5] Όπως ανακτήθηκε στις 05/01/2014: https://translate.google.gr/translate?sl=auto&tl=en&js=n&prev=_t&hl=el&ie=UTF-8&u=http%3A%2F%2Fwww.gottsundaskolan.uppsala.se%2Fdokument%2Flikabehandlingsplan.pdf

[6] Όπως ανακτήθηκε στις 12/06/2014: https://seminardoukas.wikispaces.com/file/view/11_%CE%94%CE%9C_Bloom_S.pdf

[7] Όπως ανακτήθηκε στις 05/01/2014: https://seminardoukas.wikispaces.com/file/view/11_%CE%94%CE%9C_Bloom_S.pdf

[8] Όπως ανακτήθηκε στις 05/01/2014: https://en.wikipedia.org/wiki/Six_Thinking_Hats

[9]Arthur L. Costa and Bena Kallick (2000), « Habits of Mind: A Developmental Series»

[10]Βλ. 62

[11] Whimbey, A. and Whimbey L. S. (1975), «Intelligence Can Be Taught».

[12] Arthur L. Costa and Bena Kallick (2000), « Habits of Mind: A Developmental Series»

[13] Όπως ανακτήθηκε στις 05/01/2014 από https://www.netschoolbook.gr/epimorfosi/multiple-intell.html

[14] Skolverket (2011), «Curriculum for the compulsory school, preschool class and the leisure-time centre»