Ένα πρωτότυπο μάθημα Αστρονομίας για όλους από το Κέντρο Ανοικτών Διαδικτυακών Μαθημάτων Mathesis

Η επιστημονική σκέψη, η επιστημονική μέθοδος ούτε χρειάζονται προαπαιτούμενες γνώσεις, ούτε χάνουν την ομορφιά τους με την ωριμότητα της ηλικίας. Ελπίζουμε να σας διασκεδάσουμε και να σας ταξιδέψουμε όλους, μικρούς και μεγάλους. 

Το νέο μάθημα του Κέντρου Ανοικτών Διαδικτυακών Μαθημάτων Mathesis αφορά ένα πρωτότυπο ταξίδι στο σύμπαν.

 Ένα ταξίδι γνώσης, που ξεκινά από τον πιο όμορφο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος, τη Γη, περνά από όλες τις γειτονιές του και καταλήγει στον Ήλιο, το μεγάλο αστέρι που μας αγκαλιάζει όλους με την αστείρευτη ενέργειά του.

 Η Φυσική είναι κατεξοχήν επιστήμη που απαντά σε θεμελιώδη ερωτήματα του ανθρώπου. Την προέλευση του σύμπαντος και την ικανότητά του να δημιουργεί και να φιλοξενεί τη ζωή.

 Και κάπως έτσι το μάθημα «Ταξίδι στο Σύμπαν - Σταθμός Πρώτος: Το ηλιακό μας σύστημα» έρχεται να δώσει απαντήσεις σε πολλά οντολογικά ερωτήματα, ξεκινώντας από τον πλανήτη Γη, τον οποίο έχουμε μάθει να αποκαλούμε «σπίτι μας» και καταλήγοντας στο μεγάλο φιλικό αστέρι του συστήματός μας, τον Ήλιο, πηγή ζωής και ενέργειας.

 Το μάθημα είναι σκηνοθετημένο υπό μορφή σωκρατικών διαλόγων και απευθύνεται σε ένα ευρύ φάσμα ηλικιών.

 Επιδιώκει να κάνει όσους το επιλέξουν συμμέτοχους σε μια διαδικασία ανακάλυψης κι όχι παθητικούς «καταναλωτές» ετοιμοπαράδοτων γνώσεων. Με διδάσκοντες δύο ξεχωριστούς νέους αστροφυσικούς –την κ. Βάσω Παυλίδου και τον κ. Κώστα Τάσση– φιλοδοξεί να ταράξει λίγο τα νερά στον τρόπο που διδάσκεται και μαθαίνεται η επιστήμη στη χώρα μας. Ο Κώστας Τάσσης και η Βάσω Παυλίδου είναι Αστροφυσικοί στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και το Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας. 

 Συζητούν μεταξύ τους για θέματα Αστρονομίας και Αστροφυσικής από το 1995. Σπούδασαν Φυσική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και πήραν διδακτορικό στην Αστρονομία από το Πανεπιστήμιο του Ιλινόις στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μιλούν στο LIFO.gr και εξηγούν πώς το μάθημά τους μπορεί να γίνει ένα συναρπαστικό ταξίδι γνώσης στο αχανές σύμπαν της διαστημικής μας «γειτονιάς». 

 Η επίλυση προβλημάτων είναι σε τελική ανάλυση πάντοτε θέμα απόφασης και επιλογής, είτε σε προσωπικό επίπεδο, είτε σε επίπεδο κοινότητας, χώρας, ανθρωπότητας. Η αντικειμενική αλήθεια όμως -εκείνη που υπάρχει είτε επιλέγουμε να την πιστεύουμε είτε όχι- η πραγματικότητα για τον τρόπο λειτουργίας του κόσμου μας, οδηγεί αναντίρρητα προς την ελευθερία να επιλέξουμε. 

 — Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για τη διδακτική προσέγγιση και το περιεχόμενο του μαθήματος «Ταξίδι στο Σύμπαν - Σταθμός πρώτος: Το Ηλιακό μας Σύστημα»; 

Bάσω Παυλίδου: Θέλαμε να κάνουμε ένα μάθημα Αστρονομίας διαφορετικό, με έμφαση στο γιατί – με το κύριο «γιατί» να είναι «γιατί οι Αστρονόμοι διασκεδάζουν τόσο πολύ κάνοντας Αστρονομία;».

 Κώστας Τάσσης: Οι Αστρονόμοι διασκεδάζουν ανακαλύπτοντας καινούρια πράγματα. Ρωτώντας ενοχλητικές και δύσκολες ερωτήσεις. Βρίσκοντας έξυπνους τρόπους να τις απαντήσουν. Κατακτώντας καινούρια γνώση για λογαριασμό της ανθρωπότητας. 

 Β.Π. Αυτή τη χαρά, τον ενθουσιασμό θέλουμε να μοιραστούμε. Που πηγάζει όχι από το τι ξέρουμε, αλλά από το πώς το ξέρουμε. Αυτό είναι το ταξίδι: το ταξίδι της εξερεύνησης, της ανακάλυψης, της αποκάλυψης. 

 — Πώς μπορεί να αφορά ένα ευρύ φάσμα ηλικιών; Β.Π. Πώς μπορεί να είναι διαφορετικά; 

Το πνεύμα της αναζήτησης, της εξερεύνησης, η χαρά της ανακάλυψης είναι μαζί μας από τη στιγμή της γέννησής μας ως το τέλος. 

 Κ.Τ. Η επιστημονική σκέψη, η επιστημονική μέθοδος ούτε χρειάζονται προαπαιτούμενες γνώσεις, ούτε χάνουν την ομορφιά τους με την ωριμότητα της ηλικίας. 

Ελπίζουμε να σας διασκεδάσουμε και να σας ταξιδέψουμε όλους, μικρούς και μεγάλους. Είμαστε οι μικροσκοπικοί και ευάλωτοι κάτοικοι ενός πανέμορφου πλανήτη που δεύτερος σαν κι αυτόν δεν υπάρχει στη γειτονιά μας.

 Και έξω από το λεπτό φλούδι της ατμόσφαιρας της Γης, κενό. Σκληρό, αδιάφορο, αφιλόξενο διάστημα. 

 — Αν και διανύουμε μια εποχή συνεχών ανακαλύψεων, πολλά θεμελιώδη προβλήματα παραμένουν άλυτα και συνεχίζουμε, ως ανθρωπότητα, να αισθανόμαστε χαμένοι σε αχαρτογράφητα ύδατα. Σε τι μας απαντά ένα μάθημα για τις γειτονιές του διαστημικού μας συστήματος; 

Β.Π. Μπορεί να κάνει δύο πολύ σημαντικά πράγματα για μας. Το πρώτο είναι να μας μάθει έναν συστηματικό τρόπο αναζήτησης της αλήθειας: τι σημαίνει διατυπώνω ένα ερώτημα, μια θεωρία, μια υπόθεση εργασίας, τι σημαίνει αναζητώ πειραματικά την απάντηση στο ερώτημά μου, τι σημαίνει ελέγχω αν η υπόθεσή μου ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα; Η αλήθεια, η επιστημονική κατανόηση, η επιστημονική πρόοδος δεν λύνουν από μόνες τους προβλήματα. Μας προσφέρουν όμως πολύ μεγαλύτερη ελευθερία να επιλέξουμε τον τρόπο δράσης μας.

 Κ.Τ. Η επίλυση προβλημάτων είναι σε τελική ανάλυση πάντοτε θέμα απόφασης και επιλογής, είτε σε προσωπικό επίπεδο, είτε σε επίπεδο κοινότητας, χώρας, ανθρωπότητας. 

 Η αντικειμενική αλήθεια όμως -εκείνη που υπάρχει είτε επιλέγουμε να την πιστεύουμε είτε όχι- η πραγματικότητα για τον τρόπο λειτουργίας του κόσμου μας, οδηγεί αναντίρρητα προς την ελευθερία να επιλέξουμε. 

 Μπορούμε να επιλέξουμε σωστά ή λάθος, αυτό είναι διαφορετική συζήτηση. Και ανάλογα με τις επιλογές μας, θα αντιμετωπίσουμε τις ανάλογες συνέπειες. Την ελευθερία όμως να επιλέξουμε, αυτή την ελευθερία τη διευρύνει συστηματικά –και την έχει διευρύνει αφάνταστα από την αρχή της επιστημονικής επανάστασης ως και σήμερα– η επιστημονική μέθοδος, και η πρόοδος που αυτή μας επέτρεψε να κάνουμε. 

 Β.Π. Η δεύτερη συνεισφορά της μελέτης του ηλιακού μας συστήματος είναι ότι βάζει τα πράγματα στη σωστή τους προοπτική. Είμαστε οι μικροσκοπικοί και ευάλωτοι κάτοικοι ενός πανέμορφου πλανήτη που δεύτερος σαν κι αυτόν δεν υπάρχει στη γειτονιά μας. 

Και έξω από το λεπτό φλούδι της ατμόσφαιρας της Γης, κενό. 

Σκληρό, αδιάφορο, αφιλόξενο διάστημα. Και σε τεράστιες αποστάσεις, άλλοι κόσμοι, άγονοι, μακρινοί, ξένοι. Αν πάρουμε τον χρόνο να σκεφτούμε τη θέση μας –την πραγματική μας θέση– στο σύμπαν, κάτι κερδίζουμε. 

Μια ταπεινότητα που λείπει, ίσως. «Ξέρεις ποιος είμαι εγώ ρε;». Ναι, είσαι ένα μικρό μυρμήγκι κάτοικος ενός κόκκου σκόνης που μόλις και αχνοφαίνεται ακόμη και από εδώ κοντά, από γειτονικούς πλανήτες, στο φως μιας ηλιαχτίδας. 

 Κ.Τ. Δίνει και μια σωστή αίσθηση του επείγοντος για την ευθύνη που έχουμε να φροντίσουμε τον όμορφο και φιλόξενο πλανήτη μας, το μόνο σπίτι που έχει αυτή τη στιγμή όλη η ανθρωπότητα, το σπίτι που όλοι μας μοιραζόμαστε. 

 — Λέτε ότι το μάθημα είναι «σκηνοθετημένο υπό μορφή σωκρατικών διαλόγων».

 Θεωρείτε ότι η πρακτική της φιλοσοφίας μπορεί να γονιμοποιεί ακόμη την επιστημονική σκέψη; 

Κ.Τ. Η επιστήμη είναι φιλοσοφία, στην αγνότερή της μορφή. Η αναζήτηση της αλήθειας, που λέγαμε. 

 Β.Π. Το πρώτο έργο Φυσικής ήταν διατυπωμένο σαν έργο φιλοσοφίας: Οι Μαθηματικές Αρχές Φυσικής Φιλοσοφίας, του Νεύτωνα.

 Κ.Τ. Θα πούμε πολλά για το Νεύτωνα. 

 Β.Π. Συναρπαστική η ιστορία του.

 Κ.Τ. Με πρόβατα, φιλοσοφία, πειράματα σκέψης, μήλα, έριδες, κι άλλα πρόβατα... 

 Β.Π. ... και πολλά καρτούν!

Είμαστε οι μικροσκοπικοί και ευάλωτοι κάτοικοι ενός πανέμορφου πλανήτη που δεύτερος σαν κι αυτόν δεν υπάρχει στη γειτονιά μας. Και έξω από το λεπτό φλούδι της ατμόσφαιρας της Γης, κενό. Σκληρό, αδιάφορο, αφιλόξενο διάστημα.

— Ως αστροφυσικοί, πώς βλέπετε το μέλλον του πλανήτη και τι μπορεί να σημαίνει για αυτό η σύγχρονη έρευνα για την εξερεύνηση του σύμπαντος; 

Κ.Τ. Ο πλανήτης θα τα πάει μια χαρά. Το θέμα είναι τι θα κάνουμε εμείς, η ανθρωπότητα. Β.Π. Πολλά είδη ζωής ήρθαν και έφυγαν. Ακόμη και οι άλλοτε κραταιοί δεινόσαυροι. Αυτό που μας κάνει διαφορετικούς είναι ότι εμείς έχουμε τη γνώση, την εμπειρία, την τεχνολογία, να δούμε το κακό να έρχεται και να έχουμε την επιλογή να το αποτρέψουμε. 

 Κ.Τ. Και γι' αυτό είναι η ευθύνη μας τόσο μεγάλη. Να αποτρέψουμε την κλιματική αλλαγή, την αλόγιστη χρήση πόρων, τον υπερπληθυσμό, τους πολέμους – κανένα από τα ένστικτα που μας οδηγούν σαν είδος σε καταστροφικές για τον πλανήτη συμπεριφορές δεν λείπει από τα άλλα ζώα. Εμείς όμως είμαστε αρκετά πιο μπροστά επιστημονικά και τεχνολογικά, κι έτσι μπορούμε να είμαστε πολύ αποτελεσματικοί, τόσο στην καταστροφή όσο και στην προστασία του πλανήτη. 

 — Ποιες ήταν οι δικές σας αυθόρμητες αντιδράσεις από την πρόσφατη (πρώτη) φωτογραφία της μαύρης τρύπας του Σύμπαντος; Τι σημαίνει αυτή η ανακάλυψη για την ανθρωπότητα; 

Β.Π. Η αυθόρμητη αντίδρασή μου; Κάπως έτσι: «ω! μια μαύρη τρύπα!». 

Οι μαύρες τρύπες είναι πολυσυζητημένες τελευταία –το LIGO βρίσκει συγχωνεύσεις τους σωρό, έχουμε αδιάσειστα έμμεσα στοιχεία για την ύπαρξή τους– κι έτσι τις έχουμε ψιλοσυνηθίσει. 

 Δεν παύουν όμως να είναι αντικείμενα απίστευτα έξω από την εμπειρία μας, μακριά από τη Φυσική που είναι σχετική με την καθημερινότητά μας, και τελείως αντίθετα με τη διαίσθησή μας. Οι Φυσικοί αντιστάθηκαν στην ιδέα της μαύρης τρύπας σθεναρά – δεν μπορεί η φύση να επιτρέπει σε κάτι τόσο εξωφρενικό να υπάρχει!

 Κ.Τ. Εκεί όμως έρχεται η δύναμη της επιστημονικής μεθόδου. Δεν έχει σημασία τι μας λέει η διαίσθησή μας, οι προκαταλήψεις μας, οι επιθυμίες μας. Αν το πείραμα λέει πως οι μαύρες τρύπες υπάρχουν, υπάρχουν.

 Β.Π. Όσο εξωφρενικές κι αν είναι.

 Κ.Τ. Και τώρα, έχουμε μέχρι και φωτογραφία τους!

 Info Το πρώτο διαστημικό ταξίδι του Mathesis ξεκινά τη Δευτέρα 6 Μαϊου 2019. Για να εγγραφείτε στο μάθημα, κάντε κλικ εδώ. 

https://mathesis.cup.gr/courses/course-v1:Astronomy+Eur1.1+19B/about

 Πηγή: www.lifo.gr