Ο Κων/νος Καραθεοδωρή και τι ΔΕΝ είπε γι΄αυτόν ο Einstein

Εδώ και πολλά χρόνια κυκλοφορεί, κυρίως στο διαδίκτυο, ένας μύθος σύμφωνα με τον οποίο ο Καραθεοδωρή ήταν δάσκαλος του Αινστάιν. Μάλιστα σε κάποιες «παραλλαγές» του μύθου υπονοείται ότι ο δεύτερος υπέκλεψε τη θεωρία της σχετικότητας από τον πρώτο.Ενδεικτικά ιστολόγια που μπορείτε να το βρείτε: e-daily , katohika, elnewsgr, e-radio, pronews
Υποτίθεται ότι o Αϊνστάιν στην τελευταία συνέντευξη της ζωής του (μάλιστα χωρίς να ρωτηθεί…) είπε τα παρακάτω:
Κύριοι ζητήσατε να σας απαντήσω σε χίλια δύο πράγματα, κανείς όμως δεν θέλησε να ρωτήσει ποιος ο δάσκαλός μου, ποιος μου έδειξε και μου άνοιξε τον δρόμο προς την ανώτερη μαθηματική επιστήμη και έρευνα. Και για να μην σας κουράσω, σας λέω απλά, χωρίς λεπτομέρειες, ότι μεγάλος μου δάσκαλος υπήρξε ο αξεπέραστος Έλληνας Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής, στον οποίο, εγώ προσωπικά αλλά και η μαθηματική επιστήμη, η φυσική, η σοφία του αιώνα μας χρωστάμε τα πάντα (Άλμπερτ Αϊνστάιν στην τελευταία συνέντευξη τύπου το 1955).

Φυσικά κάτι τέτοιο είναι αναληθές.
Ο Αϊνστάιν θεωρείται κατά γενική ομολογία ότι είναι, αν όχι ο μεγαλύτερος, τουλάχιστον από τους μεγαλύτερους επιστήμονες του προηγούμενου αιώνα. Όσα έχει γράψει ή έχει πει, έχουν δει άπλετα το φως της δημοσιότητας. Για τα συγκεκριμένα όμως λόγια δεν υπάρχει καμία αναφορά, ούτε στην τελευταία, ούτε σε κάποια άλλη συνέντευξή του.
Ο Αϊνστάιν πέθανε τον Απρίλιο του 1955 και δεν έδωσε καμιά συνέντευξη τύπου εκείνη τη χρονιά. Η τελευταία συνέντευξη τύπου του ήταν το 1953 στο Princeton. Στην τελευταία του συνέντευξη, δεν υπάρχει καμία αναφορά στον Καραθεοδωρή. Περιστράφηκε γύρω από την ειρήνη και τον πυρηνικό αφοπλισμό.

Πού βασίζεται όλη αυτή η παραφιλολογία;
Ας ξεκινήσουμε αναφέροντας μερικές ημερομηνίες σταθμούς για τους δύο σημαντικούς επιστήμονες που θα διευκολύνουν την έρευνά και θα βοηθήσουν στα συμπεράσματά μας.
Ο Καραθεοδωρή γεννήθηκε το 1873 στο Βερολίνο. Αν και είχε κλίση στα μαθηματικά από μικρός, τελικά σπούδασε πρώτα πολιτικός μηχανικός στη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου στις Βρυξέλλες και την τελείωσε το 1895.
Στη συνέχεια, και μετά από πρόσκληση ενός θείου του, δούλεψε αρχικά στη Λέσβο και μετά στην Αίγυπτο (από το 1898). Το 1900 (27 ετών) όμως αποφάσισε να μεταβεί στη Γερμανία για να σπουδάσει τα αγαπημένα του μαθηματικά. Πράγματι παρακολούθησε (για 2 χρόνια) μαθήματα Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου (όταν τελείωσε, το 1902, ήταν πλέον 29 ετών). Κατόπιν πηγαίνει για διδακτορικό στο Γκέτινγκεν, όπου τελειώνει το 1904. Με το πέρας των σπουδών του θέλησε να γυρίσει στην Ελλάδα, αλλά δεν προέκυψε κάτι ενδιαφέρον και παρέμεινε για λίγο άνεργος, μέχρι το 1905 όπου προσλήφθηκε στο πανεπιστήμιο που έκανε το διδακτορικό του.
Ο Αϊνστάιν αντίστοιχα, γεννήθηκε 6 χρόνια αργότερα, το 1879. Το 1900 που ο Καραθεοδωρή ήταν πρωτοετής, αυτός βρισκόταν ήδη στο 3ο έτος των σπουδών του. Το 1905 που ο Καραθεοδωρή έψαχνε για δουλειά, ο Αϊνστάιν (26 χρονών) ήταν ήδη διάσημος αφού διατύπωσε τη θεωρία της σχετικότητας (Η Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας παρουσιάστηκε το 1905 και η Γενική το 1916 )
Η γνωριμία, όπως φαίνεται από την αλληλογραφία τους, έγινε το 1915, δέκα χρόνια μετά τη διατύπωση της ειδικής θεωρίας της σχετικότητας. Εκεί βλέπουμε ότι ο Αϊνστάιν (φυσικός) να αναφέρεται με θαυμασμό στο έργο του Καραθεοδωρή (μαθηματικός) και να ζητά για κάποια μαθηματικά θέματα την άποψή του σαν πιο ειδικού.
Αρκετά χρόνια πριν, ο κύριος Αλέξης Χαλκίδης, ερεύνησε τη σχετική βιβλιογραφία κι έγραψε ένα πολύ καλό άρθρο απ’ όπου σταχυολογήσαμε τα κυριότερα σημεία του (οι μεταφράσεις κι οι εικόνες δικές μας):
[…] Είναι σχετικά εύκολο να βρούμε ότι δεν ειπώθηκε κάτι τέτοιο σε συνέντευξη τύπου. Αυτά είναι δημόσια αρχεία, εύκολα προσβάσιμα. Ο Einstein δεν τον έχει αναφέρει σε καμία συνέντευξη τύπου. Ο Einstein δεν έδινε συνεντεύξεις τύπου προς τα τέλος της ζωής του. Πόσο μάλλον κάποια δραματική “τελευταία”.
Αλλά όσο κι αν ψάξαμε στην βιβλιογραφία γινόταν όλο και πιο προφανές ότι δεν είχε καν κάποιο ιδιαίτερα παρεμφερές αντικείμενο με τον Einstein: ”Caratheodory made important contributions to various branches of mathematics. In the calculus of variations, besides a comprehensive study of discontinuous solutions, which was contained in his PhD thesis, he also added important results linking the theory with first order partial differential equations.” (Ο Καραθεοδωρή είχε σημαντική συνεισφορά σε διάφορους κλάδους των μαθηματικών. Εκτός από μια περιεκτική μελέτη στο «Περί των ασυνεχών λύσεων στον Λογισμό των Μεταβολών» , η οποία περιέχεται στη διδακτορική διατριβή του, πρόσθεσε επίσης σημαντικά αποτελέσματα που συνδέουν τη θεωρία με μερικές διαφορικές εξισώσεις πρώτης τάξης) Encyclopedia of Optimization, Volume 1, edited by Christodoulos A. Floudas, Panos M. Pardalos Encyclopedia of Optimization, Volume 1, edited by Christodoulos A. Floudas, Panos M. Pardalos Σελίδα 236

[…] O Καραθεοδωρή βέβαια υπήρξε σπουδαίο μυαλό. Οπότε σίγουρα θα υπήρχαν βιβλία σχετικά με το έργο του. Αλλά πχ στο “Constantin Carathéodory: Mathematics and Politics in Turbulent Time” της Μαρίας Γεωργιάδου, το θέμα φαίνεται να είναι περισσότερο η πολιτική του ικανότητα. Ο άνθρωπος, και όχι τόσο πολύ ο επιστήμονας. Συγκεκριμένα για την σχέση τους:


Einstein went on to request from Caratheodory an exposition of the canonical transformations and particularly of the solution of the problem of closed timelines : ”I find your derivation wonderful”, he wrote to Caratheodory, probably referring to the derivation of the Hamilton-Jacobi relation, and he recommended its publication in the Annalen der Physik, since physicists usually know nothing of this subject, as was the case with me as well. With my letter. I must have appeared to you like a Berliner who had just discovered the Grunewald [a pine forest in Berlin] and asked whether people have ever been to it yet. If you would like to make the effort to explain to me the canonical transformations, you will find a grateful and conscientious listener. But if you solve the problem of the closed time-lines. I shall place myself before you with hands folded (in reverence. … Behind this is something worthy of the sweat of the best of us.”

(Ο Αϊνστάιν συνέχισε να ζητά από Καραθεοδωρή μια έκθεση των κανονικών μετασχηματισμών και ειδικότερα της επίλυσης του προβλήματος των κλειστών χρονικών ορίων: « Θεωρώ την παράγωγό σας υπέροχη. », έγραψε στον Καραθεοδωρή, πιθανότατα αναφερόμενος στην εξίσωση Hamilton-Jacobi, και συνέστησε τη δημοσίευσή της “Στα χρονικά της Φυσικής”, διότι οι φυσικοί, όπως εγώ, δεν γνωρίζουν τίποτε από αυτό το αντικείμενο. Με την επιστολή μου αυτή θα πρέπει να σας θύμισα Βερολινέζο που μόλις ανακάλυψε το Γκρούνβαλντ, (Πολυτελές προάστειο του Βερολίνου) και διερωτιόταν αν ζούσαν ήδη άνθρωποι εκεί. Αν θέλετε να μπείτε στον κόπο να μου εξηγήσετε και τους κανονικούς μετασχηματισμούς, θα έχετε βρει έναν ευγνώμονα και ενσυνείδητο ακροατή. Αν μάλιστα λύσετε και το πρόβλημα των κλειστών τροχιών του χρόνου, θα υποκλιθώ ενώπιόν σας. Η αλήθεια που κρύβεται πίσω τους αξίζει πραγματικά λίγο ιδρώτα».)Επιστολές του Άλμπερτ Αϊνστάιν προς τον Κ. Καραθεοδωρή και φωτογραφία με αφιέρωση .

Ο Καραθεοδωρή του απάντησε, δίνοντάς του τη λύση στο ερώτημα που με τόση ευγένεια και καλά λόγια είχε τεθεί. Το μόνο… προβληματάκι είναι ότι αυτή η συζήτηση έγινε πολύ μετά την παρουσίαση της θεωρίας της σχετικότητας! Βέβαια μετά και ο Καραθεοδωρή αναφερόταν συχνά στον Einstein, όπως σε μια ιδιαίτερα όμορφη διάλεξη στο Μόναχο το 1926.
“The first mathematical interpretation, with the help of a modified Maxwell theory, was given by the Dutch physicist H. A. Lorentz. but some years later, Einstein came and gave a much simpler solution to the problem, which, however, turned our traditional and biased opinions about space and time upside down. The theory of relativity, the purpose of this lecture, was bom.

(Η πρώτη μαθηματική ερμηνεία με την βοήθεια μίας τροποποιημένης θεωρίας του Maxwell δόθηκε από τον Ολλανδού φυσικό H. A. Lorentz, μετά από λίγα έτη, όμως, ήρθε ο Αϊνστάιν και έδωσε μία πολύ απλούστερη λύση στο πρόβλημα, η οποία ωστόσο ανέτρεψε τις παραδοσιακές και προκατειλημμένες απόψεις μας περί του χώρου και του χρόνου. Η θεωρία της σχετικότητας, ο σκοπός της παρούσης διαλέξεως, είχε γεννηθεί. ) (Διαλέξεις του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, χειμερινό εξάμηνο 1926 – ’27, 1η διάλεξη, 2 Νοεμβρίου 1926. «Teilnachlaß Caratheodory, σημείωση 74, κεφάλαιο 1.» )

By elaborating on his ideas, Einstein found that they were extremely suitable for tackling a problem which had resisted all previous attempts at a solution and for solving it: namely the gravitational problem. If one thinks over the matter, one has to admit that the idea of action at a distance, as postulated by Newton’s law, is much more difficult to bear for the human mind than the most daring combination of thoughts by Einstein. After all. the horror of action at a distance was the reason why Faraday and Maxwell liberated the theory of electricity from this concept. Einstein did not content himself with building up his theory mathematically, but he was able to draw (from it] some consequences that could be confirmed experimentally.”

(Εξετάζοντας τις ιδέες του, ο Αϊνστάιν διαπίστωσε ότι ήταν εξαιρετικά κατάλληλες για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος το οποίο είχε αντισταθεί σε όλες τις προηγούμενες προσπάθειες επίλυσης του: το πρόβλημα της βαρύτητας. Εάν κάποιος αναλογιστεί γύρω από αυτό το θέμα, πρέπει να παραδεχτούμε ότι η ιδέα της δράσης από απόσταση, όπως υποδηλώνεται στο νόμο του Νεύτωνα, είναι πολύ πιο δύσκολη να την αντέξει το ανθρώπινο μυαλό από τον τολμηρότερο συνδυασμό σκέψεων του Αϊνστάιν. Μετά απ αυτά, ο τρόμος της δράσης από απόσταση ήταν ο λόγος για τον οποίο ο Faraday κι ο Maxwell αποσύνδεσαν τη θεωρία του κλασικού ηλεκτρομαγνητισμού από αυτή την έννοια. Ο Αϊνστάιν δεν συμπεριέλαβε τον εαυτό του στην οικοδόμηση της θεωρίας του μαθηματικά, αλλά ήταν σε θέση να αντλήσει (από αυτά) κάποιες συνέπειες που θα μπορούσαν να επιβεβαιωθούν πειραματικά)

Αλλά πως μπορεί να ξεκίνησε αυτή η φήμη; Το “Constantin Carathéodory an International Tribute” του ακαδημαϊκού Θεμιστοκλή Ρασσιά είναι ένα εντυπωσιακό έργο, μια εμφανώς μεθοδική και αναλυτική εργασία πολλών ετών. Στείλαμε email στο συγγραφέα και μας απάντησε:

1. Ποτέ δεν είπε κάτι τέτοιο ο Einstein για τον Καραθεοδωρή.

2. Δεν θα μπορούσε να το έχει πει αφού η θεωρία της σχετικότητας προηγήθηκε των επαφών τους.

3. Ο Καραθεοδωρή ήταν ακόμα διδακτορικός φοιτητής σε θέμα άσχετο ότι ο Einstein πρωτοεξέφρασε την σχετικότητα.

4. Ο Καραθεοδωρή ήταν σημαίνουσα προσωπικότητα, καταπληκτικός σε πολιτικό επίπεδο, προσέφερε πολλά σε πολλούς τομείς αλλά δεν ήταν αυτό που προσπαθούν να τον παρουσιάσουν σαν μαθηματικός.

5. Οι Έλληνες έχουν προσφέρει τόσα πολλά στις επιστήμες ώστε είναι κρίμα να απλώνουμε τέτοιες λάθος πληροφορίες […].

Επίσης σε συνέντευξη του ο Κώστας Γαβρόγλου (καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών), στον Θανάση Γιαλκέτση («Βιβλιοθήκη» της Ελευθεροτυπίας του 2008), με αφορμή τη βιογραφία για τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, που έγραψε η αστροφυσικός Μαρία Γεωργιάδη (το βιβλίο της οποίας αναφέραμε πιο πάνω), στην ερώτηση:

Ορισμένοι αναφέρονται στην τελευταία συνέντευξη που έδωσε ο Αϊνστάιν, όπου ανακοινώνει στους δημοσιογράφους ότι από όλους τους δασκάλους του ξεχωρίζει τον Καραθεοδωρή, γιατί ήταν το άτομο από το οποίο αποκόμισε τα περισσότερα επιστημονικά οφέλη στη ζωή του. Είναι γεγονός αυτό;

είχε απαντήσει τα ακόλουθα:

«Είναι απολύτως ανυπόστατο. Πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Αυριανή», και έκτοτε το χρησιμοποιούν πολλοί όταν αναφέρονται στον Καραθεοδωρή. Προφανώς, δεν κατανοούν τη ζημιά που κάνουν. Σε επαφή που είχα με την υπεύθυνη του Αρχείου Αϊνστάιν, η κ. Βουλφ ξεκαθαρίζει ότι όχι μόνο δεν υπάρχει καμία απολύτως ένδειξη στο Αρχείο Αϊνστάιν, αλλά ούτε και σε καμία από τις πολλές βιογραφίες του υπάρχει η παραμικρή αναφορά σε αυτό το υποτιθέμενο συμβάν. Ούτε βέβαια και η κ. Γεωργιάδου βρίσκει τίποτα που να αναφέρεται σε αυτό στην εκτεταμένη έρευνα που έχει κάνει. Επιπλέον, ο Αϊνστάιν δεν εκφραζόταν με τέτοιον τρόπο, και η υποτιθέμενη υπόμνηση του Αϊνστάιν είναι πολύ ξένη στο «στιλ» έκφρασης και συμπεριφοράς του.

Για το ίδιο θέμα, το 2012, ο κύριος Χάρης Βάρβογλης (καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ), αφού μελέτησε την αλληλογραφία των 2 επιστημόνων είχε γράψει, στο Βήμα, επίσης ένα πολύ καλό και κατατοπιστικό άρθρο, τα κυριότερα σημεία του οποίου είναι τα εξής:

Τα γραπτά στοιχεία δεν στηρίζουν την άποψη ότι ο μαθηματικός Καραθεοδωρής ήταν καθοδηγητής, ή συνεργάτης του Αϊνστάιν στην περίφημη Θεωρία της Σχετικότητας

Μια από τις πιο διαδεδομένες επιστημονικές πληροφορίες στο Διαδίκτυο είναι ότι ο μεγάλος έλληνας μαθηματικός Καραθεοδωρή «βοήθησε», κατά κάποιον τρόπο, τον Αϊνστάιν στη διατύπωση της Θεωρίας της Σχετικότητας. Εχει άραγε η αντίληψη αυτή κάποια βάση;

Η πρόσφατη δημοσίευση των αρχείων του Αϊνστάιν από το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ μου έδωσε την ευκαιρία να αναζητήσω την αλήθεια μέσα από τα σωζόμενα γραπτά ντοκουμέντα, κυρίως την αλληλογραφία των δύο επιστημόνων. Τα ντοκουμέντα αυτά, που έφθασαν στα χέρια μου χάρη στη βοήθεια της κυρίας Μπάρμπαρα Βολφ του Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ και μεταφράστηκαν από τον συνάδελφο στο ΑΠΘ Νίκο Στεργιούλα, αποτελούνται από έξι επιστολές του Καραθεοδωρή προς τον Αϊνστάιν, τέσσερις επιστολές του Αϊνστάιν προς τον Καραθεοδωρή και την περίληψη μιας ανακοίνωσης του Καραθεοδωρή στην Πρωσική Ακαδημία Επιστημών. Από το υλικό αυτό ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον έχουν οι επιστολές που αντηλλάγησαν το φθινόπωρο του 1916, έναν χρόνο μετά τη δημοσίευση της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας, καθώς και η ανακοίνωση στην Πρωσική Ακαδημία Επιστημών. Αν έπρεπε να απαντήσει κανείς μονολεκτικά κατά πόσον από τα στοιχεία αυτά προκύπτει κάποιου είδους συνεισφορά του Καραθεοδωρή στην αρχική διατύπωση της Θεωρίας της Σχετικότητας, η απάντηση θα ήταν ένα ξερό «όχι». Ωστόσο η απάντηση αυτή θα αδικούσε τον Καραθεοδωρή, όχι μόνον επειδή δεν είχε ανάγκη να εμφανισθεί ως αρωγός του Αϊνστάιν για να αποδειχθεί το μεγάλο του επιστημονικό ανάστημα, όσο και επειδή είχε πράγματι κάποια εμπλοκή με τη Θεωρία της Σχετικότητας, τόσο την Ειδική όσο και τη Γενική.

[…] Οσοι δεν έχουν ασχοληθεί με Φυσική και Μαθηματικά είναι πολύ συνηθισμένο να τοποθετούν κάτω από τον ίδιο τίτλο της «Θεωρίας της Σχετικότητας» δύο εντελώς διαφορετικά επιτεύγματα του Αϊνστάιν: την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας και τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας. Η Ειδική Θεωρία δημοσιεύθηκε το 1905, την εποχή που ο Καραθεοδωρή είχε μόλις πάρει το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, πολύ μακριά από τη Ζυρίχη όπου ζούσε ο Αϊνστάιν. Άρα η οποιαδήποτε εμπλοκή του Καραθεοδωρή εκείνη την εποχή στην Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας είναι αδύνατη. Με το θέμα αυτό ο Καραθεοδωρή ασχολήθηκε το 1923, κατά την εποχή που ήταν καθηγητής στην Αθήνα, αποδεικνύοντας ότι η Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας είναι μια ειδική περίπτωση πολύ γενικότερων θεωριών, οι οποίες προκύπτουν από πολύ απλά αξιώματα μαζί με το αποτέλεσμα του πειράματος των Μάικελσον και Μόρλεϊ.

[…] Επομένως δεν υπάρχει καμία περίπτωση ο Καραθεοδωρή να έχει εμπλακεί με κάποιον τρόπο στη διατύπωση και καθιέρωση της Ειδικής Θεωρίας της Σχετικότητας.

Η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας είναι κάτι πολύ σπουδαιότερο από την Ειδική, μιας και αποτελεί ουσιαστικά μια «νέα» θεωρία της Βαρύτητας, που αποφεύγει ερωτήματα του τύπου «πού ξέρει η Γη κατά πού πέφτει ο Ηλιος, για να νιώσει την έλξη του;». Ο Αϊνστάιν άρχισε να τη διαμορφώνει στο μυαλό του ξεκινώντας από την αρχή ότι όλοι οι νόμοι της Φυσικής πρέπει να είναι ίδιοι για όλους τους παρατηρητές, είτε είναι ακίνητοι, είτε κινούνται με σταθερή ταχύτητα, είτε επιταχύνονται. Η θεωρία αυτή δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το φθινόπωρο του 1915, εποχή που οι Αϊνστάιν και Καραθεοδωρή είχαν ήδη συναντηθεί πολλές φορές. Φαίνεται ότι τους δύο επιστήμονες είχε συστήσει για πρώτη φορά ο θεμελιωτής της Κβαντομηχανικής Μαξ Πλανκ το 1913 στο Βερολίνο. Σίγουρα όμως είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν επί μακρόν, όταν ο Αϊνστάιν είχε επισκεφθεί το Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν το καλοκαίρι του 1915, όπου ο Καραθεοδωρή ήταν ήδη καθηγητής. Σκοπός της επίσκεψης ήταν η παρουσίαση σεμιναρίων με θέμα τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, που τότε ήταν ακόμη «στα σπάργανα».

Το καλοκαίρι του 1915 ο Αϊνστάιν είχε καταλήξει σε μια πρώτη μορφή της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας. Τη μορφή αυτή παρουσίασε στα σεμινάριά του, τα οποία παρακολουθούσαν ο Χίλμπερτ, που τον είχε προσκαλέσει στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, και σίγουρα ο νεοδιορισμένος εκεί Καραθεοδωρή. Ο Χίλμπερτ, με την αναλυτική ικανότητα που διακρίνει έναν μεγάλο μαθηματικό, αντιλήφθηκε ότι η θεωρία που ο Αϊνστάιν είχε εισαγάγει «διαισθητικά» θα μπορούσε να προκύψει αυστηρά μαθηματικά με βάση μια πολύ γνωστή μαθηματική αρχή της Φυσικής, την «αρχή του Χάμιλτον». Η αρχή αυτή αναφέρει ότι η κίνηση ενός σώματος γίνεται με τέτοιον τρόπο ώστε κάποια ποσότητα να παίρνει ελάχιστη τιμή. Ετσι ο Χίλμπερτ απέδειξε τις εξισώσεις της ΓΘΣ με βάση την αρχή του Χάμιλτον και δημοσίευσε το αποτέλεσμά του την άνοιξη του 1916, λίγους μήνες μετά τη δημοσίευση της θεωρίας του Αϊνστάιν, που έγινε στις 2 Δεκεμβρίου 1915. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε εδώ ότι μια ειδική περίπτωση της αρχής του Χάμιλτον ήταν το θέμα της Διδακτορικής Διατριβής του Καραθεοδωρή και, έτσι, θα μπορούσε να είναι αυτός που θα είχε πραγματοποιήσει την «εναλλακτική» απόδειξη των εξισώσεων της ΓΘΣ. Αυτό όμως δεν συνέβη, ίσως επειδή ο Καραθεοδωρή εκείνη την εποχή ήταν απασχολημένος με τη συγγραφή του βιβλίου του «Μαθήματα περί των πραγματικών συναρτήσεων» («Vorlesungen über reelle Funktionen»).

Η δεύτερη ευκαιρία
Η ιστορία όμως της επιστημονικής σχέσης Αϊνστάιν – Καραθεοδωρή δεν τελειώνει εδώ. Το επόμενο φθινόπωρο, του 1916, οι δύο επιστήμονες ανταλλάσσουν τρεις επιστολές με θέμα ακριβώς την αρχή του Χάμιλτον. Φαίνεται ότι ο Αϊνστάιν είχε ζητήσει (είτε προφορικά είτε με μη διασωθείσα επιστολή) τη βοήθεια του Καραθεοδωρή για το πώς είναι δυνατόν να υπολογιστούν οι εξισώσεις κίνησης, σε μια γενική περίπτωση, με βάση αυτή την αρχή, επηρεασμένος κατά πάσα πιθανότητα από την εργασία του Χίλμπερτ. Ο Καραθεοδωρή αργεί να απαντήσει και ο Αϊνστάιν στέλνει δεύτερη επιστολή, στις 6.9.1916, στην οποία παρουσιάζει μια «ευρηματική» λύση για την ειδική περίπτωση που τον ενδιέφερε. Τη λύση αυτή την ανακοινώνει στην Πρωσική Ακαδημία Επιστημών στις 26.10.1916. Ο Καραθεοδωρή τού απαντάει στις 16.12.1916 με την αυστηρά μαθηματική γενική περίπτωση, και ο Αϊνστάιν ανταπαντά λέγοντάς του ότι αυτή η γενική μέθοδος δεν είναι γνωστή στους φυσικούς και θα έπρεπε να δημοσιευθεί σε ένα περιοδικό Φυσικής, μαζί ίσως με τη θεωρία των κανονικών μετασχηματισμών, που είναι μέρος της Μηχανικής που στηρίζεται στην αρχή του Χάμιλτον. Αν ο Καραθεοδωρή δεν είχε καθυστερήσει να απαντήσει, ίσως να αναφερόταν το όνομά του ως συν-συγγραφέα μιας εναλλακτικής απόδειξης της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας. Ωστόσο καθυστέρησε και έτσι ο Αϊνστάιν κατάφερε να βρει μόνος του την απάντηση στο ερώτημά του. Οσο για την τελευταία πρόταση αυτής της επιστολής, όπου ο Αϊνστάιν προτρέπει τον Καραθεοδωρή να λύσει το πρόβλημα των κλειστών χωροχρονικών γραμμών, αξίζει να σημειώσω ότι το ερώτημα αυτό συνδέεται με τη δυνατότητα ταξιδιών στον χρόνο. Συγκεκριμένα αναφέρεται σε τροχιές που ξεκινούν και καταλήγουν στο ίδιο σημείο κατά την ίδια χρονική στιγμή. Δυστυχώς όμως για τους λάτρεις της επιστημονικής φαντασίας, ως σήμερα δεν έχει ακόμη απαντηθεί. Ετσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι, ενώ ο Καραθεοδωρή θα μπορούσε να έχει παίξει κάποιον ρόλο στην εναλλακτική διατύπωση της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας, αυτό δεν συνέβη. Αλλωστε και ο ίδιος ποτέ δεν το ισχυρίστηκε, τόσο στη μεταγενέστερη αλληλογραφία του με τον Αϊνστάιν όσο και στις πολυάριθμες διαλέξεις που έκανε με αυτό το θέμα, ότι είχε κάποιου είδους συμβολή στη διαμόρφωση της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας που δεν του είχε αναγνωρισθεί.

Οι «ανθρώπινες» επιστολές
Οι μη μαθηματικές επιστολές των δύο επιστημόνων αφορούν τρία θέματα. Οι περισσότερες από αυτές (δύο του Αϊνστάιν και τρεις του Καραθεοδωρή) αναφέρονται στη διαμάχη του μεγάλου γερμανού μαθηματικού Χίλμπερτ (David Hilbert) με έναν Ολλανδό μαθηματικό, τον Εχμπέρτους Μπράουερ (Egbertus Brouwer). Στα 1930 ο Χίλμπερτ προσπαθούσε να απομακρύνει τον Μπράουερ από τη συντακτική επιτροπή του περιοδικού «Μαθηματικά Χρονικά» (Annalen der Mathematik), που ήταν το καλύτερο μαθηματικό περιοδικό της εποχής. Οι Καραθεοδωρή και Αϊνστάιν, που ήταν μέλη της Επιτροπής, φαίνεται ότι δεν ενέκριναν αυτή τη στάση του Χίλμπερτ και, αφού αντάλλαξαν επιστολές με τις απόψεις τους, παραιτήθηκαν τελικά και οι δύο από την Επιτροπή. Το δεύτερο θέμα είναι ένα δώρο, που τα μέλη της Συντακτικής Επιτροπής του επιστημονικού περιοδικού «Μαθηματικά Χρονικά» έκαναν στον μαθηματικό και εκδότη του περιοδικού Λούντβιχ Μπλούμενταλ για την πεντηκοστή επέτειο των γενεθλίων του. Φαίνεται ότι η «χειρονομία» οργανώθηκε από τον Καραθεοδωρή, ο οποίος στην επιστολή ενημερώνει τον Αϊνστάιν για το μερίδιό του στο κόστος του βιβλίου που ήταν το δώρο του Μπλούμενταλ – 40 μάρκα. Τέλος, πολύ σημαντική είναι η επιστολή που έστειλε ο Καραθεοδωρή στον Αϊνστάιν το 1930 από τη Θεσσαλονίκη, όταν εργαζόταν εκεί για την αναδιοργάνωση του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στην επιστολή αναφέρει ότι ο αμερικανός διπλωμάτης Χένρι Μοργκεντάου (Henry Morgenthau) ήθελε να συναντήσει τον Αϊνστάιν και, επειδή δεν τον γνώριζε προσωπικά, ζήτησε από τον Καραθεοδωρή, που ήταν φίλος του Αϊνστάιν, να κανονίσει μια συνάντηση στο Βερολίνο. Ο Καραθεοδωρή αναφέρει στο γράμμα ότι δεν μπορούσε να αρνηθεί αυτή την εξυπηρέτηση στον Μοργκεντάου, ο οποίος διετέλεσε πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη την εποχή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, επειδή ήταν ένας πολύ καλός φίλος της Ελλάδας (υπήρξε πρόεδρος της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων του ΟΗΕ στην Αθήνα). Πέρα από το γεγονός ότι αυτή είναι η καλύτερη ίσως απόδειξη για το ότι ο Καραθεοδωρή θεωρούνταν καλός φίλος του Αϊνστάιν, η ίδια η επιστολή δημιουργεί ερωτηματικά για το θέμα της συνάντησης, το οποίο δεν αναφέρει ο Καραθεοδωρή. Είχε να κάνει άραγε με το θέμα του αντισημιτισμού, που είχε αρχίσει να αναπτύσσεται εκείνη την εποχή στη Γερμανία, μιας και ο Μοργκεντάου ήταν, όπως και ο Αϊνστάιν, Εβραίος; Είχε να κάνει με τη μετανάστευση Εβραίων στην Παλαιστίνη; Είχε να κάνει με πρόσκληση του Αϊνστάιν για τις ΗΠΑ, όπου ο τελευταίος ταξίδεψε τον Δεκέμβριο του 1930; Πιθανότατα δεν θα το μάθουμε ποτέ.

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή ήταν σαφώς ένας από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς του προηγούμενου αιώνα. Η αξία του ανδρός είναι αναγνωρισμένη κι αδιαμφισβήτητη. Όπως δείξαμε παραπάνω, τα υπόλοιπα που γράφονται και ακούγονται είναι μύθοι και υπερβολές.

Πηγή:https://www.ellinikahoaxes.gr/2019/09/13/karatheodori-einstein/ του Γ. Γιώτη