Η μετακίνηση του «βόρειου» μαγνητικού πόλου της Γης

του καθηγητή Χ. Βάρβογλη για το Πειράματα Φυσικής με Απλά Υλικά

Την Κυριακή 15 Δεκεμβρίου 2019 αναρτήθηκε στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ / ΜΠΕ) ένα άρθρο με τίτλο «Ο μαγνητικός βόρειος πόλος της Γης μετακινείται πια με μεγάλη ταχύτητα», το οποίο υπογράφεται από τον κύριο Παύλο Δρακόπουλο και αναδημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα Πειράματα Φυσικής με απλά υλικά. Το άρθρο αυτό διάβασε αναδημοσιευμένο σε ελληνικούς ιστότοπους η γυναίκα μου κει με ρώτησε τι ακριβώς συμβαίνει. Έριξα μια ματιά στο άρθρο και παρατήρησα κάποιες ανακρίβειες και παρανοήσεις. Για παράδειγμα κοντά στον βόρειο γεωγραφικό πόλο της Γης βρίσκεται ο νότιος μαγνητικός –και όχι ο βόρειος. Έτσι αποφάσισα να ψάξω λίγο περισσότερο το θέμα. Διαπίστωσα λοιπόν ότι στις 13 Δεκεμβρίου είχαν δημοσιευθεί δύο αντίστοιχα άρθρα: ένα του Clive Cookson στην εφημερίδα Finacial Times και ένα του Jonathan Chadwick στην εφημερίδα Daily Mail. Το άρθρο του ΑΠΕ μοιάζει σε πολύ μεγάλοι βαθμό με το πρώτο.
Καταρχήν νομίζω ότι για λόγους στοιχειώδους δημοσιογραφικής συνέπειας θα έπρεπε να αναφέρονται οι πηγές του άρθρου. Όσον αφορά τώρα την ουσία, η κατάσταση έχει ως εξής. Το μαγνητικό πεδίο της Γης οφείλεται στην ύπαρξη ενός μανδύα από λιωμένο σίδηρο και νικέλιο κάτω ακριβώς από τον στερεό φλοιό της Γης. Στον ρευστό αυτόν μανδύα κυκλοφορούν ανοδικά και καθοδικά ρεύματα ύλης, με τα οποία μεταφέρεται θερμότητα από το εσωτερικό της Γης προς την επιφάνειά της. Αυτή η κίνηση, σε συνδυασμό με την περιστροφή της Γης, δημιουργεί ελικοειδή ηλεκτρικά ρεύματα που με τη σειρά τους δημιουργούν το μαγνητικό πεδίο του πλανήτη μας. Το μοντέλο αυτό είχε προταθεί από τον Eugene Parker τη δεκαετία του 1950 για να ερμηνεύσει το μαγνητικό πεδίο του Ήλιου και έχει επιβεβαιωθεί με αριθμητικούς υπολογισμούς σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Όμως το ομαλό διπολικό μαγνητικό πεδίο που προκύπτει από αυτή τη διαδικασία, παρόμοιο με αυτό ενός ραβδοειδούς μαγνήτη στο οποίο υπάρχουν δύο αντίθετοι μαγνητικοί πόλοι κοντά στους γεωγραφικούς πόλους της Γης, δεν είναι ευσταθές. Αντίθετα φθίνει με τον χρόνο, έως ότου κάποτε γίνει ανώμαλο, χωρίς ξεκάθαρους πόλους, και ομαλοποιηθεί στη συνέχεια και πάλι σε διπολική μορφή -αυτή τη φορά όμως με τους πόλους ανεστραμμένους. Πώς μπορούμε άραγε να συνδέσουμε αυτή τη διαδικασία με την ιστορία της Γης; Στη στερεή επιφάνειά της παρατηρούμε μαγνητικά ορυκτά που προέρχονται από την στερεοποίηση της λιωμένης λάβας, οπότε η κατεύθυνση του μαγνητικού πεδίου στο στερεό συμπίπτει με την κατεύθυνση του γήινου μαγνητικού πεδίου εκείνη την εποχή. Με βάση αυτές τις παρατηρήσεις γνωρίζουμε ότι η διαδικασία αναστροφής των μαγνητικών πόλων της Γης δεν έχει κάποια κανονικότητα, αφού τα διαστήματα μεταξύ διαδοχικών αναστροφών κυμαίνονται από 150.000 μέχρι και πάνω από 10.000.000 χρόνια. Η ίδια η διαδικασία αναστροφής διαρκεί μερικές χιλιάδες χρόνια. Η τελευταία αναστροφή συνέβη πριν από περίπου 800.000 χρόνια, στην παλαιολιθική εποχή, οπότε δεν θα ήταν απίθανο να βρισκόμαστε στη φάση μιας νέας αναστροφής. Αξίζει να σημειώσω ότι λόγω διαφοράς στις φυσικές συνθήκες και το μέγεθος του Ήλιου, η αναστροφή των πόλων σε αυτόν είναι σχεδόν περιοδική και συμβαίνει κατά μέσον όρο κάθε 11 χρόνια.
Παλαιότερα η ναυσιπλοΐα βασιζόταν σχεδόν αποκλειστικά στη μαγνητική πυξίδα, της οποίας ο βόρειος πόλος έχει κατεύθυνση χονδρικά προς τον βόρειο γεωγραφικό πόλο. Τα τελευταία χρόνια όμως η χρήση της μαγνητικής πυξίδας έχει αντικατασταθεί αρχικά από τη γυροσκοπική πυξίδα και στη συνέχεια από το Παγκόσμιο Σύστημα Στιγματοθέτησης ( Global Positioning System, GPS). Σήμερα η μαγνητική πυξίδα έχει πολύ μικρή χρησιμότητα, κυρίως σε περιπτώσεις που δεν είναι δυνατή η επαφή με τους δορυφόρους των διαφόρων συστημάτων εντοπισμού. Εδώ αξίζει να σημειώσω ότι ο βόρειος μαγνητικός πόλος έλκεται από τον νότιο, όπως τα θετικά ηλεκτρικά φορτία έλκονται από τα αρνητικά. Επομένως κοντά στον βόρειο γεωγραφικό πόλο της Γης βρίσκεται ο νότιος μαγνητικός πόλος της! Είναι ένα λάθος στην ονοματολογία που έγινε τον Μεσαίωνα και μας ταλαιπωρεί από τότε. Επομένως η αλλαγή θέσης του νότιου μαγνητικού πόλου της Γης δεν έχει κάποια σοβαρή συνέπεια στα ταξίδια, στις μεταφορές και στις τοπογραφικές εργασίες. Έχει όμως ενδεχόμενα μια πολύ σοβαρή συνέπεια στο μέλλον της ανθρωπότητας, επειδή το μαγνητικό πεδίο της Γης είναι η ασπίδα μας απέναντι στις βλαβερές κοσμικές ακτίνες. Αυτές, παρά το όνομά τους, είναι φορτισμένα σωματίδια, κυρίως ηλεκτρόνια και πρωτόνια, που κατευθύνονται με μεγάλη ταχύτητα προς τη Γη. Αυτή την εποχή το μαγνητικό πεδίο της Γης λειτουργεί σαν εμπόδιο, αναγκάζοντας τις κοσμικές ακτίνες να «στρίβουν» και να παρακάμπτουν -εν πολλοίς- τον πλανήτη μας. Είναι όμως σίγουρο ότι τις εποχές πουν συνέβησαν αναστροφές του μαγνητικού πεδίου της Γης το DNA των ζωντανών οργανισμών υπέστη μεταλλάξεις από τις κοσμικές ακτίνες. Αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκη κακό, αφού μια μετάλλαξη μπορεί να δημιουργήσει πιο ικανούς οργανισμούς. Σίγουρα όμως θα έχει και βλαβερές, συνέπειες, όπως π.χ. αυξημένη συχνότητα καρκίνων. Ευτυχώς η επόμενη αντιστροφή δεν φαίνεται ότι θα συμβεί την προσεχή χιλιετία.

Ένα άρθρο του καθηγητή του ΑΠΘ Χάρη Βάρβογλη ειδικά για το Πειράματα Φυσικής με Απλά Υλικά
Ευχαριστώ για την επιστημονική κριτική .
Δεν κατεβάζω το προηγούμενο άρθρο για να μπορεί να γίνει η κριτική ορθά.