Πλανήτες γύρω από λευκούς νάνους

του καθηγητή Χ. Βάρβογλη για το Πειράματα Φυσικής με Απλά Υλικά

Πριν λίγες μέρες το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ) κυκλοφόρησε ένα άρθρο με τίτλο:

Ανακαλύφθηκε ο πρώτος γιγάντιος εξωπλανήτης γύρω από άστρο λευκό νάνο
και υπότιτλο

Μια εικόνα από το μέλλον του δικού μας ηλιακού συστήματος

Πολλά Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας (ΜΜΕ) «τσίμπησαν» από τον υπότιτλο και αναδημοσίευσαν το άρθρο, θεωρώντας ότι η σχετική αρχική επιστημονική δημοσίευση έχει σχέση με το μέλλον του Ηλιακού Συστήματος, κάτι που δεν είναι σωστό. Δεν είναι η πρώτη φορά που άρθρο του ΑΠΕ δεν αποδίδει την πραγματικότητα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι συντάκτες του μεταφράζουν τα δελτία τύπου των ερευνητικών ομάδων χωρίς να αντιλαμβάνονται το περιεχόμενό τους και, φυσικά, χωρίς να διαβάζουν τη σχετική επιστημονική δημοσίευση. Η πραγματικότητα είναι πολύ πιο πεζή αλλά έχει το ενδιαφέρον της -αλλιώς δεν θα δημοσιευόταν στο Nature, ένα από τα καλύτερα επιστημονικά περιοδικά.
Η ερευνητική ομάδα επέλεξε από έναν γνωστό κατάλογο λευκών νάνων κάποιον με «ασυνήθιστο» φάσμα. Παρατήρησε το φάσμα του σε υψηλή ανάλυση και διαπίστωσε ότι αυτό δείχνει την παρουσία υδρογόνου και βαρύτερων στοιχείων σε αναλογία όπως αυτή που θεωρούμε ότι έχουν αέριοι πλανήτες, σαν το Ποσειδώνα του δικού μας ηλιακού συστήματος. Ερμήνευσαν αυτή την παρατήρηση υποθέτοντας ότι υπάρχει ένας τέτοιος αέριος πλανήτης σε μικρή απόσταση από τον λευκό νάνο και ότι η έντονη ακτινοβολία του λευκού νάνου διαλύει τα επιφανειακά στρώματα του πλανήτη, δημιουργώντας έναν δίσκο από το υλικό του πλανήτη. Από αυτό το μοντέλο προκύπτει ότι ο πλανήτης περιφέρεται γύρω από τον λευκό νάνο σε απόσταση της τάξης του ενός εκατομμυρίου χιλιομέτρων, περίπου 50 φορές μικρότερη από την απόσταση του Ερμή από τον Ήλιο. Το γεγονός αυτό συμφωνεί με τις πολυάριθμες παρατηρήσεις μεγάλων αέριων πλανητών που κινούνται σε μικρή απόσταση από τον μητρικό αστέρα τους. Τέτοιου είδους πλανητικά συστήματα δεν φαίνεται να σχετίζονται με το δικό μας, στο οποίο η απόσταση του Ποσειδώνα από τον Ήλιο είναι 4,5 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα, δηλαδή πάνω από χίλιες φορές μεγαλύτερη από αυτήν του αέριου γίγαντα από τον λευκό νάνο.
Από τα χαρακτηριστικά του μοντέλου μπορεί να βγάλει κανείς και μερικά εντυπωσιακά νούμερα για το μέγεθος του λευκού νάνου και του πλανήτη του, τα οποία μπορεί όμως να οδηγήσουν σε παρανοήσεις αν δεν διευκρινιστεί αν μιλάμε για διαμέτρων των σωμάτων ή για μάζας. Το πρόβλημα ξεκινάει από την ιδιόμορφή κατάσταση του λευκού νάνου, ο οποίος έχει μάζα όση ο Ήλιος, συγκεντρωμένη όμως σε μια σφαίρα όση η Γη. Έτσι η μάζα του είναι πολύ μεγάλη, αλλά η διάμετρός του πολύ μικρή. Αν συγκρίνουμε λοιπόν τη διάμετρο του πλανήτη με τη διάμετρο του λευκού νάνου, βρίσκουμε ότι ο πλανήτης έχει μεγαλύτερες διαστάσεις. Αν όμως συγκρίνουμε τη μάζα του πλανήτη με τη μάζα του λευκού νάνου, βρίσκουμε ότι η μάζα του τελευταίου είναι ασυγκρίτως μεγαλύτερη.

Ευχαριστώ θερμά τον καθηγητή του ΑΠΘ Χ. Βάρβογλη για το άρθρο.