Βάσω Παυλίδου: Η αναμέτρηση με συμπαντικά προβλήματα
Η ελληνίδα αστροφυσικός Υψηλών Ενεργειών ερευνά το τεράστιο θέμα της «σκοτεινής ενέργειας» στο Σύμπαν αλλά αρνείται να μείνει μακριά από την αίθουσα διδασκαλίας, το καμίνι όπου δοκιμάζεται το μέταλλο των γνώσεών της
«Εμείς που έχουμε το προνόμιο να ασχολούμαστε με την έρευνα είμαστε σαν εκείνους τους αξιωματικούς στη σειρά «Σταρ Τρεκ». Βρισκόμαστε στη γέφυρα του διαστημοπλοίου «Εντερπράιζ» και μπορούμε να βλέπουμε όσα συμβαίνουν έως βαθιά μέσα στο Σύμπαν ενώ οι υπόλοιποι που εργάζονται στα διάφορα καταστρώματα πιο κάτω δεν έχουν την ίδια δυνατότητα – γι’ αυτό και η επικοινωνία των ανακαλύψεών μας στο ευρύ κοινό δεν είναι προαιρετική, είναι υποχρέωσή μας» λέει η κυρία Βάσω Παυλίδου στο ΒΗΜΑ-Science. Από το 2012 που επέστρεψε στην Ελλάδα διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και κάνει έρευνα σε τομείς όπως η αστροφυσική υψηλών ενεργειών, η κοσμολογία, η πολωσιμετρία πηγών υψηλής ενέργειας, τα μαγνητικά πεδία στον γαλαξία μας και σε εξωγαλαξιακά περιβάλλοντα, η ραδιοαστρονομία, η σκοτεινή ύλη, η σκοτεινή ενέργεια, η διερεύνηση σωματιδιακής φυσικής μέσω αστροφυσικής και κοσμικών ακτίνων.
Στην κλασική ερώτηση για το πώς ασχολήθηκε με την έρευνα των μακρινών γαλαξιών και τη μελλοντική εξέλιξη του Σύμπαντος μας παραπέμπει και πάλι σε ένα κλασικό έργο επιστημονικής φαντασίας. Στην «Οδύσσεια του Διαστήματος», μετά το πρώτο βιβλίο, όταν οι εξωγήινοι έχουν μετατρέψει τον Δία σε Ηλιο-Εωσφόρο. Εκεί υπάρχει ένας επιστήμονας-αστροφυσικός, ο Βασίλι Ορλόφ, που αν και δεν είναι πρωταγωνιστής τής κίνησε το ενδιαφέρον γιατί με τις γνώσεις του έδινε λύσεις. Ηταν δεν ήταν τότε 11 ετών! Τελειώνοντας το Φυσικό Τμήμα του Αριστοτελείου το 1999, έφυγε στις ΗΠΑ για το διδακτορικό της στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι. Εργάστηκε ως μεταδιδακτορική υπότροφος στο Ινστιτούτο Κοσμολογικής Φυσικής του Πανεπιστημίου του Σικάγου και ως υπότροφος Einstein στο Caltech. Τη χρονιά 2011-2012 ήταν επισκέπτρια ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Ραδιοαστρονομίας Max-Plank στη Γερμανία. Ηλθε στην Κρήτη το φθινόπωρο του 2012 και από το 2018 είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Φυσικής.
Στο εσωτερικό των μαύρων οπών
Μόλις έχει ολοκληρώσει άλλο ένα μεγάλο ερευνητικό πρόγραμμα που το όνομα εργασίας, Robopol, κάθε άλλο παρά μπορεί να προδώσει τη σημασία και το βεληνεκές του. Εχει σχέση με την τρίτη από τις κατηγορίες των μαύρων οπών, τις «υπερμεγέθεις» (οι άλλες δύο είναι οι «αστρικές» και οι «ενδιάμεσες»), που έχουν μάζα τουλάχιστον 1 δισεκατομμύριο φορές τη μάζα του δικού μας ήλιου. Είναι γνωστό πως εκτός από τον ορίζοντα γεγονότων (δηλαδή μια νοητή σφαίρα με ακτίνα αριθμητικά ίση με το διπλάσιο της μάζας της μαύρης οπής, που περιβάλλει το υλικό της μαύρης οπής και από αυτήν δεν διαφεύγουν ούτε καν οι ακτίνες φωτός) υπάρχει και η εργόσφαιρα. Εχει σχήμα ελλειψοειδούς και περιβάλλει τον ορίζοντα γεγονότων. Σε αυτόν τον χώρο «εάν ένα αντικείμενο περάσει από τον κανονικό χώρο στο εσωτερικό του, μπορεί ακόμα να εκδιωχθεί από τη μαύρη οπή, κερδίζοντας μάλιστα ενέργεια από την περιστροφή της. Οποιο σώμα βρεθεί εκεί μέσα θα αναγκαστεί να περιστρέφεται όπως και η μαύρη οπή. Αν όμως διαθέτει μαγνητικό πεδίο, υπάρχει τόσο ισχυρή αλληλεπίδραση που κάνει να εκτοξεύονται τεράστιοι πίδακες ύλης από τους χώρους αυτούς. Η μακροχρόνια καταγραφή της πόλωσης του φωτός στα χέρια μιας επιδέξιας ομάδας με πολλή υπομονή μπορεί να αποκαλύψει το ότι πράγματι μαγνητικά πεδία συνδέονται με τη δημιουργία και τη δράση αυτών των γιγαντιαίων πιδάκων».
Η ομάδα της Κρήτης όμως έχει και αρκετά άλλα σίδερα στη φωτιά. Από τα πιο φιλόδοξα ερευνητικά σχέδιά της είναι η έρευνα για τη λεγόμενη «σκοτεινή ενέργεια». Ενα υποθετικό είδος ενέργειας που εκτείνεται παντού και τείνει να επιταχύνει τη διαστολή του Σύμπαντος. Η σκοτεινή ενέργεια είναι η πιο αποδεκτή υπόθεση για να εξηγήσει παρατηρήσεις από το 1990 και έπειτα που δείχνουν ότι το Σύμπαν διαστέλλεται με επιταχυνόμενο ρυθμό, αλλά όχι η μόνη, διότι υπάρχουν και οι μη ομογενείς κοσμολογίες που δεν τη δέχονται. Οπως εξηγεί η κυρία Παυλίδου: «Εμείς έχουμε επιλέξει ένα σμήνος γαλαξιών (ένα σμήνος αποτελείται από περίπου χίλιους), που θα είναι το «κουτί», ο περιορισμένος δηλαδή χώρος όπου θα ψάξουμε να δούμε αν θα υπάρχουν ενδείξεις για την ύπαρξη σκοτεινής ενέργειας αναζητώντας το όριο ανάμεσα στη βαρύτητα και τη διαστολή». Αυτό σχετίζεται με το ότι το Σύμπαν διαστέλλεται, οι γαλαξίες μεταξύ τους απομακρύνονται, αλλά τα άστρα μέσα σε έναν γαλαξία διατηρούν τις αποστάσεις τους. Είναι η σκοτεινή ενέργεια, με την αντιβαρυτική ιδιότητα που της αποδίδεται, συνυπεύθυνη για αυτή τη σταθεροποίηση;
Ενα ακόμα φιλόδοξο σχέδιο είναι να ανιχνευθεί η προέλευση κοσμικών ακτινοβολιών με υπερυψηλές ενέργειες (της τάξης των 1018 eV). Για να φθάσουν στις «πηγές» τους οι ερευνητές θα πρέπει να παρακολουθήσουν την εκτροπή τους ώσπου να φθάσουν έως εμάς. Αντί για τεχνητά μαγνητικά πεδία, θα εκμεταλλευθούν το μαγνητικό πεδίο του δικού μας γαλαξία. Θα εντοπίσουν τις περιοχές με ενισχυμένη ροή και από εκεί θα προσπαθήσουν να ανιχνεύσουν την αντίστροφη πορεία φθάνοντας έως τα όρια του Γαλαξία και από εκεί να προσανατολιστούν. Κάτι καθόλου απλό φυσικά.
Διδασκαλία και αυτογνωσία
Παρόλο που η έρευνα απαιτεί πολύ χρόνο, λέει ότι δεν θα δεχόταν ποτέ να απαλλαγεί από τη διδασκαλία των φοιτητών στην αίθουσα. Παραδέχεται βέβαια ότι μπορεί από τους 200 στο αμφιθέατρο μόνο οι 20 να έχουν έλθει διότι θέλουν να συνεχίσουν στη Φυσική, ωστόσο θεωρεί ότι όχι μόνο αξίζει η προσπάθεια και μόνο για αυτούς αλλά και ότι η πρόκληση να μεταδώσεις αυτά που ξέρεις σε όλους σε βοηθά στην αναζήτηση για την απόκτηση μιας πιο στέρεης γνώσης.
Δεν μπορούμε παρά να κλείσουμε με τα λόγια που χρησιμοποίησε σε μια από τις ομιλίες της, σχετικά με τη θέση του πλανήτη μας μέσα στον υπόλοιπο κόσμο που τον περιβάλλει: «Το σπίτι μας η Γη είναι ένας κόκκος σκόνης στο Σύμπαν. Αυτό μοιραζόμαστε. Πρέπει να το φροντίσουμε και να το υπερασπιστούμε απέναντι σε ένα αχανές, σκληρό, αφιλόξενο και αδιάφορο Σύμπαν. Ενα Σύμπαν που έχει ξεπαστρέψει αστέρια, πλανήτες, γαλαξίες ολόκληρους και τους δεινόσαυρους. Που έκαναν το λάθος να επενδύσουν σε μεγάλα δόντια αντί να επενδύσουν σε τεχνολογίες εκτροπής των μετεωριτών (!). Και το μόνο όπλο που έχουμε είναι η γνώση. Και παραδόξως ο μόνος δρόμος προς αυτήν είναι η τέλεια ταπεινότητα. Η συνειδητοποίηση της ολοκληρωτικής και δυσβάστακτης κοσμικής μας ασημαντότητας».
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου