Οχι στις ίσες αποστάσεις
Σύμφωνα με πρόσφατη είδηση που δημοσιεύθηκε στην «Καθημερινή», το περιοδικό της Ενωσης Ελλήνων Φυσικών (ΕΕΦ) «Physics News» δημοσίευσε άρθρο που υποστηρίζει με βάση ένα (νοητικό, καταλαβαίνω) πείραμα ότι η Θεωρία της Σχετικότητας είναι εσφαλμένη. Στέλεχος της ΕΕΦ δικαιολόγησε τη δημοσίευση λέγοντας ότι είναι «απλώς μια άποψη», η οποία προβλήθηκε «στο πλαίσιο του πλουραλισμού». Στην πραγματικότητα, η δημοσίευση ήταν απολύτως άστοχη και πρέπει να ανακληθεί.Η δημοσίευση του συγκεκριμένου άρθρου και η αιτιολόγησή της ξεκινούν από μια παρανόηση. Στην καθημερινή γλώσσα χρησιμοποιούμε τη λέξη «θεωρώ» ως συνώνυμο του «νομίζω», για να εκφράσουμε την άποψή μας. Για παράδειγμα λέμε «Θεωρώ ότι ο Θανάσης φτιάχνει νοστιμότατη φασολάδα» ή «Θεωρώ ότι ο δολοφόνος της δούκισσας είναι ο μονόφθαλμος μπάτλερ». Ομως μια επιστημονική θεωρία δεν είναι προσωπική άποψη. Η θεωρία της σχετικότητας δεν είναι η γνώμη του Αϊνστάιν για τους νόμους του σύμπαντος. Οπως όλες οι καθιερωμένες επιστημονικές θεωρίες, είναι η αλήθεια στην οποία έχει καταλήξει σήμερα η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα έπειτα από δεκαετίες εξαντλητικής έρευνας.
Μια επιστημονική θεωρία εξηγεί ένα στοιχείο του φυσικού κόσμου και μπορεί να ελεγχθεί επαναλαμβανόμενα σύμφωνα με την επιστημονική μέθοδο με συγκεκριμένο ευρέως παραδεκτό τρόπο παρατήρησης, μέτρησης και αξιολόγησης των αποτελεσμάτων. Το να πει κάποιος ότι στην πανσέληνο της 9ης Μαρτίου θα γίνει σεισμός στην Παταγονία, δεν είναι επιστημονική θεωρία, διότι αφορά μία μόνο παρατήρηση. Αντίθετα, το ότι οι σεισμοί στην Παταγονία σχετίζονται με την πανσέληνο θα μπορούσε να αποτελέσει επιστημονική θεωρία, επειδή μπορούμε: α) ανατρέχοντας σε παλιούς σεισμούς να ελέγξουμε αν υπάρχει στατιστική συσχέτιση και β) να αξιολογήσουμε βάσει νέων σεισμολογικών παρατηρήσεων αν βοηθά στην πρόβλεψη μελλοντικών σεισμών (αμφιβάλλω).
Οπου είναι δυνατό, η θεωρία ελέγχεται με βάση πειράματα (π.χ. για τη θεωρία της βαρύτητας ρίχνοντας σφαίρες διαφορετικής μάζας από τον Πύργο της Πίζας). Αλλιώς, η θεωρία θα πρέπει να διατυπώνει την απλούστερη δυνατή εξήγηση του φαινομένου. Για παράδειγμα, πιστεύουμε ότι η θέση της Γης στο ηλιακό σύστημα εξηγείται από τον νόμο της βαρύτητας και όχι ότι η Γη στηρίζεται πάνω σε έναν ελέφαντα που στέκεται πάνω σε τέσσερις τεράστιες χελώνες.
Ειδικά για τη θεωρία της σχετικότητας τα πειραματικά δεδομένα είναι αξιοθαύμαστα. Ηδη, πριν από τη διατύπωσή της, πειράματα ακριβείας είχαν αποτύχει στο να αποδείξουν την ύπαρξη της επικρατούσας τότε θεωρίας του «αιθέρα». Αργότερα, η γενική θεωρία της σχετικότητας εξήγησε επιτυχημένα τις περίεργες παρατηρήσεις της τροχιάς του Ερμή, ενώ η ειδική θεωρία της σχετικότητας επιβεβαιώθηκε, μεταξύ άλλων, από τη συμπεριφορά ατομικών ρολογιών σε πτήσεις. Σήμερα, εφαρμογές όπως το σύστημα εντοπισμού θέσης GPS δεν θα δούλευαν αν στον σχεδιασμό τους δεν είχε ληφθεί υπόψη η συγκεκριμένη θεωρία.
Θα με ρωτήσετε, δεν μπορεί μια θεωρία να αποδειχθεί εσφαλμένη; Και βέβαια μπορεί· αυτός είναι ο τρόπος που προοδεύει η επιστήμη. Η διαδικασία όμως απόρριψης ή αποδοχής μιας θεωρίας είναι πολύ συγκεκριμένη. Βασίζεται στην άτεγκτη και αδέκαστη κρίση ομότιμων επιστημόνων των επιστημονικών εργασιών που υποβάλλονται για δημοσίευση – συνήθως ανώνυμα για να διασφαλίζεται η αμεροληψία.
Δεν πρέπει όμως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης να προσφέρουν βήμα για τη διατύπωση διαφορετικών ή και αιρετικών απόψεων; Η απάντηση είναι φυσικά θετική όταν πρόκειται για διαφορετικές γνώμες π.χ. για θέματα όπως το πώς πρέπει να χειριστεί η χώρα τα προβλήματα στο Αιγαίο, με ποια μέτρα μπορεί να ενισχυθεί η οικονομική ανάπτυξη, ή ποια ποδοσφαιρική ομάδα θα πάρει φέτος το πρωτάθλημα. Η χρήση όμως των επιχειρημάτων της πολυφωνίας και των ίσων αποστάσεων για να δοθεί βήμα σε ψευδοεπιστημονικές θεωρίες και σε τσαρλατάνους είναι εσφαλμένη και ανεύθυνη. Οι απόψεις ότι η Γη είναι επίπεδη, το Ολοκαύτωμα μύθος, η κλιματική αλλαγή ανύπαρκτη, η εξέλιξη των ειδών αναπόδεικτη και οι εμβολιασμοί επικίνδυνοι για τη δημόσια υγεία δεν έχουν σε καμία περίπτωση το ίδιο βάρος με τις καθιερωμένες επιστημονικές θεωρίες. Τα ΜΜΕ δεν έχουν κανέναν λόγο να τις προβάλλουν και καμία υποχρέωση να δίνουν οποιοδήποτε βήμα σε εκπροσώπους τους. Μάλιστα, όπως δυστυχώς συνέβη με το αντιεμβολιαστικό κίνημα, η ανεύθυνη παρουσίαση τέτοιων απόψεων μπορεί να έχει τραγικές συνέπειες.
Ιδιαίτερη ευθύνη έχει το έντυπο της Ενωσης Ελλήνων Φυσικών, το οποίο απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και σε μαθητές και εμφανίζεται να εκπροσωπεί μια επιστημονική κοινότητα. Οι συντάκτες του θα πρέπει να ανακαλέσουν το συγκεκριμένο άρθρο και να εξηγήσουν λεπτομερώς τον λόγο ανάκλησης στους αναγνώστες του. Μπορεί έτσι το θλιβερό αυτό επεισόδιο να αποτελέσει ένα πολύτιμο δίδαγμα για όλους μας.
* Ο κ. Διομήδης Δ. Σπινέλλης είναι πρόεδρος και καθηγητής του Τμήματος Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου