Ο Νεύτων σε καιρούς πανδημίας και η ανθρώπινη δημιουργικότητα

γράφει ο Παναγιώτης Ευαγγελόπουλος στο Spece Gates

Η ανθρωπότητα βρίσκεται σε γενική καραντίνα λόγω πανδημίας. Για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία συμβαίνει ένα γεγονός που επηρεάζει αρνητικά όλα τα έθνη. Οι κάθε είδους ανθρώπινες δραστηριότητες περιορίζονται στο ελάχιστο και ο άνθρωπος, που έχει μάθει να ταξιδεύει και να εξερευνά, μένει έγκλειστος στο σπίτι του. Η συγκεκριμένη πανδημία δεν είναι η μοναδική που έχει αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα και, με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, όχι μια από τις μεγαλύτερες, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τη βουβωνική πανώλη του 14ου αιώνα, την ισπανική γρίπη στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου πολέμου και αρκετές άλλες.
Πώς όμως αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα όλα αυτά τα δραματικά γεγονότα; Συνήθως πληρώνουμε βαρύ τίμημα το οποίο μας κάνει να αναθεωρήσουμε πολλά δεδομένα και να σκεφτούμε τι θα μπορούσαμε να κάνουμε καλύτερα, ώστε να περιοριστεί το μέγεθος της καταστροφής. Εδώ έρχεται η λογική σκέψη από μερικά λαμπρά μυαλά, αν μιλάμε για προηγούμενους αιώνες, και η επιστήμη, την οποία εκπροσωπούν πολλοί άνθρωποι στη σύγχρονη εποχή, για να δώσουν απαντήσεις σε ερωτήματα με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο.

Το σπίτι των παιδικών χρόνων του Νεύτωνα στο Woolsthorpe Manor, Lincolnshire

Όταν μιλάμε, βέβαια, για την επιστημονική πρόοδο σε δύσκολους καιρούς, δεν αναφερόμαστε μόνο σε επιστημονικά πεδία άμεσα συναφή με την εκάστοτε καταστροφή, αλλά και γενικότερα. Ας δούμε ένα τέτοιο παράδειγμα από την ιστορία των φυσικών επιστημών.

Πορτραίτο του Ισαάκ Νεύτωνα από τον Charles Jervas, 1717, Λονδίνο.
Royal Society

Κατά το 1665 έως και το 1666 άλλη μια επιδημία πανώλης πλήττει την Ευρώπη. Μόνο το 1665 στο Λονδίνο, η χώρα πληρώνει ακριβό τίμημα με 70000 θύματα . Το πανεπιστήμιο του Cambridge κλείνει, για να αποτραπεί μια περαιτέρω εξάπλωση της ασθένειας στην ευρύτερη περιοχή. Ο νεαρός Νεύτων (1642 – 1727), φοιτητής του Trinity College, επιστρέφει στη γενέτειρά του. Ο μυστικοπαθής μαθηματικός και φυσικός φιλόσοφος θα απομονωθεί στο Woolsthorpe του Lincolnshire της κεντρικής Αγγλίας για περίπου ένα έτος.

Ο βιογράφος Philip Steele αναφέρει για το έργο του Νεύτωνα πως «το πολύτιμο υλικό που προέκυψε ήταν μια νέα κατανόηση του κόσμου». Αυτή η περίοδος εγκλεισμού για τον Νεύτωνα αναφέρεται χαρακτηριστικά στα Λατινικά ως «annus mirabilis», που σημαίνει «θαυματουργό έτος». Όλο αυτό το διάστημα ο Νεύτων δε μελετά μόνο, όπως έκανε πάντα, αλλά εντρυφεί ακόμη περισσότερο στην πειραματική διαδικασία. Διεξάγει τα πειράματα διάθλασης του φωτός μέσω πρισμάτων και καταλήγει σε πρωτοφανή συμπεράσματα για την ανάλυση και σύνθεση του φωτός. Επινοεί τον απειροστικό λογισμό ανεξάρτητα από τον μεγάλο του αντίπαλο, Leibniz. Και οι δύο μαζί άλλαξαν ριζικά, με αυτόν τον τρόπο, την μαθηματικοποίηση της τότε φυσικής φιλοσοφίας. Μέσα σε όλο αυτόν τον οργασμό παραγωγικότητας, συλλαμβάνει την ιδέα της παγκόσμιας έλξης υπολογίζοντας την κίνηση της Σελήνης γύρω από τη Γη. Αυτή η ιδέα ήταν η πρώτη επίτευξη ενοποίησης δυνάμεων στην ιστορία της Φυσικής, αφού συνειδητοποίησε ότι, για την πτώση των σωμάτων στην επιφάνεια της Γης και για την κίνηση των πλανητών, ευθύνεται η ίδια δύναμη.

Isaac Newton’s Principia, 1687, Λονδίνο
Science Museum Group

Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι αυτή η περίοδος ήταν ιδιαίτερα παραγωγική για τον Νεύτωνα. Αυτό δεν έγινε άμεσα αντιληπτό εκείνη την περίοδο και ένας από τους λόγους ήταν και η μυστικοπάθεια του ίδιου του Νεύτωνα, ο οποίος άργησε να προχωρήσει σε έκδοση αυτών των έργων, με κορωνίδα βέβαια τις «Μαθηματικές Αρχές της Φυσικής Φιλοσοφίας» (Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica), που δημοσιεύτηκαν είκοσι χρόνια μετά, και αυτό συνέβη μετά από επίμονη παραίνεση του φίλου του, Edmund Halley, ο οποίος βοήθησε να εκδοθεί το συγκεκριμένο έργο με προσωπικές του δαπάνες.

Συμπερασματικά, φαίνεται πως σε τέτοιες συνθήκες απομόνωσης σε κάποια λαμπρά μυαλά επικρατεί πειθαρχία στη σκέψη, υπομονή και επιμονή για να αξιοποιηθεί ο διαθέσιμος χρόνος με τη μέγιστη παραγωγικότητα. Το παραπάνω γεγονός αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα, αλλά υπάρχουν και άλλα παρόμοια και στον χώρο της τέχνης.

«Here lies that which was mortal of Isaac Newton»: το μνημείο του Νεύτωνα στο Αββαείο του Westminster

Όσον αφορά στην επιστήμη, η άοκνη προσπάθεια των επιστημόνων όλων των κλάδων ποτέ δε σταματά να μας παρέχει απαντήσεις σε ερωτήματα που μέχρι χθες φάνταζαν δυσεπίλυτα. Κάθε μέρα λύνουμε νέα προβλήματα και κάθε μέρα προσαρμοζόμαστε σε νέες συνθήκες, για να βελτιώσουμε τη ζωή μας, και πιστεύω πως αυτό είναι το δίδαγμα αυτής της ιστορίας. Αυτή είναι η ελπίδα!

Υ.Γ.: Μόλις πριν λίγες ημέρες το ESO (European Southern Observatory) δημοσίευσε τις παρατηρήσεις της κίνησης ενός άστρου γύρω από την υπερμεγέθη μελανή οπή στο κέντρο του Γαλαξία μας, που έρχονται σε πλήρη συμφωνία με τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Einstein.

Διαβάστε για αυτήν την ανακάλυψη το μεταφρασμένο δελτίο τύπου από τη Λένα Λαμπροπούλου

Αναφορές
http://www.openculture.com/2020/03/isaac-newton-conceived-of-his-most-groundbreaking-ideas-during-the-great-plague-of-1665.html
https://www.bbc.co.uk/teach/isaac-newton-the-man-who-discovered-gravity/zh8792p
https://en.wikipedia.org/wiki/Isaac_Newton
https://www.sciencemuseum.org.uk/objects-and-stories/newton-londo