Θεμέλια των Επιστημών: Ένα πρωτόγνωρο πείραμα στο μεγάλο αμφιθέατρο του Φυσικού Αθήνας

του Β. Παππά από το Υλικονετ

Το 1975-77, το Φυσικό της Αθήνας αναζητά τη νέα «περπατησιά» του στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Νέοι καθηγητές μεταφέρουν την επιστημονική αύρα της Ευρώπης και της Αμερικής, αλλά και παλαιοί της Σχολής που νιώθουν να ξεφεύγουν από τη μέγγενη του σπουδαστικού της ασφάλειας και του κυβερνητικού επιτρόπου. Στη Σχολή δημιουργείται η «Τριμερής Επιτροπή» αποτελούμενη από εκπροσώπους των καθηγητών, από βοηθούς (τότε) και από εκπροσώπους των φοιτητών (σπουδαστικός Σύλλογος Δημόκριτος). Παρεμβάσεις σε διδασκόμενα γνωστικά αντικείμενα (θεωρητική φυσική, στερεό, θεωρητική μηχανική, μαθηματικά), στα εργαστήρια (βλ. φυσικοχημείας, πυρηνικής φυσικής) που καταλήγουν στη διατύπωση ενός νέου Προγράμματος Σπουδών και το οποίο όσο και να φαίνεται παράξενο συναντά αντιδράσεις τόσο από τον κοσμήτορα της Σχολής, όσο και από την Πρυτανεία.

Ένα από τα αποτελέσματα αυτής της ζύμωσης στο «Φυσικείο» ήταν και η καθιέρωση των κύκλων σεμιναρίων «Θεμέλια των Επιστημών». Κάθε Τετάρτη στο ΜΑΜΦ (Μεγάλο Αμφιθέατρο Μεγάρου Φυσικής) στη συνήθως γεμάτη ασφυκτικά αίθουσα, με τον τεράστιο πάγκο και τον φοβερό ενισχυτή που έμοιαζε με κλωβό Faraday, ξεδιπλωνόταν η προσπάθεια διεπιστημονικής συνεργασίας μεταξύ κλάδων των φυσικών επιστημών, της φιλοσοφίας, των μαθηματικών, των παιδαγωγικών και της κοινωνιολογίας. Η φυσική, η χημεία, η βιολογία συναντούσαν τα μαθηματικά, την ιστορία των επιστημών, την επιστημολογία, τις κοινωνικές επιστήμες. Το Πανεπιστήμιο (όχι μόνο της Αθήνας) «ανακαλύπτει» τα ερευνητικά κέντρα του Δημόκριτου και του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών σε δημόσιες διαλέξεις, συζητώντας «θεμελιακά προβλήματα των επιστημών και αναζητώντας τις επιστημολογικές συσχετίσεις τους» σε σύνδεση με τα προβλήματα που έθετε η κοινωνία. Οι έντονες και σε βάθος συζητήσεις / αντιπαραθέσεις που ακολουθούσαν μετά την κάθε ομιλία άφηναν το «αποτύπωμα» και σχολιαζόταν με μερικούς καθηγητές ακόμη και στις παραδόσεις τους.

Οι περίοδοι των διαλέξεων ήταν τέσσερεις . Η πρώτη το 1977-78, η δεύτερη το 1979-80 και ακολούθησε η τρίτη το 1980-81 και η τελευταία το 1981-82, όπως αποτυπώθηκαν σε τέσσερεις καλαίσθητους τόμους που εξέδωσε η ΄Ενωση Ελλήνων Φυσικών. Ενδεικτικά αναφέρουμε ονόματα ομιλητών πρώτης γραμμής τότε που άφησαν το εκπαιδευτικό τους στίγμα στα εκπαιδευτικά, ερευνητικά και κοινωνικά δρώμενα: Αντωνίου, Γαβρόγλου, Ζαχαρίου, Καράς, Καρούμπαλος, Καφάτος, Κριμπάς, Νεγρεπόντης, Μπιτσάκης, Σαρδελής, Λεγάτος, Αναπολιτάνος, Οικονόμου, Βέϊκος, Ηλιόπουλος, Μουσάς, Βεργανελάκης, Φράγκος, Κουτούγκος, Μπαγιόνας, Μπαλτάς, Νούτσος, Φραγκουδάκη κά (βλ. link με τα περιεχόμενα των τόμων https://drive.google.com/file/d/1gtdPWpdna5Cl2NPpzjCuGxZIj1zm-YLi/view?usp=sharing), μια επιστημονική πρωτοπορία για τα εκπαιδευτικά, ερευνητικά και κοινωνικά δρώμενα της χώρας.

Ήταν ένα πρωτόγνωρο πείραμα που άνοιξε νέους ορίζοντες ειδικά σε πολλούς/ες εκ των φοιτητών/τριών της εποχής και στη συνέχεια «πάντρεψαν» τη φυσική με άλλα επιστημονικά πεδία, ειδικά με την επιστημολογία και την ιστορία των επιστημών, τα μαθηματικά και τα παιδαγωγικά.