Σ. Τραχανάς: Το αμάρτημα της Εύας - Φυσική κάτω από τ’ άστρα και δημιουργική μάθηση
«Το αμάρτημα της Εύας: Φυσική κάτω από τ’ άστρα και δημιουργική μάθηση», κυκλοφορεί την Τετάρτη 9 Δεκεμβρίου, https://bit.ly/2HI1aQB
Η Εύα —μια ανήσυχη φοιτήτρια του τμήματος πλατωνικής φυσικής του πανεπιστημίου των καθαρών επιστημών (οι ονομασίες δικές της)— καταλαμβάνεται κάποια στιγμή από την «αμαρτωλή» περιέργεια του πραγματικού κόσμου και αποφασίζει να δραπετεύσει για λίγο από τα υψίπεδα της καθαρής θεωρίας, στα οποία κινείται η σχολή της, και να αφήσει την περιέργειά της να την οδηγήσει. Και ξεκινά τις αναζητήσεις της από τον έναστρο ουρανό. Θέλει ν’ αφεθεί στην παράξενη έλξη που αισθάνονταν πάντα οι άνθρωποι γι’ αυτόν και υπήρξε η κινητήρια δύναμη για να γεννηθεί η ιδέα της νομοκρατούμενης φύσης πρώτ’ απ’ όλα και η ίδια η επιστήμη στη συνέχεια.
Τούτο το βιβλίο δεν είναι παρά η ιστορία της Εύας και τριών φίλων-συμφοιτητών της που μοιράζονται τους προβληματισμούς της και πραγματοποιούν μαζί της ένα εξερευνητικό ταξίδι στον έναστρο ουρανό με μόνο εφόδιο στις αποσκευές τους τη στοιχειώδη λυκειακή μηχανική και οδηγό τα ερωτήματα που οι ίδιοι θέτουν στη διαδρομή.
Στη μάθηση —όπως και στην επιστήμη— πιο σπουδαίες είναι οι ερωτήσεις, όχι οι απαντήσεις: αυτό θα είναι το αγαπημένο τους σύνθημα στην πορεία. Το «δαγκωμένο μήλο που πέφτει» —το βιβλικό μήλο και το μήλο του Νεύτωνα μαζί— είναι το σκίτσο που θα εμπνευστεί η Εύα για να συμβολίσει το μόνο αυθεντικό κίνητρο της επιστήμης και της μάθησης: την έμφυτη περιέργεια του είδους μας για τον κόσμο. Για την Εύα, συμβολίζει επίσης το δημιουργικό σχολείο στο οποίο ονειρεύεται κάποτε να διδάξει.
Γραμμένο —στο μεγαλύτερο μέρος του— σε διαλογική μορφή, το βιβλίο απευθύνεται σε ανήσυχους εκπαιδευτικούς, σε πολίτες με γνήσιο ενδιαφέρον για την επιστήμη και, βέβαια, σε μαθητές ή φοιτητές που ασφυκτιούν —όπως κι οι ήρωες του βιβλίου— μέσα στη στειρότητα του τρόπου διδασκαλίας της επιστήμης στη χώρα μας.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Για το βιβλίο
Ευχαριστίες
ΜΕΡΟΣ Α´. Από τη Γη στον ουρανό: Το ξεκίνημα
Άστρα: Πόσο μακριά είναι αυτά που βλέπουμε;
Πλανήτες: Πώς τους διακρίνουμε στον ουρανό;
Η πρώτη πρόβλεψη: Τι ώρα θα ανατείλει αύριο ο Δίας;
ΜΕΡΟΣ Β´. Η κίνηση των πλανητών: «Το πλαίσιο της παγκόσμιας νομοτέλειας»
Κάτω οι ελλείψεις! ― Ζήτω οι κύκλοι! Οι νόμοι του Kepler πάνε σχολείο
Πρόβλεψη #1: Πότε ο Αποσπερίτης θα γίνει Αυγερινός;
Πρόβλεψη #2: Πότε ο Άρης θα είναι πάλι «στις καλές του»;
Μια μάχη για τα πρωτεία: Μπορεί ο Άρης να νικήσει τον Δία;
Το τέλος της αθωότητας: Το πρόβλημα του Αποσπερίτη ξανά
ΜΕΡΟΣ Γ´. Ο μεγάλος κόσμος εκεί έξω: Διάσημοι αστερισμοί, άστρα γίγαντες, άλλοι «κόσμοι»
Οι κόκκινοι γίγαντες στους αστερισμούς του Σκορπιού και του Ωρίωνα: Πόσο μεγάλοι είναι; Γιατί μεγάλωσαν γερνώντας;
Ο γαλαξίας της Ανδρομέδας στον αστερισμό του Πήγασου: Πόσο μακριά είναι; Γιατί το φως του δεν λαμπυρίζει;
Ένας γίγαντας, που δεν είναι κόκκινος, στον αστερισμό του Κύκνου: Μπορεί να είναι τόσο μακριά όσο λέγεται;
ΜΕΡΟΣ Δ´. Μαύρες τρύπες: Η σκοτεινή πλευρά της βαρύτητας
Νεκρά άστρα: Υπάρχουν τελικά μαύρες τρύπες; Ο «μαύρος κύκνος» και το στοίχημα που έχασε ο Hawking
Πόσο μεγάλη μπορεί να είναι μια μαύρη τρύπα; Υπάρχουν μαύρες τρύπες… τέρατα;
Ποιες είναι πιο επικίνδυνες; Οι μεγάλες ή οι μικρές μαύρες τρύπες;
ΜΕΡΟΣ Ε´. Από τον ουρανό στη Γη: Η επιστροφή
Τ’ άστρα του Βοριά ― Ο πολικός και οι 4 εποχές στη Γη: Έχουν σχέση;
Ο γαλαξίας μας ― Πόσο μεγάλος είναι; Μπορούμε να «μετρήσουμε» τα άστρα του;
Αστρική βαρύτητα και ανθρώπινη ελαφρότητα: Ποια είναι μεγαλύτερη;
Το λεωφορείο-Γη: Γιατί δεν το χάνουμε ποτέ; Εκεί απ’ όπου όλα ξεκίνησαν
ΕΠΙΜΕΤΡΟ: Οι νόμοι πάνω από τους νόμους: Το Σύνταγμα της Φυσικής ― Οι μεγάλες γενικές ιδέες
Η πλατωνική φυσική… επιστρέφει
Το Σύνταγμα της Φυσικής Ι: Οι μεγάλες αρχές διατήρησης
Το Σύνταγμα της Φυσικής ΙΙ: Ο νόμος του αντιστρόφου τετραγώνου
Από τον υλικό κόσμο στον «κόσμο των ιδεών»: Αλήθεια και ομορφιά
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: Ενέργεια και Στροφορμή: Οι πρωταγωνιστές. Μια «σχολική» εισαγωγή στις βασικές έννοιες και ορισμούς
Ενέργεια
Στροφορμή
Βιβλιογραφία
Ευρετήριο όρων
Ευρετήριο εκπαιδευτικών θεμάτων και ιδεών
Βασικά δεδομένα για πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος
Διαβάστε απόσπασμα του βιβλίου εδώ
Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΤΡΑΧΑΝΑΣ
Γεννήθηκε το 1943 στο Καβούσι Λασηθίου Κρήτης, από το δημοτικό σχολείο του οποίου και αποφοίτησε. Έκανε τις γυμνασιακές του σπουδές στο Γυμνάσιο Ιεραπέτρας και το νυχτερινό Γυμνάσιο Αγίου Αρτεμίου Αθηνών απ' όπου και πήρε το απολυτήριό του. Σπούδασε στη Σχολή Μηχανολόγων Ηλεκτρολόγων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, με υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών για όλα τα έτη των σπουδών του. Όμως το ενδιαφέρον του στράφηκε από πολύ νωρίς στη θεωρητική φυσική την οποία και σπούδασε σε μεταπτυχιακό επίπεδο, αρχικά στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών «Δημόκριτος» –με υποτροφία της Εθνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας- και αμέσως μετά (1971) στο τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Harvard με υποτροφία του πανεπιστημίου. Εν τούτοις -παρότι είχε περάσει με υψηλή διάκριση τις εξετάσεις του υποψήφιου διδάκτορα- απέτυχε να προσαρμοστεί στο πανεπιστημιακό περιβάλλον το οποίο τελικά εγκατέλειψε το 1973 αφήνοντας ανολοκλήρωτη τη διατριβή του. Αναζητώντας μια νέα σχέση με τη φυσική, έξω από το πανεπιστημιακό πλαίσιο αυτή τη φορά, αφιέρωσε τα επόμενα δέκα χρόνια της ζωής του (1973-1983) στη συγγραφή ενός βιβλίου κβαντομηχανικής αρχικά, κι ενός βιβλίου διαφορικών εξισώσεων λίγο αργότερα, κυρίως για να απαντήσει δικά του εκκρεμή ερωτήματα παρά να διδάξει κάποιους άλλους. Καλλιέργησε έτσι μια ενδοστρεφή παιδαγωγική που επικεντρώνεται πρωτίστως στην ατελή κατανόηση του αντικειμένου από τον ίδιο το δάσκαλο παρά στις δυσκολίες της πρόσληψής του από το φοιτητή.
Επιστρέφει σε πανεπιστημιακό περιβάλλον -και στην «ομαλή» ζωή- το 1983 όταν, μετά την έκδοση του πρώτου του βιβλίου, μια ομάδα ανθρώπων από το νεοσύστατο τότε Πανεπιστήμιο Κρήτης, με πρωτεργάτη τον Λευτέρη Οικονόμου, έκρινε ότι το τμήμα Φυσικής θα είχε κάτι να κερδίσει από την ανορθόδοξη εμπειρία του. Το πείραμα κρίθηκε μάλλον επιτυχές, και ως αποτέλεσμα αυτού συνεχίζει έκτοτε να διδάσκει στο Φυσικό τμήμα, εκ περιτροπής όλα σχεδόν τα βασικά του μαθήματα. Με έμφαση στην κβαντική θεωρία και τις διαφορικές εξισώσεις. Εν τούτοις η σχέση του με το Φυσικό τμήμα θα παραμείνει άτυπη, χωρίς συμβατικές δεσμεύσεις και οικονομικό περιεχόμενο, το οποίο του επιτρέπει την ανεκτίμητη πολυτέλεια να εκτελεί το διδακτικό του έργο ως μια απόλυτα εθελοντική επιλογή. Ενώ η οργανική του θέση όλα αυτά τα χρόνια είναι στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) όπου είχε μέχρι και το 2013 την ευθύνη της διεύθυνσης των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης. Σε αναγνώριση της διδακτικής προσφοράς του στο Φυσικό τμήμα, το Πανεπιστήμιο Κρήτης τον αναγόρευσε το 2002 σε επίτιμο διδάκτορά του, ενώ το έτος 2012 του απονεμήθηκε το εθνικό «Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας Βασίλη Ξανθόπουλου - Στέφανου Πνευματικού» που επιδίδεται από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Σημαντικότερο από την άμεση διδασκαλία -ως προς την έκταση της επίδρασης που μπορεί να έχει- θεωρεί ο ίδιος το συγγραφικό του έργο. Το οποίο αριθμεί σήμερα εννέα συνολικά βιβλία στα πεδία της κβαντικής μηχανικής και των διαφορικών εξισώσεων. Βιβλία που ευτύχησαν να αγαπηθούν από τους αναγνώστες τους και λόγω αυτού να έχουν πλέον καθιερωθεί ως τα βασικά συγγράμματα στα τμήματα θετικών επιστημών και τις πολυτεχνικές σχολές της χώρας.
Στενά συνυφασμένο με τη διδασκαλία και τη συγγραφή θεωρεί και το έργο του στις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Την προσπάθεια να δημιουργηθεί μια εστία ποιότητας για το επιστημονικό βιβλίο τόσο των θετικών όσο και των ανθρωπιστικών επιστημών. Ένας δημόσιος θεσμός που θα βασίζει τη λειτουργία του πρωτίστως στην κοινωνία των πολιτών προς την οποία απευθύνεται το έργο του και όχι στο κράτος. Για το ρόλο του σ' αυτή την προσπάθεια του απονεμήθηκε το 2009 το εκδοτικό βραβείο του περιοδικού «Διαβάζω». Τέλος, για όσους γνωρίζουν την προσωπική του στάση απέναντι στη σκοτεινή πλευρά του συστήματος των συγγραμμάτων -και τις προσπάθειες που κατέβαλε στο παρελθόν για τη μεταρρύθμισή του- η απειλούμενη σήμερα κατάρρευση του θεσμού έχει τη δική της αναδρομική σημασία. Τα τελευταία χρόνια το όνειρό του είναι η διαδικτυακή εκπαίδευση και γι' αυτόν το σκοπό πήρε την πρωτοβουλία για την ίδρυση του Mathesis στο οποίο και προσφέρει εθελοντικά την εργασία του τόσο ως διευθυντής του (πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης) όσο και ως δάσκαλος ή συγγραφέας. Η επιτυχία του «πειράματος» είναι το προσωπικό του στοίχημα για τα επόμενα χρόνια.
Οι δάσκαλοι που είχαν τη μεγαλύτερη επίδραση στην πνευματική του συγκρότηση είναι οι Στέλιος Βασιλάκης, καθηγητής φιλολογίας στο Γυμνάσιο Ιεραπέτρας, Γιάννης Ηλιόπουλος καθηγητής θεωρητικής φυσικής στην Ecole Normale Superieure, Θανάσης Κωστίκας πειραματικός φυσικός στον "Δημόκριτο" και Sidney Coleman καθηγητής θεωρητικής φυσικής στο Harvard. Αλλά επίσης η επαφή του μ' έναν μεγάλο λαϊκό πολιτισμό που ήταν ακόμα ακμαίος τα παιδικά του χρόνια.
Γεννήθηκε το 1943 στο Καβούσι Λασηθίου Κρήτης, από το δημοτικό σχολείο του οποίου και αποφοίτησε. Έκανε τις γυμνασιακές του σπουδές στο Γυμνάσιο Ιεραπέτρας και το νυχτερινό Γυμνάσιο Αγίου Αρτεμίου Αθηνών απ' όπου και πήρε το απολυτήριό του. Σπούδασε στη Σχολή Μηχανολόγων Ηλεκτρολόγων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, με υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών για όλα τα έτη των σπουδών του. Όμως το ενδιαφέρον του στράφηκε από πολύ νωρίς στη θεωρητική φυσική την οποία και σπούδασε σε μεταπτυχιακό επίπεδο, αρχικά στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών «Δημόκριτος» –με υποτροφία της Εθνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας- και αμέσως μετά (1971) στο τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Harvard με υποτροφία του πανεπιστημίου. Εν τούτοις -παρότι είχε περάσει με υψηλή διάκριση τις εξετάσεις του υποψήφιου διδάκτορα- απέτυχε να προσαρμοστεί στο πανεπιστημιακό περιβάλλον το οποίο τελικά εγκατέλειψε το 1973 αφήνοντας ανολοκλήρωτη τη διατριβή του. Αναζητώντας μια νέα σχέση με τη φυσική, έξω από το πανεπιστημιακό πλαίσιο αυτή τη φορά, αφιέρωσε τα επόμενα δέκα χρόνια της ζωής του (1973-1983) στη συγγραφή ενός βιβλίου κβαντομηχανικής αρχικά, κι ενός βιβλίου διαφορικών εξισώσεων λίγο αργότερα, κυρίως για να απαντήσει δικά του εκκρεμή ερωτήματα παρά να διδάξει κάποιους άλλους. Καλλιέργησε έτσι μια ενδοστρεφή παιδαγωγική που επικεντρώνεται πρωτίστως στην ατελή κατανόηση του αντικειμένου από τον ίδιο το δάσκαλο παρά στις δυσκολίες της πρόσληψής του από το φοιτητή.
Επιστρέφει σε πανεπιστημιακό περιβάλλον -και στην «ομαλή» ζωή- το 1983 όταν, μετά την έκδοση του πρώτου του βιβλίου, μια ομάδα ανθρώπων από το νεοσύστατο τότε Πανεπιστήμιο Κρήτης, με πρωτεργάτη τον Λευτέρη Οικονόμου, έκρινε ότι το τμήμα Φυσικής θα είχε κάτι να κερδίσει από την ανορθόδοξη εμπειρία του. Το πείραμα κρίθηκε μάλλον επιτυχές, και ως αποτέλεσμα αυτού συνεχίζει έκτοτε να διδάσκει στο Φυσικό τμήμα, εκ περιτροπής όλα σχεδόν τα βασικά του μαθήματα. Με έμφαση στην κβαντική θεωρία και τις διαφορικές εξισώσεις. Εν τούτοις η σχέση του με το Φυσικό τμήμα θα παραμείνει άτυπη, χωρίς συμβατικές δεσμεύσεις και οικονομικό περιεχόμενο, το οποίο του επιτρέπει την ανεκτίμητη πολυτέλεια να εκτελεί το διδακτικό του έργο ως μια απόλυτα εθελοντική επιλογή. Ενώ η οργανική του θέση όλα αυτά τα χρόνια είναι στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) όπου είχε μέχρι και το 2013 την ευθύνη της διεύθυνσης των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης. Σε αναγνώριση της διδακτικής προσφοράς του στο Φυσικό τμήμα, το Πανεπιστήμιο Κρήτης τον αναγόρευσε το 2002 σε επίτιμο διδάκτορά του, ενώ το έτος 2012 του απονεμήθηκε το εθνικό «Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας Βασίλη Ξανθόπουλου - Στέφανου Πνευματικού» που επιδίδεται από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Σημαντικότερο από την άμεση διδασκαλία -ως προς την έκταση της επίδρασης που μπορεί να έχει- θεωρεί ο ίδιος το συγγραφικό του έργο. Το οποίο αριθμεί σήμερα εννέα συνολικά βιβλία στα πεδία της κβαντικής μηχανικής και των διαφορικών εξισώσεων. Βιβλία που ευτύχησαν να αγαπηθούν από τους αναγνώστες τους και λόγω αυτού να έχουν πλέον καθιερωθεί ως τα βασικά συγγράμματα στα τμήματα θετικών επιστημών και τις πολυτεχνικές σχολές της χώρας.
Στενά συνυφασμένο με τη διδασκαλία και τη συγγραφή θεωρεί και το έργο του στις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Την προσπάθεια να δημιουργηθεί μια εστία ποιότητας για το επιστημονικό βιβλίο τόσο των θετικών όσο και των ανθρωπιστικών επιστημών. Ένας δημόσιος θεσμός που θα βασίζει τη λειτουργία του πρωτίστως στην κοινωνία των πολιτών προς την οποία απευθύνεται το έργο του και όχι στο κράτος. Για το ρόλο του σ' αυτή την προσπάθεια του απονεμήθηκε το 2009 το εκδοτικό βραβείο του περιοδικού «Διαβάζω». Τέλος, για όσους γνωρίζουν την προσωπική του στάση απέναντι στη σκοτεινή πλευρά του συστήματος των συγγραμμάτων -και τις προσπάθειες που κατέβαλε στο παρελθόν για τη μεταρρύθμισή του- η απειλούμενη σήμερα κατάρρευση του θεσμού έχει τη δική της αναδρομική σημασία. Τα τελευταία χρόνια το όνειρό του είναι η διαδικτυακή εκπαίδευση και γι' αυτόν το σκοπό πήρε την πρωτοβουλία για την ίδρυση του Mathesis στο οποίο και προσφέρει εθελοντικά την εργασία του τόσο ως διευθυντής του (πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης) όσο και ως δάσκαλος ή συγγραφέας. Η επιτυχία του «πειράματος» είναι το προσωπικό του στοίχημα για τα επόμενα χρόνια.
Οι δάσκαλοι που είχαν τη μεγαλύτερη επίδραση στην πνευματική του συγκρότηση είναι οι Στέλιος Βασιλάκης, καθηγητής φιλολογίας στο Γυμνάσιο Ιεραπέτρας, Γιάννης Ηλιόπουλος καθηγητής θεωρητικής φυσικής στην Ecole Normale Superieure, Θανάσης Κωστίκας πειραματικός φυσικός στον "Δημόκριτο" και Sidney Coleman καθηγητής θεωρητικής φυσικής στο Harvard. Αλλά επίσης η επαφή του μ' έναν μεγάλο λαϊκό πολιτισμό που ήταν ακόμα ακμαίος τα παιδικά του χρόνια.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου