Γ. Χρούσος: Επιστήμη, τεχνολογία, πολιτική: τρεις εκφάνσεις του ανθρώπινου λόγου
«Η επιστήμη και η τεχνολογία της εποχής της πανδημίας COVID-19 που διανύουμε, μας έκαναν ένα εκπληκτικό δώρο, ή μάλλον δώρα, με τα εμβόλια που επινόησαν, παρασκεύασαν και μελέτησαν την εφαρμογή τους στον άνθρωπο, μέσα σε ένα απίστευτα μικρό χρονικό διάστημα. Τα δύο πρώτα διαθέσιμα εμβόλια, των Pfizer-ΒiοΝTech και της Moderna, παρασκευάστηκαν με τεχνική που εφαρμόζεται για πρώτη φορά στον άνθρωπο. Η ανακάλυψή τους, η παρασκευή τους και η αποτελεσματικότητά τους μας άνοιξαν τον δρόμο για τον έλεγχο των επόμενων πανδημιών που χωρίς αμφιβολία θα μας έλθουν αργά ή γρήγορα» (Χρούσος Γ., «Καθημερινή», 3 Ιανουαρίου 2021).
Η πολιτική, από την άλλη μεριά, δηλαδή η κυβερνητική και επιχειρησιακή επιστήμη της ανθρώπινης κοινωνίας, εξασφάλισε εγκαίρως την εκπαίδευση των επιστημόνων, χρηματοδότησε το επίτευγμα, επέτρεψε τη βιομηχανική παραγωγή των εμβολίων και ανέλαβε τη διανομή τους στον πληθυσμό. Το παραπάνω παράδειγμα της προσφοράς της επιστήμης, τεχνολογίας και πολιτικής στον άνθρωπο δεν είναι παρά ένα από τα πάμπολλα που έχουν επιτρέψει στον άνθρωπο να επιβιώσει, να αναπαραχθεί, να επικρατήσει, να βελτιώσει τις συνθήκες της ζωής του, να απαλύνει τον πόνο του και να ευτυχήσει. Παρακάτω θα ήθελα να συζητήσω τις σχέσεις της επιστήμης και της τεχνολογίας με την πολιτική, με τη συμπερασματική κατάληξη ότι και οι τρεις αποτελούν εκφάνσεις της ανθρώπινης λογικής, που μαζί έχουν οδηγήσει στη μέχρι τώρα επιτυχή επιβίωση του είδους μας, και που μαζί μπορούν να μας οδηγήσουν στην απόκτηση της ευτυχίας ή, ακόμα καλύτερα, της Αριστοτέλειας ευδαιμονίας.
Ο άνθρωπος, η κοινωνία του και ο πολιτισμός του, όλα μαζί, είναι το πλέον πολύπλοκο σύστημα στο γνωστό σύμπαν. Ενα παράδειγμα ενδεικτικό αυτής της εκπληκτικής πολυπλοκότητας είναι ότι ο αριθμός των συνάψεων ενός και μόνο ανθρώπινου εγκεφάλου είναι περίπου τρεις φορές μεγαλύτερος από τον αριθμό των άστρων του γαλαξία μας. Ο Αριστοτέλης υποστήριζε ότι τα τρία συστατικά του Ανθρώπου είναι η Φύσις, το Εθος και ο Λόγος, αυτά που σήμερα χαρακτηρίζουμε αντίστοιχα σαν Γενετική, Περιβάλλον και Λογική. Το ανθρώπινο είδος έχει ξεχωρίσει από όλα τα άλλα έμβια όντα του πλανήτη μας μέσω του τελευταίου, της λογικής, που προέκυψε από την τεράστια εξέλιξη του ανθρώπινου εγκεφάλου και την προσθήκη λειτουργιών που αποτελούν και τα ειδοποιά χαρακτηριστικά του Homo sapiens. Λογική σκέψη, βούληση, ταξίδι μέσα στον χρόνο, φαντασία, ικανότητα προσμονής της αμοιβής μιας πράξης, και όχι μόνο, προσδίδουν στον άνθρωπο τη μοναδικότητά του. Υπάρχει όμως και μια άλλη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου που, αν και όχι μοναδική στο είδος μας, είναι ανεπτυγμένη στο έπακρον. Πρόκειται για την «εν-συναίσθηση», δηλαδή τη φυσιολογική, αυτόματη, και αμοιβαία ικανότητα του ανθρώπου να συμμετέχει τόσο γνωστικά όσο και συναισθηματικά στη σκέψη και στο συναίσθημα του διπλανού του.
Η εν-συναίσθηση είναι η βάση της κοινωνικότητας και του κοινωνικού βίου, που ξεκινάει από το πρωταρχικό αμοιβαίο αίσθημα ευχαρίστησης στην επικοινωνία μητέρας – παιδιού. Μολονότι η τεράστια σημασία της εν-συναίσθησης στην επιβίωση και στην πρόοδο του ανθρώπινου είδους είναι γνωστή από την αρχαιότητα, η βιολογική της βάση έχει διερευνηθεί και διαλευκανθεί σε κάποιο βαθμό τα τελευταία χρόνια. Οι περίφημοι σταδιακά αυξανόμενοι σε διάμετρο κύκλοι του Ιεροκλή, των ελληνιστικών χρόνων, ξεκινούν με την αμοιβαία αγάπη του παιδιού προς τη μητέρα, και επεκτείνονται προς τον πατέρα και τα αδέλφια, την υπόλοιπη οικογένεια, την πατριά, τη φυλή, το έθνος και, τέλος, ολόκληρη την ανθρωπότητα. Στον άνθρωπο, όπως και σε όλα τα κοινωνικά έμβια όντα, η αφή, μέσω ειδικού προσαγωγού νευρικού συστήματος μεταφέρει «σήματα αγάπης και τρυφερότητας» προς τον εγκέφαλο που διεγείρουν το νευρικό δίκτυο της αμοιβής του βρέφους και της μητέρας. Η ανάπτυξη της εν-συναίσθησης φυσικά υπερβαίνει κατά πολύ την πρωταρχική αίσθηση της αφής, συμπεριλαμβάνει όλες τις αισθήσεις, και αποτελεί τη βάση της κοινωνικής ζωής και συνεργασίας, που μας έχει βοηθήσει να επιβιώσουμε και να εξελιχθούμε σαν είδος. Η προ-κοινωνικότητα, το ηθικό συναίσθημα και το αίσθημα δικαιοσύνης είναι όλα απότοκα της εν-συναίσθησης και του κοινωνικού βίου, που οδήγησαν στην ανάπτυξη της συμβατικής δικαιοσύνης, που είναι κατ’ ουσίαν ένα δευτερογενές ανθρώπινο επίτευγμα.
Η επιστήμη, η τεχνολογία και η πολιτική, συνεπώς, είναι αλληλένδετα συνυφασμένες. Η πρώτη αναζητεί την αλήθεια, ενώ η δεύτερη και η τρίτη τη χρησιμοποιούν προς όφελος του ανθρώπου και ως ατόμου και ως κοινωνικού συνόλου. Και οι τρεις βασίζονται σε πραγματικά δεδομένα και στηρίζονται στην Αριστοτέλεια λογική της επαγωγής και αναγωγής, που στηρίζεται στην παρατήρηση των φυσικών και/ή πειραματικών φαινομένων μέσω των αισθήσεων, όπως αργότερα διευκρίνισε ο Επίκουρος, και είναι αυτό που αποκαλούμε «επιστημονική μέθοδο». Τα σχετικά πρόσφατα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας και τα διδάγματά τους προς την ανθρώπινη κοινωνία, που βασίζονται στη λογική, είναι εφαρμόσιμα και εφαρμοστέα από την πολιτική. Ιδιαίτερα οι νέες επιστημονικές γνώσεις που αυξήθηκαν εκθετικά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο –πέραν της πολυδιάστατης τεχνολογικής ανάπτυξης–, μας προσφέρουν μια αναδόμηση της αυτογνωσίας μας, μέσα από έναν νέο διαφωτισμό που αναγνωρίζει τη βιολογική βάση της ζωής μας και της συμπεριφοράς μας, που χρησιμοποιεί τον ορθολογισμό σαν το κύριο οικοδόμημα της σκέψης και των αποφάσεών μας, που αντιλαμβάνεται τη ριζική σημασία της ανατροφής και της πνευματικής καλλιέργειας, δηλαδή της παιδείας, και που προσδίδει το σωστό μέτρο και καθοδήγηση στη ζητούμενη από όλους ευτυχία και ευδαιμονία.
•Αποσπάσματα από τη διάλεξη «Επιστήμη, τεχνολογία και πολιτική» στην «8η Multidisciplinary Care Discussions in Oncology»,
30-31 Οκτωβρίου 2020, Hilton Hotel, Athens, Greece.
* Ο κ. Γεώργιος Π. Χρούσος, MD, MACP, MACE, FRCP είναι ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας, διευθυντής, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Υγείας Μητέρας, Παιδιού, και Ιατρικής Ακριβείας, επικεφαλής, Εδρα UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής, Μονάδα Κλινικής και Μεταφραστικής Ερευνας στην Ενδοκρινολογία, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου