Μ. Πλειώνης Μια νέα εποχή στην κατανόηση του Σύμπαντος
Ο καθηγητής Μανώλης Πλειώνης, διευθυντής και πρόεδρος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, αποκωδικοποιεί για την «Εφ.Συν.» τις πρώτες εικόνες του νέου διαστημικού τηλεσκοπίου JWST και τη ζωτική σημασία τους για τον Ανθρωπο και το Σύμπαν που τον περιβάλλει.
Μετά μια επιτυχή πορεία περίπου 30 ετών, από την αρχική σύλληψη της ιδέας μέχρι την εκτόξευση με πύραυλο Ariane 5 του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος και το ταξίδι που το τοποθέτησε στο σημείο ευστάθειας L2, σε απόσταση 1.500.000 km από τη Γη αλλά και τις σταδιακές δοκιμές όλων των συστημάτων του, έφτασε η ώρα για να ξεκινήσει τις παρατηρήσεις του το νέο διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb Space Telescope (JWST) της NASA.
Και οι πρώτες 5 εικόνες που μας έδωσε μας άφησαν άναυδους με τις εκπληκτικές λεπτομέρειες με τις οποίες ξεδιπλώνονται οι κοσμικές πηγές φωτός, όπως η σύνθετη εικόνα (με τη χρήση πολλών φίλτρων στο κοντινό υπέρυθρο μέρος του φάσματος της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας) του πλούσιου σμήνους γαλαξιών SMACS 0723 σε απόσταση 4,6 δισ. ετών φωτός, όπου βλέπουμε ταυτόχρονα γαλαξίες σε τελείως διαφορετικές αποστάσεις από περίπου 4 δισ. έως 13,1 δισ. έτη φωτός... Οι δε φαινομενικά τοξοειδείς κοκκινίζοντες γαλαξίες είναι και οι πιο μακρινοί, με τα είδωλά τους να έχουν υποστεί σχηματική αλλοίωση, ενώ έχει ενισχυθεί σημαντικά η φωτεινότητά τους λόγω του ότι το σμήνος γαλαξιών λειτουργεί ως βαρυτικός φακός, χωρίς τη δράση του οποίου πιθανώς να μην ήταν καν παρατηρήσιμοι.
Τι να πει κανείς και για τις άλλες εικόνες που μας παρείχε το JWST, όπως αυτή του νεφελώματος Carina στον γαλαξία μας, όπου γεννιούνται νέοι ήλιοι και νέα πλανητικά συστήματα χρησιμοποιώντας υλικό που γεννήθηκε στην αρχή του Σύμπαντος αλλά και στους πυρήνες προγενέστερων αστέρων, που ο φαντασμαγορικός εκρηκτικός θάνατός τους δίνει ζωή στην επόμενη γενιά, όπως αυτός του πλανητικού νεφελώματος Southern Ring, άλλης μιας εικόνας του JWST, που δημιουργείται από τον σταδιακό θάνατο του κεντρικού αστέρα που εκτινάσσει το υλικό του, δίνοντάς μας αυτή την πανέμορφη εικόνα, που όμως δεν παύει να είναι εικόνα επιθανάτιων αστρικών σπασμών. Και όμως, τίποτα δεν πάει χαμένο…
Μα και η εικόνα των πέντε αλληλεπιδρόντων γαλαξιών της ομάδας Stephen Quintet, όπου εμφανίζονται τόσο λεπτομερώς τα νέφη σκόνης και αερίων που έχουν προκληθεί λόγω των έντονων γαλαξιακών αλληλεπιδράσεων και εντός των οποίων η εκρηκτική αστρογένεση δημιουργεί πάλι νέους ήλιους – και, ποιος ξέρει, ίσως και τους σπόρους ζωή. Και έρχεται η τελευταία εικόνα, αυτή του φάσματος φωτός της ατμόσφαιρας του WASP 96b, ενός εξωπλανήτη που περιστρέφεται γύρω από έναν ήλιο σαν τον δικό μας, σε απόσταση όμως 1.150 ετών φωτός, φάσμα που επιβεβαιώνει την ύπαρξη νερού αλλά και για πρώτη φορά νεφών. Παρ’ όλο που στον συγκεκριμένο εξωπλανήτη οι συνθήκες δεν ευνοούν την ανάπτυξη ζωής, μια και η θερμοκρασία στην επιφάνειά του είναι 570 βαθμοί Κελσίου, επιβεβαιώνεται η εκπληκτική δυνατότητα του JWST να εντοπίζει ατμόσφαιρες εξωπλανητών με στοιχεία που πιθανώς να τους καθιστούν κατάλληλους για την ανάπτυξη ζωής.
Στη λεπτομέρεια κρύβεται όλη η νέα γνώση. Μελετώντας λοιπόν αυτές τις εικόνες και τις χιλιάδες άλλες που θα παρατηρήσει το JWST, θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε, ανάμεσα σε πλήθος ανοιχτών επιστημονικών θεμάτων, τόσο τις συνθήκες δημιουργίας και την εξέλιξη αυτών των τεράστιων νησίδων φωτός, των γαλαξιών με τα δισεκατομμύρια αστέρια ο καθένας, όσο και τις συνθήκες δημιουργίας ζωής σε κόσμους μακρινούς αλλά πλούσιους σε διαφορετικότητα… σαν την ανθρώπινη διαφορετικότητα που είναι ο πλούτος της ανθρωπότητας.
Οι πρώτες αυτές εικόνες του JWST αναδεικνύουν εκτός από το μεγαλείο του Σύμπαντος, το μεγαλείο του Ανθρώπου, που όταν στοχεύει στο όνειρο το κατακτά. Και το όνειρο δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο από την κατανόηση της Φύσης και κατ’ επέκταση του Ανθρώπου ως συνειδητού υποκειμένου της ίδιας της φύσης. Η ειρηνική συνεργασία, η επίπονη εργασία και η συλλογική προσπάθεια πολλών δεκάδων χιλιάδων συνανθρώπων μας σε πάνω από 300 πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, εταιρείες και βιομηχανίες, σε περισσότερες από 12 χώρες, ήταν η απαραίτητη μαγιά για την επιτυχία του δύσκολου αυτού εγχειρήματος, που κόστισε περίπου 10 δισεκατομμύρια δολάρια, συμπεριλαμβανομένου και του κόστους λειτουργίας του για τα επόμενα 5 χρόνια.
Παρότι το εκπληκτικό αυτό επίτευγμα θα διευρύνει αλματωδώς τους γνωσιακούς ορίζοντες της ανθρωπότητας, ορισμένοι πιθανώς να θεωρήσουν ότι το ποσό αυτό είναι μεγάλο. Θα πρέπει όμως να αναλογιστούμε ότι σε σχέση με τις στρατιωτικές επενδύσεις αποτελεί ψήγμα. Για να δώσω ένα παράδειγμα, η αναβάθμιση μόνο σε block D του F35 κόστισε 15 δισ. δολάρια, ενώ όλο το πρόγραμμα κατασκευής, λειτουργίας και χρήσης για τις επόμενες δεκαετίες τού F35 ανέρχεται στο 1,7 τρισ. δολάρια.
Ενα κυρίαρχο συμπέρασμα που πρέπει να βγάλουμε είναι ότι εν μέσω πολέμων, φτώχειας, καταστροφής της φύσης, κατασπατάλησης των πόρων του πλανήτη για αύξηση της κερδοφορίας των ελαχίστων, ξεπηδά αυτή η υγιής πτυχή της ανθρωπότητας για να μας θυμίζει τις δυνατότητές μας για την επίτευξη του αέναου στόχου, από αρχής γενέσεως ανθρώπου, της κατανόησης της φύσης, του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος του Σύμπαντος που μας περιβάλλει.
*διευθυντής και πρόεδρος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου