Μάρσα Μπαρτούσακ Ερχεται εποχή μεγάλων ανακαλύψεων στο Διάστημα

«Πάντοτε νομίζουμε πως φτιάξαμε το “τελικό” μοντέλο του σύμπαντος και μετά εμφανίζεται κάτι καινούργιο, που τα αλλάζει όλα. Πρόκειται απλώς για ένα συνεχιζόμενο μοτίβο στην ασταμάτητη πορεία της ανθρωπότητας προς τα εμπρός. Πρέπει να συνηθίσουμε την ιδέα αυτή και, επιτέλους, να γίνουμε πιο ταπεινοί». Φωτ. SHUTTERSTOCK

Η ευγενική και σπιρτόζα μορφή της γεμίζει με φως την οθόνη του υπολογιστή. Η διαδικτυακή συνάντησή μας, μέσω zoom, έχει ξεκινήσει, και η Αμερικανίδα φυσικός, δημοσιογράφος και συγγραφέας Μάρσα Μπαρτούσακ είναι έτοιμη να μιλήσει για όσα κάνουν το τελευταίο της βιβλίο «Η μέρα που ανακαλύψαμε το σύμπαν» (εκδόσεις Ροπή, 2022)

Δημήτρης Καραΐσκος Καθημερινή

Η ευγενική και σπιρτόζα μορφή της γεμίζει με φως την οθόνη του υπολογιστή. Η διαδικτυακή συνάντησή μας, μέσω zoom, έχει ξεκινήσει, και η Αμερικανίδα φυσικός, δημοσιογράφος και συγγραφέας Μάρσα Μπαρτούσακ είναι έτοιμη να μιλήσει για όσα κάνουν το τελευταίο της βιβλίο «Η μέρα που ανακαλύψαμε το σύμπαν» (εκδόσεις Ροπή, 2022) τόσο συναρπαστικό. Βιβλίο με σκοπιά τόσο φιλόδοξη όσο και η επιστημονική εποποιία που διηγείται: μια αστρονομική έρευνα που έλαβε χώρα στις αρχές του εικοστού αιώνα και οδήγησε στην ανατριχιαστική συνειδητοποίηση πως το σύμπαν είναι κατά πολύ, πολύ μεγαλύτερο (για την ακρίβεια, χίλιες τρισεκατομμύρια φορές) από ό,τι πιστεύαμε.

Οταν ο, νεαρός τότε, Αμερικανός αστρονόμος Εντουιν Χαμπλ ανακοίνωσε, την Πρωτοχρονιά του 1925, αυτή τη συγκλονιστική ανακάλυψή του, η επιστημονική κοινότητα του πλανήτη (και η ανθρωπότητα ολόκληρη) ταρακουνήθηκε στα θεμέλιά της. Οπως γράφει χαρακτηριστικά η Μάρσα Μπαρτούσακ στο βιβλίο της, «ήταν σαν να βρισκόμασταν στριμωγμένοι σε ένα τετραγωνικό μέτρο της επιφάνειας της Γης και απροσδόκητα συνειδητοποιούσαμε πως στην πραγματικότητα υπήρχαν ανεξερεύνητοι ωκεανοί και ήπειροι, πόλεις και χωριά, βουνά και έρημοι, που εκτείνονταν πολύ πιο πέρα από το μικρό κομμάτι γης που βρισκόταν κάτω από τα πόδια μας». Και σαν να μην έφτανε αυτό, τέσσερα χρόνια μετά, ο Χαμπλ έκανε ακόμη μία συγκλονιστική ανακάλυψη: το σύμπαν δεν ήταν στατικό, αλλά διαστελλόταν. «Ο χωροχρόνος βρισκόταν σε κίνηση», όπως γράφει με τον λυρικό τόνο της η Μπαρτούσακ.

Βραβευμένη έξι φορές από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Φυσικής, κείμενά της έχουν δημοσιευτεί σε εμβληματικά περιοδικά όπως National Geographic, Discover, Astronomy, Science και MIT Technology Review, ενώ διατηρεί μόνιμη στήλη στο περιοδικό Natural History. Επιπλέον, μέχρι πρόσφατα ήταν καθηγήτρια στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα συγγραφής επιστημονικών κειμένων του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ). Το γράψιμό της, όμως, είναι ακόμη πιο εντυπωσιακό από το βιογραφικό της. Πρέπει ωστόσο κάποιος να διαβάσει τη «Μέρα που ανακαλύψαμε το σύμπαν», για να νιώσει το αξιοθαύμαστο ταλέντο της να ξεδιπλώνεται πάνω στις περιπέτειες της επιστήμης, ενώ την ίδια στιγμή αφηγείται μια ιστορία που έχει να κάνει με την ανθρώπινη ψυχή και τα πολύπλοκα βάθη της.

Με τα λαμπερά γαλάζια μάτια της, τα κοντά κόκκινα μαλλιά της, τη ζεστή φωνή της και το φως ενός λαμπερού πρωινού στις εξοχές της Βοστώνης να φωτίζει το γραφείο και τα βιβλία της, η Μάρσα Μπαρτούσακ είναι στη συζήτησή μας τόσο δοτική και ενθουσιώδης όσο και στην πρόζα του απολαυστικού βιβλίου της.

«Ο πλούτος που προέκυψε από τη μεγάλη οικονομική άνθηση των ΗΠΑ στο τέλος του 19ου αιώνα οδήγησε στην ιδιωτική χρηματοδότηση της επιστημονικής έρευνας και στη χρήση νέων εργαλείων, όπως τα μικροσκόπια και τα τηλεσκόπια», λέει η Αμερικανίδα φυσικός, δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου «Η μέρα που ανακαλύψαμε το σύμπαν», Μάρσα Μπαρτούσακ.

– Eνα από τα πράγματα που κυριαρχούν στη «Μέρα που ανακαλύψαμε το σύμπαν» είναι το ιστορικό πλαίσιο της εποχής και η τρομακτική επιστημονική πρόοδος –και δη, στον χώρο της αστρονομίας– που τη χαρακτηρίζει. Μπορείτε να μας μιλήσετε γι’ αυτό;

– Πράγματι, τη δεκαετία του ’20 συνέβησαν μερικά απίστευτα βήματα προς τα εμπρός σε κάθε επίπεδο της επιστήμης. Ολη αυτή η ξαφνική μεγάλη πρόοδος συνέβαινε λόγω μιας μοναδικής συγκυρίας, ενός συνδυασμού καθοριστικών παραγόντων. Ηταν μια «τέλεια καταιγίδα». Ο πλούτος που προέκυψε από τη μεγάλη οικονομική άνθηση των ΗΠΑ στο τέλος του 19ου αιώνα οδήγησε στην ιδιωτική χρηματοδότηση της επιστημονικής έρευνας και στη χρήση νέων εργαλείων –όπως τα μικροσκόπια και τα τηλεσκόπια– καθώς και νέων ηλεκτρονικών οργάνων με μεγαλύτερη ακρίβεια, που με τη σειρά τους βοήθησαν στη γέννηση νέων ιδεών και θεωριών. Ολο αυτό το κλίμα ήταν συγκεκριμένα στον τομέα της αστρονομίας πολύ ζωηρό. Ενα παράδειγμα αποτελεί η ίδια η τεχνολογία των τηλεσκοπίων της εποχής, που άρχισαν να φτιάχνονται με βάση καθρέφτες, και όχι πλέον φακούς, πράγμα που τα έκανε ισχυρότερα. Σπουδαίοι βιομήχανοι όπως ο Ροκφέλερ ή ο Κάρνεγκι βοηθούσαν με τις δωρεές τους ώστε να πυροδοτηθεί όλη αυτή η ανάπτυξη, εφόσον το κράτος δεν είχε ακόμη τους μηχανισμούς για να κάνει κάτι τέτοιο. Φυσικά, υπήρχε και μια σειρά από σημαντικούς επιστήμονες στον χώρο, όπως ο Τζορτζ Χέιλ στο αστεροσκοπείο του όρους Γουίλσον, ο οποίος είχε μια φοβερή ικανότητα να καταλαβαίνει τι απαιτείται για να πάει μπροστά ο τομέας της αστρονομίας, και φιλόδοξους οραματιστές όπως ο Χαμπλ.

– Πόσο «αμερικανική» είναι άραγε όλη αυτή η ιστορία και τι συνέβαινε παράλληλα στην αστρονομική έρευνα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού;

Η έρευνα που γίνεται στην αστρονομία των βαρυτικών κυμάτων είναι ένας νέος τρόπος για να εξερευνήσουμε το σύμπαν όχι μέσα από την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, αλλά μέσα από τις δονήσεις του χωροχρόνου.

– Πράγματι, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε «αμερικανική» αυτήν την ιστορία. Eίναι η ιστορία της «ενηλικίωσης» της Αμερικής. Τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα υπήρξε μια τρομακτική άνοδος στο ΑΕΠ της χώρας και μια συγκέντρωση μεγάλου πλούτου – αυτό, δηλαδή, που συνέβη και στην Κίνα κατά την τελευταία δεκαετία. Ταυτόχρονα, η Αμερική είχε τη φιλοδοξία να ξεπεράσει τη «μητέρα» Ευρώπη, και εύποροι επιχειρηματίες με κοινωνική συνείδηση βοήθησαν σε αυτό. Εδωσαν τους πόρους για να φτιαχτεί το καλύτερο, το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο του κόσμου. Ηταν, βλέπετε, θέμα γοήτρου, ένας τρόπος για να «ανέβει» το όνομα της χώρας. Παράλληλα, η Ευρώπη, ταλαιπωρημένη ούσα από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κολλημένη στις βραδυφλεγείς διαδικασίες της κρατικής χρηματοδότησης της επιστημονικής έρευνας, ήταν λογικό να μείνει πίσω.

ADVERTISING

– Ενα από τα μοτίβα που διαφαίνονται στην ιστορία που αφηγείται το βιβλίο σας είναι αυτό της παθιασμένης προσωπικής φιλοδοξίας των πρωταγωνιστών του. Αραγε το εγώ εμποδίζει την πρόοδο ή μήπως η ανθρώπινη ματαιοδοξία την πυροδοτεί;

– Συμβαίνουν και τα δύο. Στο βιβλίο μου φαίνεται πώς ο μεγάλος αστρονόμος Χάρλοου Σάπλεϊ, το «χρυσό αγόρι» της αστρονομίας τη δεκαετία του ’20, ναι μεν αναγνώρισε πως υπάρχουν και άλλοι γαλαξίες, αλλά στην πραγματικότητα δεν διεύρυνε τη μέθοδό του. Το εγώ του τον εμπόδισε να δει παραπέρα. Στην περίπτωση του Χαμπλ, όμως, η μεγάλη του φιλοδοξία να κάνει μεγάλες ανακαλύψεις (και φυσικά το φοβερό του αισθητήριο) τον πήγε μπροστά. Η έρευνα των σπειροειδών νεφελωμάτων δεν ήταν ακριβώς δημοφιλής εκείνη την εποχή, αλλά ο Χαμπλ πόνταρε σε αυτήν. Και κέρδισε.

– Αραγε, μπορούμε να περιμένουμε πως μια τέτοια εποχή μεγάλων ανακαλύψεων θα ξαναέρθει;

– Ναι, και έρχεται ήδη με το διαστημικό τηλεσκόπιο Τζέιμς Γουέμπ, το οποίο, σημειωτέον, είναι απευθείας απόγονος της θεμελιακής κοσμολογίας που ξεκίνησε ο Χαμπλ, που πρώτος είπε πως υπάρχουν και άλλοι γαλαξίες εκτός από τον δικό μας και ένα αχανές σύμπαν εκεί έξω για να εξερευνήσουμε. Το τηλεσκόπιο αυτό αποτελεί το απόλυτο εργαλείο για να κάνουμε το μεγάλο «επόμενο βήμα». Πιστεύω πως έτσι θα μάθουμε (και ήδη μαθαίνουμε) για τη δημιουργία των πρώτων άστρων. Θα μπορέσουμε να τα δούμε να «ανάβουν» και αυτό είναι κάτι σαν «ιερό δισκοπότηρο» για τους αστρονόμους εδώ και δεκαετίες. Υπάρχει επίσης και όλη αυτή η νέα έρευνα που γίνεται στην αστρονομία των βαρυτικών κυμάτων, ένας νέος τρόπος για να εξερευνήσουμε το σύμπαν όχι μέσα από την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, αλλά μέσα από τις δονήσεις του χωροχρόνου. Ετσι, ίσως καταλάβουμε πώς λειτουργεί η βαρύτητα –που περιγράφει το σύμπαν στο σύνολό του– αλλά και η κβαντική μηχανική – που περιγράφει τον μικροσκοπικό κόσμο στο σύνολό του. Ισως μπορέσουμε να δούμε πώς αυτοί οι δύο χώροι μπορούν να συνδυαστούν, κάτι που συμβαίνει στις μαύρες τρύπες – εκεί δηλαδή όπου έχει στραμμένο το βλέμμα της η αστρονομία των βαρυτικών κυμάτων. Ολη αυτή η έρευνα θα μας πάει πίσω στη στιγμή της δημιουργίας του σύμπαντος, και αυτό θα είναι μια μνημειώδης, εκθαμβωτικής σημασίας στιγμή για την επιστήμη και τον πολιτισμό μας. Φανταστείτε πως τώρα πια μιλάμε για την πιθανότητα ύπαρξης άλλων συμπάντων μέσα σε ένα «πολυσύμπαν». Αρα, ναι, είμαι βέβαιη πως μέσα στις επόμενες χρονιές και δεκαετίες θα πρέπει να περιμένουμε πολλές εκπλήξεις σχετικά με το σύμπαν. Και, ξέρετε τι; Πάντοτε το ίδιο λέμε, «τώρα πια τα ξέρουμε όλα», αλλά τελικά πάντα έρχεται η ανατροπή. Πάντοτε νομίζουμε πως φτιάξαμε το «τελικό» μοντέλο του σύμπαντος και μετά εμφανίζεται κάτι καινούργιο, που τα αλλάζει όλα. Πρόκειται απλώς για ένα συνεχιζόμενο μοτίβο στην ασταμάτητη πορεία της ανθρωπότητας προς τα εμπρός. Πρέπει να συνηθίσουμε την ιδέα αυτή και, επιτέλους, να γίνουμε πιο ταπεινοί.

Μarcia Bartusiak, «Η μέρα που ανακαλύψαμε το σύμπαν».μτφρ. Θεμιστοκής Χαλικιάς, εκδ. Ροπή, σελ. 556.