Σαν Σήμερα: Tα τρία «W» που άλλαξαν τον κόσμο

του καθηγητή του ΑΠΘ Χ. Βάρβογλη από το ΒΗΜΑ

Η πιο συνηθισμένη παρανόηση του μέσου πολίτη που χρησιμοποιεί ηλεκτρονικό υπολογιστή είναι η αδυναμία διάκρισης του Διαδικτύου (Internet) από τον Παγκόσμιο Ιστό (World Wide Web ή, συντομογραφικά, www). Με δυο λόγια θα μπορούσε να πει κανείς ότι το Διαδίκτυο είναι η υποδομή πάνω στην οποία στηρίζεται ο Παγκόσμιος Ιστός. Το πρώτο δημιουργήθηκε τον Δεκέμβριο του 1974, όταν πολλά ανεξάρτητα δίκτυα υπολογιστών ενώθηκαν σε μία ενιαία δομή, όμως η χρήση του στα επόμενα 15 χρόνια παρέμεινε περιορισμένη. Μπορούσαν να το χρησιμοποιούν μόνον όσοι είχαν πρόσβαση στους μεγάλους υπολογιστές της εποχής, επιστήμονες ή στελέχη μεγάλων επιχειρήσεων, κυρίως για τον χειρισμό των υπολογιστών εξ αποστάσεως (μιας και η έννοια «προσωπικός υπολογιστής» ήταν τότε άγνωστη), και για την αποστολή μηνυμάτων και πληροφοριών μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Η πρωτοπορία του Tim Berners-Lee

Η κατάσταση αυτή άλλαξε άρδην στις 6 Αυγούστου 1991, όταν ο άγγλος φυσικός Tim Berners-Lee, που εργαζόταν εκείνη την εποχή στο ευρωπαϊκό κέντρο ερευνών CERN στη Γενεύη, υλοποίησε την πρωτοποριακή ιδέα που είχε για μια νέα χρήση του Διαδικτύου. Ο Berners-Lee σκέφτηκε ότι η μέθοδος μετάδοσης πληροφοριών με αποστολή ηλεκτρονικών μηνυμάτων δεν ήταν αποτελεσματική, για δύο λόγους. Πρώτον, επειδή απασχολούσε υπερβολικά τις συνδέσεις του Διαδικτύου, αφού όποιος ήθελε να μεταδώσει μια πληροφορία την έστελνε σε όλες τις επαφές του, χωρίς να γνωρίζει εκ των προτέρων ποιους ενδιέφερε και ποιους όχι. Δεύτερον, επειδή δεν υπήρχε τρόπος για τους αποδέκτες της πληροφορίας να τη συνδυάσουν με άλλα σχετικά θέματα. Ο Berners-Lee σκέφθηκε ότι μια πιο αποτελεσματική στρατηγική για όποιον ήθελε να «μεταδώσει» μια πληροφορία θα ήταν να την «αποθηκεύσει», κατ’ αρχάς, στον υπολογιστή του και στη συνέχεια να επιτρέψει στους υπόλοιπους χρήστες που είναι συνδεδεμένοι στο Διαδίκτυο να έχουν πρόσβαση σε αυτήν. Επιπλέον επινόησε το υπερ-κείμενο (hypertext), σύμφωνα με το οποίο «κάτω» από ορισμένες λέξεις ή εικόνες του κειμένου της ιστοσελίδας υπάρχει «κρυμμένη» η διεύθυνση μιας άλλης ιστοσελίδας που είναι σχετική με τη λέξη ή την εικόνα. Με αυτή τη μέθοδο μπορεί ο καθένας να «πηδάει» από ιστοσελίδα σε ιστοσελίδα, φέρνοντας τον δρομέα (cursor) πάνω στην περιοχή του υπερ-κειμένου, χωρίς να χρειάζεται να γνωρίζει τις διευθύνσεις τους. Αυτή η ιδιότητα έκανε τον Παγκόσμιο Ιστό πολύ ελκυστικό στον μέσο χρήστη.

Απαραίτητητοι «Περιηγητές»

Στην πρώτη ιστοσελίδα ο Burners-Lee είχε συμπεριλάβει οδηγίες για τη γραφή του κώδικα που «περιγράφει» τη δομή μιας ιστοσελίδας καθώς και για την εκτέλεσή του, έτσι ώστε στην οθόνη να εμφανίζεται το κείμενο με τον τρόπο που επιθυμεί ο συντάκτης της ιστοσελίδας. Η κατάσταση όμως απλοποιήθηκε γρήγορα όταν κυκλοφόρησε ο πρώτος λειτουργικός περιηγητής (browser), που ήταν ο Mosaic. Στη συνέχεια εμφανίστηκαν πιο εύχρηστοι περιηγητές, όπως ήταν (κατά χρονολογική σειρά) ο Netscape, ο Internet Explorer, ο Firefox και ο Chrome. Οι περιηγητές κάνουν τη χρήση του Παγκόσμιου Ιστού πολύ εύκολη για τον ανειδίκευτο χρήστη επειδή, πέρα από την απλή προβολή μιας ιστοσελίδας, έχουν και πολύ πιο προχωρημένες δυνατότητες, όπως π.χ. την αποθήκευση διευθύνσεων, τη χρήση κρυπτογραφημένων δεδομένων, την ενσωμάτωση άλλων προγραμμάτων για την προβολή εικόνων και τυποποιημένου κειμένου κ.λπ.

Πανέξυπνες μηχανές αναζήτησης

Τον πρώτο καιρό ο Berners-Lee διατηρούσε στην ιστοσελίδα του έναν κατάλογο με όλες τις άλλες ιστοσελίδες του Παγκόσμιου Ιστού, έτσι ώστε οι χρήστες να μπορούν να ενημερώνονται περιοδικά. Γρήγορα όμως ο αριθμός των ιστοσελίδων αυξήθηκε εντυπωσιακά, έτσι ώστε ένας κατάλογός τους να μην είναι πια καθόλου πρακτικός. Τότε εμφανίστηκαν οι μηχανές αναζήτησης (search engines), οι οποίες μετέτρεψαν τον Παγκόσμιο Ιστό στο ισχυρότατο εργαλείο που γνωρίζουμε σήμερα. Οι πρώτες ευρύτερα γνωστές τέτοιες μηχανές εμφανίστηκαν το 1994 και ήταν το WebCrawler, το Lycos και το Alta Vista. Αυτές έπεσαν σε δεύτερη μοίρα με την επιτυχία του Yahoo! το 1995, το οποίο με τη σειρά του υποχώρησε μπροστά στην ανωτερότητα του Google, που εμφανίστηκε το 1998. Οι μηχανές αναζήτησης δεν είναι παρά συστοιχίες ηλεκτρονικών υπολογιστών που «διαβάζουν» διαδοχικά κάθε μέρα όλες τις διαθέσιμες ιστοσελίδες του Παγκόσμιου Ιστού. Στη συνέχεια αρχειοθετούν όλες τις λέξεις που υπάρχουν στις ιστοσελίδες, και φτιάχνουν ένα τεράστιο ευρετήριο. Οταν ένας χρήστης πραγματοποιεί μια αναζήτηση με μια συγκεκριμένη λέξη, λαμβάνει ως απάντηση όλες τις ιστοσελίδες που περιλαμβάνουν αυτή τη λέξη. Είναι φανερό ότι η απάντηση μπορεί να περιλαμβάνει εκατομμύρια σελίδες, οπότε με αυτή τη μορφή είναι πρακτικά άχρηστη. Το «μυστικό» μιας επιτυχημένης μηχανής αναζήτησης είναι λοιπόν η κατάταξη των ιστοσελίδων της απάντησης με βάση κάποια «έξυπνα» κριτήρια, έτσι ώστε στην κορυφή του καταλόγου να βρίσκονται οι ιστοσελίδες που έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να ενδιαφέρουν τον χρήστη. Από αυτή την άποψη φαίνεται ότι η μέθοδος επιλογής του Google σαφώς υπερτερεί όλων των άλλων, αφού έχει ένα μερίδιο των αναζητήσεων στον Παγκόσμιο Ιστό της τάξεως του 90%. Ακολουθεί το Yahoo! με 4%, αφήνοντας τρίτη τη μηχανή αναζήτησης Bing της Microsoft με μερίδιο 3%.Με τη βοήθεια των μηχανών αναζήτησης ο Παγκόσμιος Ιστός αποτελεί πια βασικό παράγοντα της καθημερινής ζωής, αφού στα περίπου 50 δισεκατομμύρια ιστοσελίδων που υπάρχουν σήμερα μπορεί να βρει κανείς λεξικά και εγκυκλοπαίδειες, δισκοθήκες και ταινιοθήκες, βιβλία και εφημερίδες, καταστήματα και τόπους κοινωνικής δικτύωσης. Σίγουρα ο Berners-Lee, ο οποίος σήμερα είναι καθηγητής στο MIT, δεν μπορούσε να φανταστεί τι επίδραση θα είχε στην κοινωνία μας η ιδέα που δημοσιοποίησε πριν από μόλις 20 χρόνια, με στόχο την ανταλλαγή επιστημονικών πληροφοριών.

σημερινό άρθρο του tvxs για το θέμα

Ηταν μια ιδέα «ασαφής αλλά συναρπαστική».

Όταν, στις 12 Μαρτίου 1989, ο μηχανικός λογισμικού, Τίμοθι Μπέρνερς Λι, κατέθεσε μια ιδέα του στον προϊστάμενό του, με τίτλο «Διαχείριση της Πληροφορίας: Μια πρόταση», δεν μπορούσε ούτε ο ίδιος να φανταστεί τι είχε στα αλήθεια οραματιστεί. Και αυτό γιατί ήταν η πρόταση που γέννησε τον Παγκόσμιο Ιστό (World Wide Web – www). Τα τρία «W» που άλλαξαν τον κόσμο μια για πάντα.

Και τον άλλαξαν όχι μόνο ως προς την ανταλλαγή πληροφοριών, αλλά και σε θέματα της καθημερινότητας, όπως η διακίνηση και το εμπόριο αγαθών, η εκπαίδευση, τα ταξίδια, η ενημέρωση, οι χρηματοοικονομικές συναλλαγές.

Ο «πατέρας» του διαδικτύου, όμως δεν έχει διάθεση τόσο να γιορτάσει τα γενέθλια του δημιουργήματός του, όσο να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για το μέλλον του.

Ο πατέρας του Παγκόσμιου Iστού

Ο Τιμ Μπέρνερς Λι γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1955. Φοίτησε στο Queens College της Οξφόρδης κι εκεί κατασκεύασε τον πρώτο του υπολογιστή, με μόνα υλικά παλιά ηλεκτρονικά εξαρτήματα και ένα κολλητήρι.

Στο Πανεπιστήμιο, όπου σπούδασε Φυσική, συνελήφθη ως χάκερ με συνέπεια να αποκλειστεί από τη χρήση του πανεπιστημιακού υπολογιστή. Αφού αποφοίτησε εργάστηκε σε επιχειρήσεις ως μηχανολόγος λογισμικού μέχρι το 1980, οπότε και άρχισε να εργάζεται για το CERN, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Φυσικής Στοιχειωδών Σωματιδίων.

Εκεί επινόησε και το πρόγραμμα Enquire, τον πρόδρομο του Παγκόσμιου Ιστού, που τον βοηθούσε να παρακολουθεί τον τεράστιο αριθμό ερευνητών και προγραμμάτων του Ιδρύματος. Έφυγε από το CERN, για να επιστρέψει εκεί το 1984 και να βρεθεί ξανά αντιμέτωπος με το παλιό πρόβλημα χειρισμού του τεράστιου όγκου πληροφορίας και της δύσκολης επικοινωνίας ανάμεσα στα μέλη του.

Ήταν τότε που άρχισε να οραματίζεται ένα παγκόσμιο σύστημα διακίνησης πληροφοριών, ταχύτερο και ολοσχερώς αποκεντρωμένο, ανεξάρτητο της πλατφόρμας του κάθε υπολογιστή, πολύγλωσσο και χωρίς γραφειοκρατικούς περιορισμούς και καθυστερήσεις. Υπέβαλε ένα υπόμνημα σχετικά με το σχέδιό του στη διοίκηση, αλλά, τότε, πήρε απλά την απάντηση ότι επρόκειτο για μια «ασαφή αλλά συναρπαστική πρόταση». Περιμένοντας να ξεπεραστούν τα γραφειοκρατικά προβλήματα της διοίκησης, άρχισε να εργάζεται πάνω στις λεπτομέρειες του συστήματος που είχε σκεφθεί.

Έτσι δημιούργησε το πρωτόκολλο http (hypertext transfer protocol), δηλαδή τη «γλώσσα» επικοινωνίας των υπολογιστών στο διαδίκτυο και, παράλληλα, επινόησε ένα τρόπο αναγνώρισης κάθε «εγγράφου», αποδίδοντάς του ένα μοναδικό παγκόσμιο αναγνωριστικό (Universal Resource Identifier), μαζί με ένα αναγνωριστικό διεύθυνσης. Τα δύο αυτά χαρακτηριστικά συνδυάστηκαν και σήμερα αποτελούν το γνωστό μας URL (Uniform Resource Locator).

Κι εγένετο World Wide Web…

Το 1990 και συγκεκριμένα στις 12 Νοεμβρίου, ολοκλήρωσε τη δημιουργία του πρώτου προγράμματος περιήγησης (browser), έπρεπε όμως να δημιουργήσει και ένα πρόγραμμα εξυπηρέτησης (server) και μια γλώσσα για την περιγραφή του εγγράφου. Έτσι, επινόησε τη γλώσσα HTML (HyperText Markup Language). Το 1991 τα είχε ετοιμάσει όλα και, μη έχοντας ακόμη επίσημη απάντηση από το CERN, στις 6 Αυγούστου του 1991 δημιούργησε και παρουσίασε τον πρώτο server, τον info.cern.ch., διαθέτοντας ελεύθερα το πρόγραμμα περιήγησης και το λογισμικό του server μέσω του Διαδικτύου. Παράλληλα, άρχισε να «διαφημίζει» το δημιούργημά του μέσω των Ομάδων Νέων (Newsgroups). Σύντομα άρχισε να επικοινωνεί με χρήστες και να βελτιώνει τη δημιουργία του, χρησιμοποιώντας τις υποδείξεις τους.

Στο μεταξύ, οι χρήστες της νέας υπηρεσίας, που ο ίδιος είχε ονομάσει Παγκόσμιο Ιστό (World Wide Web), άρχισαν να αυξάνονται αλματωδώς, ενώ οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ήταν πολύ πιο εύκολο και εξυπηρετικό να «δημοσιεύουν» τις πληροφορίες τους σε μια ιστοσελίδα , αντί να απαντούν σε πολυάριθμα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή να τις δημοσιεύουν στις ομάδες νέων, των οποίων η κίνηση πολλές φορές τις «έθαβε» (με την έννοια ότι περνούσαν απαρατήρητες). Ενδιαφέρον επίσης έδειξαν για το επίτευγμα του Λι και κυβερνητικές υπηρεσίες. Σύντομα, η κίνηση της νέας υπηρεσίας έγινε τόση, ώστε προέκυψε η ανάγκη δημιουργίας νέου λογισμικού περιήγησης.

Ο Marc Andreessen, ένας φοιτητής του Πανεπιστημίου του Ιλλινόις δημιούργησε το λογισμικό Mosaic, τον πρόγονο του σημερινού λογισμικού περιήγησης Netscape Navigator. Και βέβαια σημαντική συμβολή στο όλο εγχείρημα είχε η δημοτικότητα και προσιτότητα των Windows της Microsoft με το γραφικό τους περιβάλλον.

Σήμερα ο Τιμ Μπέρνερς Λι είναι ο Πρόεδρος του W3C Κονσόρτσιοθμ του Παγκόσμιου Ιστού, ερευνητής στο ΜΙΤ και έχει πολλές τιμητικές διακρίσεις, μεταξύ πολλών άλλων και Ιππότης της Βρετανικής Αυτοκρατορίας (2004) από την Βασίλισσα της Αγγλίας και παράσημο εξαίρετων υπηρεσιών (Order of Merit) από την ίδια το 2007. Το περιοδικό Time τον κατέταξε ανάμεσα σε ένα από τα 100 λαμπρότερα πνεύματα του αιώνα. Τον Δεκέμβριο του 2004 ονομάσθηκε επίτιμος Καθηγητής στο τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον. Είναι, επίσης, συν-διευθυντής του φορέα «Web Science Research Initiative (WSRI)» (Πρωτοβουλία Επιστημονικής Έρευνας στον Ιστό), που δημιουργήθηκε το 2006.

Αντι για γενέθλια… προειδοποιήσεις

Στην επετειακή ανοικτή επιστολή που απεύθυνε ο Τιμ Μπέρνερς Λι για τα 30χρόνια του Παγκόσμιου Ιστού, όμως, αντί να γιορτάζει, φαίνεται να ανησυχεί.

Όπως επισημαίνει, πολλοί άνθρωποι σήμερα νιώθουν αβέβαιοι κατά πόσο ο Ιστός τελικά υπήρξε μια δύναμη για το καλό ή για το κακό, αν και ο ίδιος διατηρεί ελπίδες πως τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν προς το καλύτερο τα επόμενα 30 χρόνια.

«Αν παρατήσουμε την προσπάθεια να φτιάξουμε ένα καλύτερο Ιστό τώρα, τότε η αποτυχία δεν θα ανήκει στον Ιστό, αλλά σε εμάς. Είναι το ταξίδι μας από την ψηφιακή εφηβεία προς ένα πιο ώριμο, υπεύθυνο και περιεκτικό μέλλον», τονίζει στην επιστολή του. Ως θετικό σημάδι, μεταξύ άλλων, θεωρεί ότι αρκετές κυβερνήσεις θέλουν να αποφύγουν τη «βαλκανοποίηση» του διαδικτύου, δηλαδή τον κατατεμαχισμό του εντός εθνικών ή περιφερειακών συνόρων.

Μιλώντας μάλιστα σε δημοσιογράφουςείπε ότι σήμερα ο Παγκόσμιος Ιστός «δεν εξυπηρετεί την ανθρωπότητα πολύ καλά». «Φαίνεται πως διαρκώς πηγαίνουμε από την μια καταστροφή της ιδιωτικότητας στην επόμενη», είπε, παραπέμποντας στις εντεινόμενες ανησυχίες κατά πόσο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υποστηρίζουν τη δημοκρατία.

Επέστησε επίσης την προσοχή στην εμπορευματοποίηση, την υποκλοπή και τη χειραγώγηση των προσωπικών δεδομένων των χρηστών, την συστηματική εξάπλωση της επιθετικότητας και της παραπληροφόρησης, την ολοένα μεγαλύτερη πόλωση των απόψεων κ.α. Δήλωσε πάντως αισιόδοξος, επειδή ολοένα περισσότεροι άνθρωποι -χάρη και σε σκάνδαλα τύπου Cambridge Analytica- αρχίζουν πια να καταλαβαίνουν τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν ως χρήστες του Ιστού. «Πρέπει να έχετε τον πλήρη έλεγχο των δεδομένων σας. Δεν πρόκειται για πετρέλαιο. Δεν είναι εμπόρευμα. Δεν πρέπει να μπορείτε να τα πουλάτε για να βγάλετε χρήματα», δήλωσε.

Μια «Magna Carta» για το Διαδίκτυο

Ο ίδιος, μεταξύ άλλων, έχει προωθήσει την ιδέα ενός κοινωνικού «Συμβολαίου για τον Ιστό», καθώς και την τεχνολογική πλατφόρμα Solid, που επιστρέφει στους χρήστες τον έλεγχο των δεδομένων τους, διαχωρίζοντας τις εφαρμογές (apps) από την αποθήκευση των δεδομένων των χρηστών.

Ο Λι πρότεινε την σύνταξη και την κοινή αποδοχή μιας «Magna Carta» για το Διαδίκτυο, η οποία, στα «χνάρια» της ουσίας της αρχικής του 13ου αιώνα, θα προστατεύει τα δικαιώματα του ανθρώπου στον παγκόσμιο ιστό από απειλές όπως τα fake news, η προκατάληψη και το μίσος. Ο εφευρέτης του Διαδικτύου κάλεσε κυβερνήσεις, τις εταιρείες και τους πολίτες να υποστηρίξουν μια νέα «Σύμβαση για τον Ιστό» που θα στοχεύει στην προστασία των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των ανθρώπων στο Διαδίκτυο.

Πολλοί οργανισμοί έχουν ήδη υπογράψει τη σύμβαση, η οποία δημοσιεύτηκε από το Ίδρυμα Παγκόσμιου Ιστού Μπέρνερς Λι μαζί με μια έκθεση που καλεί σε επείγουσα δράση.

Σύμφωνα με τις αρχές που περιγράφονται στη σύμβαση, οι κυβερνήσεις πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι πολίτες τους έχουν πρόσβαση σε όλο το Διαδίκτυο, κάθε στιγμή και ότι το απόρρητό τους γίνεται σεβαστό, ώστε να μπορούν να είναι online «ελεύθερα, με ασφάλεια και χωρίς φόβο». Επίσης ορίζεται πως οι εταιρείες δεσμεύονται να κάνουν το Διαδίκτυο προσιτό και προσβάσιμο σε όλους. Να σέβονται την ιδιωτική ζωή των αθρώπων και τα προσωπικά δεδομένα τους και να αναπτύσσουν τεχνολογίες οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι ο ιστός είναι «ένα δημόσιο αγαθό που βάζει πρώτα τους ανθρώπους».

Η σύμβαση αναγνωρίζει ότι οι χρήστες του Διαδικτύου έχουν το δικό τους ρόλο να παίξουν και καλεί τους ανθρώπους να κάνουν το περιεχόμενο του διαδικτύου «πλούσιο και δεοντολογικό». Να δημιουργηθούν κοινότητες που σέβονται το δικαίωμα λόγου και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Και να αγωνιστούμε για έναν ανοιχτό ιστό, ο οποίος να είναι «μία παγκόσμια δημόσια πηγή, για όλους τους ανθρώπους, παντού».

πηγή: tvxs.gr