Ο Αστροφυσικός και η Επιστημονική Φαντασία

του Γ. Φασουλόπουλου από το ylikonet

Αστροφυσικός, ο «πολύς» Fred Hoyle που με το «Μαύρο Σύννεφο» εκλαΐκευσε τις προκλητικές επιστημονικές απόψεις του, εξέθεσε τις κοινωνικές του πεποιθήσεις και ανέπτυξε τις φιλοσοφικές θεωρήσεις του, το 1957.

Hoyle

Γεννήθηκε το 1915. Με πρόβλημα εστίασης στα μάτια, πεισματάρης, ευφυής, διερευνητικός, αυθάδης, εκρηκτικός, σαρκαστικός, ασυγκράτητος εισηγητής ανορθόδοξων λαμπερών ιδεών. Αυθεντικός εκφραστής της τραχύτητας των αρσενικών της Βόρειας Αγγλίας του Πρώτου Παγκόσμιου και της οικονομικής ύφεσης του Μεσοπολέμου που γονάτισε τη κατώτερη μεσαία τάξη. Ο πατέρας του, έμπορος υφασμάτων, άλλαζε πόλεις αναζητώντας επαγγελματικές ευκαιρίες. Μαζί κι’ η οικογένεια, με την μητέρα του δασκάλα μουσικής, αναγκασμένη να ξεχάσει μια σταθερή δουλειά σε σχολείο. Αυτή τον έμαθε να χειρίζεται τους αριθμούς από τα δυο του χρόνια και να εκτιμά την κλασσική μουσική, ενώ καθυστέρησε στην ανάγνωση μέχρι τα επτά. Ταλαιπωρήθηκε απ’ το αυταρχικό εκπαιδευτικό σύστημα της εποχής, αλλά κι’ αυτός του έδωσε να καταλάβει. Σε ηλικία δημοτικού και για ένα χρόνο, το σπίτι του πίστευε ότι ο Fred ήταν σχολείο και στο σχολείο θεωρούσαν πως ήταν σπίτι άρρωστος. Ο ίδιος “εκπαιδευόταν” αλητεύοντας στα σινεμά της πόλης. Στα δεκαπέντε, με οδηγό ένα βιβλίο πειραμάτων που του έφερε ο πατέρας του μαζί με τα απαραίτητα υλικά, παρασκεύασε δηλητηριώδη φωσφίνη στην κουζίνα του σπιτιού και τρόμαζε την αδελφή του με εκρήξεις. Οι θορυβώδεις και επικίνδυνοι “πειραματισμοί” του αλλά και ανάγνωση του βιβλίου του Eddington, “Stars and Atoms” απ’ την τοπική βιβλιοθήκη τον έστρεψαν στα δεκατέσσερα στη Χημεία. Η συνέχεια των σπουδών του ήταν συναρτημένη με το ενδεχόμενο να κερδίσει κάποια υποτροφία που οδηγούσε σε μικρότερη ηλικία στο πανεπιστήμιο. Απέτυχε τρεις φορές και όταν με πείσμα τα κατάφερε και μάλιστα στο Cambridge, φάνηκε η ανεπάρκειά του στα Μαθηματικά. Έτσι παρακολούθησε ένα ετήσιο πρόγραμμα Μαθηματικών και κατέληξε αντί για Χημεία να σπουδάσει Μαθηματικά πετυχαίνοντας πτυχίο με διάκριση.Στο ίδιο πανεπιστήμιο συνέχισε με θεωρητική έρευνα στην Ατομική και Πυρηνική Φυσική με επόπτη τον γερμανοεβραίο Rudolf  Peierls, μαθητή του Sommerfeld και του Heinseberg,  που όταν αυτός πέρασε στο πανεπιστήμιο του Birmingham, τον ανέλαβε ο ιδιόμορφος θρύλος του Cambridge, Paul Dirac. Ούτε ο Hoyle ούτε ο Dirac ενόχλησαν ο ένας τον άλλο. Αυτό δεν εμπόδισε τον Hoyle να παράγει αυτή την περίοδο δυο αναγνωρίσιμες ανακοινώσεις στην Κβαντική Ηλεκτροδυναμική.Υπό τους ήχους των τυμπάνων του Δεύτερου Παγκόσμιου, οι πυρηνικοί φυσικοί του Cavendish στο Cambridge συνειδητοποίησαν ότι μια αλυσιδωτή αντίδραση θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία μιας πυρηνικής βόμβας. Ο Hoyle, κάτοχος πλέον διδακτορικού τίτλου, επιδίωξε να αποφύγει την έρευνα που θα συνδεόταν με την πολεμική βιομηχανία και μετατοπίστηκε στην Θεωρητική Αστρονομία. Οι βρετανικές αρχές τον επιστράτευσαν το 1940 στο τμήμα ανάπτυξης αντιμέτρων στα εχθρικά radar που εντόπιζαν νηοπομπές.Σε μια απ’ τις ομάδες των radar όπου ήταν επικεφαλής επιστρατεύτηκαν επίσης το 1941 οι εβραϊκής καταγωγής αυστριακοί, Hermann Bondi και Thomas Gold. Και οι τρεις τους είχαν κοινό ενδιαφέρον για την Κοσμολογία. Στις συζητήσεις τους στα περιθώρια της δουλειάς για τον Πόλεμο, μια ιδέα του ευρηματικού σε όλη την μακρόχρονη ερευνητική καριέρα του Gold υποδαύλισε την φαντασία του Hoyle. Το Σύμπαν διαστέλλεται επειδή, πολύ περιστασιακά, δημιουργείται ένα άτομο υδρογόνου από τα στοιχειώδη σωματίδια που υπάρχουν στον υπέρθερμο διαγαλαξιακό χώρο. Ο Hoyle υπολόγισε αυτό το ενδεχόμενο ως «περίπου ένα άτομο ανά αιώνα σε όγκο ίσο με το Empire State Building». Και καθώς συσσωρευόταν υδρογόνο, θα σχημάτιζε έναν νέο γαλαξία. Αυτή η ιδέα τους φάνηκε πιο εύλογη από ένα ολόκληρο Σύμπαν που δημιουργήθηκε σε μια στιγμή από το τίποτα με μια «Μεγάλη Έκρηξη» την οποία είχε εισάγει το 1920 ο βέλγος ιερέας και κοσμολόγος Georges LeMaitre.Το Σύμπαν των Hoyle, Bondi και Gold, που παρουσιάστηκε το 1948, υπάρχει ανέκαθεν και η συνεχής διαστολή του εξελίσσεται με σταθερή πυκνότητα που προκύπτει απ’ την πυρηνογένεση βαρύτερων στοιχείων. Αυτό το μοντέλο ονομάστηκε «Σταθερή Κατάσταση», ήταν κομψότερο και παρέκαμπτε  την αναπόφευκτη υπόθεση ενός Δημιουργού που θα πυροδοτούσε την έναρξη της κοσμογένεσης. Με τα δικά του λόγια: «κάθε σμήνος γαλαξιών, κάθε αστέρι, κάθε άτομο… είχε μια αρχή, αλλά το ίδιο το Σύμπαν δεν είχε».

Gold, Bondi & Hoyle

Στα τέλη του 1944 το Ναυτικό των ΗΠΑ συγκάλεσε μια μυστική συνάντηση στην Ουάσιγκτον για τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο για να ανταλλαγή γνώσεων σχετικά με τα radar. Ο Hoyle, ένας απ’ τους δυο αντιπροσώπους της Αγγλίας, άρπαξε την ευκαιρία για να πετάξει στην άλλη άκρη των ΗΠΑ και να συναντήσει στο Caltech τον διαπρεπή αστρονόμο Walter Baade. Αυτός τον ενημέρωσε, σε μια περίοδο που η σχετική επιστημονική γνώση αποτελούσε πολεμικό μυστικό, για τις υψηλότατες θερμοκρασίες στις supernova που προκαλούνται από πυρηνικές εκρήξεις στη φάση της αστρικής κατάρρευσης και ο Hoyle συνειδητοποίησε ότι το κοσμολογικό του μοντέλο θα ενισχυόταν με μια θεωρία για τη δημιουργία των χημικών στοιχείων.Με το πέρας του πολέμου, αρνήθηκε να συνεχίσει στο Πολεμικό Ναυτικό και επέστρεψε ως λέκτορας στο Cambridge. Στο πρόγραμμα αυτής της περιόδου επιχείρησε να αντιπαρατεθεί με τον ισχυρισμό ενός απ’ τους εισηγητές του ισχύοντος κοσμολογικού μοντέλου που μας κληροδοτήθηκε να το λέμε «Big Bang» από έναν απ’ τους σαρκαστικούς χαρακτηρισμούς του ίδιου του Hoyle. Ήταν ο George Gamow που ισχυρίστηκε ότι «τα στοιχεία μαγειρεύτηκαν σε λιγότερο χρόνο από τον απαιτούμενο για το μαγείρεμα ενός πιάτου πάπιας με πατάτες».Οι εξισώσεις του Hoyle έδειξαν ότι σ’ έναν θερμό αστέρα προστίθενται συνεχώς στοιχεία με αργούς ρυθμούς και τα βαρέα στοιχεία διασπείρονται στο διάστημα απ’ το κέλυφος των supernova. Αυτές οι διαπιστώσεις επιβεβαιώθηκαν από τους παρατηρησιακούς αστρονόμους.Μια νέα ερευνητική ομάδα που δούλεψε με τροφή τις ιδέες και τους υπολογισμούς του Hoyle συγκροτήθηκε απ’ το αμερικάνο William Fowler και το ζεύγος των εγγλέζων Margaret &  Geoffrey Burbidge.

το ζεύγος Burbidge, ο Fowler και ο Hoyle στα 60α γενέθλια του Fowler, το 1971– δώρο, ένα ατμοκίνητο τραινάκι

Σήμερα είναι αποδεκτό ότι τα πάντα στη Γη, έδαφος, νερό και έμβια ύλη, αποτελούνται από άτομα που σχηματίζονται σε αστέρια που εκρήγνυνται. Αυτή η γνώση αποδίδεται από φίλους και ενάντιους στο πρωτότυπο έργο του Fred Hoyle και των συνεργατών του.Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, εκτιμούσαν ότι το Σύμπαν ήταν περίπου 4 δισεκατομμυρίων ετών. Μεταξύ 1956 και 1958, ο Hoyle από παρατηρήσεις λευκών νάνων υπολόγισε ότι ο Γαλαξίας μας, είναι τουλάχιστον 10 δισεκατομμυρίων ετών. Το 1960, μαζί με τον Fowler επανεκτίμησαν τον χρόνο σε 15 δισεκατομμύρια χρόνια. Σήμερα αποτιμάται στα 13,2 δισεκατομμύρια χρόνια και το Σύμπαν υπολογίζεται ότι έχει ηλικία 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια.Το μοντέλο της «Σταθερής Κατάστασης» μπόρεσε να ανταγωνιστεί τη «Μεγάλη Έκρηξη» για 17 χρόνια. Το 1964, δύο νεαροί ραδιοαστρονόμοι, ο Arno Penzias και ο Robert Wilson, ανέδειξαν εντελώς ακούσια την Ακτινοβολία Υποβάθρου που θα μπορούσε να προέρχεται μόνο από μια πρωταρχική ενεργειακή εκκένωση πολύ πιο ισχυρή από όλα τα αστέρια μαζί. Αυτή η ανακάλυψη τιμήθηκε με Νόμπελ το 1978 και αποτέλεσε θανατηφόρο πλήγμα για το μοντέλο του Hoyle που επέστρεψε σε ένα προβληματικό σημείο της πυρηνοσύνθεσης.

οι πατέρες των δυο κοσμολογικών μοντέλων, Hoyle και George Lemaitre – τα κουβεντιάζουν το Cambridge στα τέλη του 1950

Σε πειραματικές δοκιμές, φάνηκε ότι η διαδικασία της πυρηνοσύνθεσης σταματάει στο στοιχείο βηρύλλιο, που θεωρήθηκε φράγμα για τη σύνθεση βαρύτερων στοιχείων ζωτικής σημασίας για τη ζωή, όπως ο άνθρακας. Με την επίμονη θεωρητική καθοδήγηση του Hoyle, ο Fowler διαπίστωσε την ύπαρξη ενός ισοτόπου του άνθρακα σε αστέρια παρόμοια με τον Ήλιο. Στην πραγματικότητα το φράγμα αφορούσε την υψηλή ενέργεια σύνθεσης αυτού του ισοτόπου, που όμως διαπιστώθηκε ότι μπορούσε να παραχθεί στη Φύση, οπότε δεν υπήρχε εμπόδιο στην πυρηνοσύνθεση βαρέων στοιχείων.Αυτή η επιτυχία προκάλεσε έναν ετεροκαθορισμό στις φιλοσοφικές πεποιθήσεις του άθεου Hoyle.  Γι’ αυτόν η παρουσία του απίθανου ισοτόπου του άνθρακα μέσα στη φλεγόμενη θερμότητα των άστρων, χωρίς την οποία δεν θα μπορούσαν ποτέ να υπάρξουν πλανήτες ή οργανική ζωή, φαινόταν να υποδηλώνει ένα χέρι καθοδήγησης.Για να απαντήσει σ’ αυτό το ερώτημα κατασκεύασε μια υπόθεση που την ονόμασε «Πανσπερμία». Σύμφωνα μ’ αυτήν η ζωή ξεκίνησε κάπου αλλού στο Σύμπαν και μεταφέρθηκε εδώ. Ίσως, είπε, μια φυσική διαδικασία δημιουργεί τα δομικά στοιχεία της ζωής και τα διασπείρει στο διάστημα  ή ότι οι νόμοι της φυσικής στην τρέχουσα εποχή μπορεί να είχαν τεθεί από έναν προηγούμενο, εξαιρετικά προηγμένο πολιτισμό που απέστειλε  τα δομικά στοιχεία της ζωής σε πολλά υποσχόμενους πλανήτες όπως η Γη.Οι επιτυχίες του στην πυρηνοσύνθεση του εξασφάλισαν το 1958 την Plumian Έδρα Αστρονομίας στο Cambridge. Αυτή η θέση κύρους δεν τον απέτρεψε να διαφωνεί με την τρέχουσα άποψη των βιολόγων για την δημιουργία της έμβιας ύλης, ούτε να αποκηρύσσει το μοντέλο της «Σταθερής Κατάστασης». Το 1972, σε ηλικία 57 ετών, ανακηρύχθηκε Ιππότης του Στέμματος και ακριβώς την ίδια χρονιά παραιτήθηκε  διαφωνώντας με την κατεύθυνση της Αστρονομίας και της Αστροφυσικής στο Cambridge. Δυο χρόνια αργότερα, το 1974, κόλασε δημόσια ως απαράδεκτη την βράβευση του βρετανού Antony Hewish με το Νόμπελ Φυσικής για την ανακάλυψη των pulsars, επειδή παραλήφτηκε απ’ το βραβείο η μεταπτυχιακή του φοιτήτρια Jocelyn Bell Burnell που είχε τον πρώτο ρόλο σ’ αυτό το επιστημονικό επίτευγμα.Εύλογη ήταν η συνέχεια. Το 1983 ο Fowler έλαβε το μισό μερίδιο του Βραβείου Νόμπελ Φυσικής «για τις θεωρητικές και πειραματικές του μελέτες σχετικά με τις πυρηνικές αντιδράσεις που είναι σημαντικές για το σχηματισμό των χημικών στοιχείων στο Σύμπαν». Το άλλο μισό αποδόθηκε στον Subrahmanyan Chandrasekhar, με τον Fowler να δηλώνει δημόσια την αμηχανία του για την παράληψη του Hoyle απ’ την βράβευση.

Πηγή: ylikonet.gr 

Το «Μαύρο Σύννεφο»

Ο Hoyle ακολούθησε την μεγάλη την παράδοση των αστρονόμων και των αστροφυσικών στην εκλαΐκευση της επιστήμης, ως ομιλητής στο Τρίτο Ραδιοφωνικό Κανάλι του BBC. Οι εκπομπές του ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς και αναμεταδίδονταν και από ραδιοφωνικά δίκτυα στις ΗΠΑ. Σε μια απ’ τις εκπομπές του ειρωνεύτηκε το ανταγωνιστικό κοσμικό  μοντέλο ως την «Μεγάλη Έκρηξη».

Μετά την παραίτησή του απ’ το Cambridge και παράλληλα με την έρευνα, συνέγραψε μαζί με τον γιό του Geoffrey  αρκετά βιβλία επιστημονικής φαντασίας.

Geoffrey & Fred Hoyle

Ως καλύτερο δείγμα αυτής της φιλολογικής παραγωγής αναγνωρίζεται το πρώτο, «το Μαύρο Σύννεφο», που έγραψε μόνος, το 1957.

Με αυτό το βιβλίο απευθύνεται στο μη ειδικό κοινό, με alter ego του τον αστροφυσικό του Cambridge, Dr Kingsley για να αμφισβητήσει και μυθιστορηματικά την «Μεγάλη Έκρηξη» και για να υποστηρίξει ότι η έμβια γήινη ύλη οφείλεται στην «Πανσπερμία». Παράλληλα πραγματεύεται τις πολιτικές του απόψεις που θεωρούν τους πολιτικούς ως αμοραλιστές που ενδιαφέρονται αποκλειστικά για τη νομή της εξουσίας και τρέμουν μονάχα το πολιτικό κόστος. Ως λύση στο πολιτικό πρόβλημα θεωρεί την ανάληψη των ευθυνών διακυβέρνησης από τους επιστήμονες.

Αυτή η εικόνα φαντάζει μονοδιάστατη και θυμίζει εκείνη την κριτική της θρησκείας που περιορίζεται να εστιάζει στην υποκριτική συμπεριφορά κάποιων προβεβλημένων κληρικών.

Η εξέλιξη της πλοκής πυροδοτείται απ’ την ανίχνευση ενός σκοτεινού νέφους από δυο ανεξάρτητες ερευνητικές ομάδες με διαφορετικές μεθοδολογίες, όπως συμβαίνει με πολλές επιστημονικές ανακαλύψεις.

Καθώς το νέφος οδεύει αργά στο μεσοδιάστημα Γης – Ηλίου η δράση αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα. Από την μια το διαλεκτικό θρίλερ μεταξύ των επιστημόνων για τις συνέπειες του νέφους όταν πλησιάσει στη Γη, όπου συνυπολογίζονται τα ενδεχόμενα της υπερθέρμανσης απ’ το πλησίασμα του θερμού νέφους και η παγετωνική εκδοχή απ’ την απορρόφηση των ηλιακών ακτίνων όταν βρεθεί μεταξύ Γης – Ηλίου. Απ’ την άλλη το αναμενόμενο θρίλερ της προσπάθειας των επιστημόνων να μην απομονωθούν σε ένα καινούργιο Los Alamos με μηδενικές δυνατότητες διαχείρισης των συμπερασμάτων τους.

Το νέφος διαταράσσει τους σχεδιασμούς και των δύο ομάδων αφού φαίνεται να αυτορυθμίζεται. Ο Hoyle με την εμπειρία του απ’ την τεχνολογία των radar συνθέτει πειστικά σενάρια για την αποκατάσταση της επαφής με το αυτορυθμιζόμενο νέφος που αναδεικνύεται προηγμένη μορφή έμβιας ύλης και επέλεξε να οδεύσει στην πλανητική γειτονιά μας για να φορτώσει απ’ τον Ήλιο τις «μπαταρίες» του.

Οι επιστήμονες, έχοντας στο χρονικό παράθυρο της κρίσης τον πλήρη έλεγχο της πληροφορίας, συμπεριφέρονται όπως και οι πολιτικοί στη λήψη των δύσκολων αποφάσεων. Δηλαδή αναλαμβάνουν το ρίσκο για «παράπλευρες απώλειες» αθώων πολιτών και διακινδυνεύουν να κατηγορηθούν για κάποιες επιλογές τους ως «προδότες της ανθρωπότητας». Διαφέρουν όμως στα κίνητρα. Οι πολιτικοί του αφηγήματος ενδιαφέρονται για την παραμονή τους στην εξουσία και την ατομική τους επιβίωση, ενώ οι επιστήμονες επιδιώκουν, παράλληλα με την επιβίωση της ανθρωπότητας, τη διεύρυνση της γνώσης, αψηφώντας το ατομικό κόστος.

Αυτή την ηθική της επιστήμης αποδίδει στον Hoyle ο Boris Anre, με το μωσαϊκό που κοσμεί την Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, το 1952, πέντε μάλιστα χρόνια πριν την έκδοση του «Μαύρου Σύννεφου».

η «Επιδίωξη – Pursuit» του Hoyle: να αναρριχηθεί όσο ψηλότερα στο δέντρο της γνώσης που οδηγεί στα άστρα

Ο Hoyle δεν αφήνει ασχολίαστη την υποβαθμισμένη σε τεχνολογικά μέσα βρετανική επιστήμη έναντι της επιστήμης των ΗΠΑ μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο. Μόνο στην έρευνα του radar φαίνονται ανταγωνιστικοί, άντε και σε κάποιες θεωρητικές εμπνεύσεις. Στις τελευταίες φαίνεται να συνεισφέρει με κοφτερή εξυπνάδα, αυτοπεποίθηση και θράσος ένας νεαρός αμερικανός φυσικός. Επιλέχθηκε να στελεχώσει την αμερικάνικη ερευνητική ομάδα απ’ το Caltech με την προτροπή «.. να φέρεις μερικούς θεωρητικούς … δεν είναι ανάγκη να είναι αστρονόμοι. Φέρε μερικά έξυπνα άτομα». Αυτή η μυθιστορηματική περσόνα έχει τα χαρακτηριστικά με τα οποία αναδείχθηκε ως σταρ της επιστήμης ο Richard Feynman.

Hoyle & Feynman

Δεν θα πρέπει να περάσει απαρατήρητο ότι οι γυναίκες του βιβλίου, που γράφτηκε στα μέσα του 1950, έχουν τα χαρακτηριστικά των αστρονόμων γένους θηλυκού με τις οποίες συνεργάστηκε, όπως η Margaret Burbidge. Είναι εύστοχες στις επιστημονικές παρατηρήσεις τους και διεισδυτικές στις ερωτήσεις με τις οποίες ελέγχουν τις υποθέσεις που πέφτουν στο τραπέζι. Όσο για τις λαϊκές γυναίκες της πλοκής, αυτές είναι πιο έξυπνες απ’ τους άντρες τους.

Οι επιστημονικές ιδέες του Hoyle γονιμοποίησαν αποφασιστικά την Αστροφυσική. Ακόμα και αυτές που διαψεύστηκαν, προκάλεσαν απαντήσεις που εξέλιξαν το ανταγωνιστικό μοντέλο της «Μεγάλης Έκρηξης».

Το ίδιο και οι λογοτεχνικές του επινοήσεις. Η ιδέα του νοήμονος νέφους επαναλαμβάνεται στο μυθιστόρημα Solaris, του Stanislaw Lem (1961), ως νοήμων ωκεανός, που το γνωρίσαμε απ’ την ομώνυμη ταινία του Tarkovsky (1972). Η επαφή εξωγήινης νοημοσύνης μέσω ραδιοσημάτων επαναλαμβάνεται και στο μυθιστόρημα  Contact  (1985), του αστροφυσικού και διακεκριμένου εκλαϊκευτή Carl Sagan, που δραματοποιήθηκε στο σινεμά απ’ τον Robert Zemekis (1997). Όσο για την αμοραλιστική συμπεριφορά των πολιτικών στο ενδεχόμενο πρόσκρουσης ενός κομήτη με τη Γη, αυτή επικαιροποιείται με ιλαροτραγικό τρόπο στο πρόσφατο φιλμ «Don’t Look Up», του  Adam McKay (2021).

Το μυθιστόρημα πέτυχε να εμπνεύσει και διδακτικές προσεγγίσεις της Φυσικής που πραγματεύεται. Ο Simon Kraus επιχειρεί προς αυτή την διαδρομή με άρθρο του στο Physics Education.

Όμως η επίδραση των βιβλίων εκλαΐκευσης και επιστημονικής φαντασίας είναι κυρίως υπόγεια. Όταν μάλιστα γράφονται με την επιστημονική επάρκεια του Eddington και του Hoyle, έστω κι’ αν μετεωρίζονται στα όρια των αδιερεύνητων επιστημονικών υποθέσεων μπορούν να λειτουργήσουν σαν πλαίσια συμφιλίωσης με την επιστήμη και ως εφαλτήρια για επιστημονικές καριέρες. Στην περίπτωση του Hoyle ο μετασχηματισμός ενός αποτυχημένου του εκπαιδευτικού συστήματος σε διακεκριμένο επιστήμονα ξεκίνησε με την ανάγνωση του “Stars and Atoms” που έγραψε στο περιθώριο των ερευνών του ο μετέπειτα καθηγητής του, Sir Arthur Eddington. Το «Μαύρο Σύννεφο» λειτούργησε ανάλογα για την Paola Caselli, αστροχημικό, διευθύντρια του Max Plank Institute for Extraterrestial Physics στο Garching. Το βιβλίο, της το έδωσε η δασκάλα της όταν ήταν δώδεκα χρονών. Με τα δικά της λόγια: «το βιβλίο μου άνοιξε μάτια. Συνέδεσα τις τελείες και ήξερα: Εντάξει, αυτό ακριβώς θέλω να κάνω. Θέλω να χρησιμοποιήσω τον μικρό χρόνο που θα ζήσω, για να καταλάβω το Σύμπαν καλύτερα».

Το «Μαύρο Σύννεφο» επανεκδόθηκε απ’ τον γιό του Hoyle το 2015 για να τιμηθούν τα εκατό χρόνια απ’ την γέννησή του, με επίμετρο απ’ τον επίσης οξύ στις δημόσιες παρεμβάσεις του, βιολόγο και εκλαϊκευτή Richard Dawkins. Αξίζουν σχολιασμό οι επισημάνσεις του αφού επιχειρούν ακριβοδίκαιη αποτίμηση του βιβλίου και του συγγραφέα και ταυτόχρονα αποτελούν δείγμα αυθεντικού κριτικού λόγου. Αφού διαπιστώνει ότι παράλληλα με την εξασφαλισμένη ψυχαγωγία η αφήγηση πετυχαίνει να ξεναγήσει τον αναγνώστη χωρίς διδακτισμούς σε μια επιστήμη εν τω γεννάσθαι, επισημαίνει την «Επιστημονική Θεολογία» που προκύπτει απ’ το μοντέλο της «Σταθερής Κατάστασης» που έμμεσα πραγματεύεται το βιβλίο. Διότι αυτή η θεώρηση στέλνει την Βιολογική Εξέλιξη στο περιθώριο: «ακόμα κι’ αν οι γαλαξίες μπορούν να ξεπηδούν αυθόρμητα, η πολύπλοκη ζωή σίγουρα δεν μπορεί».

Η πρώτη ελληνική έκδοση του «Σύννεφου» έγινε το 1998 απ’ τις εκδόσεις Σύναλμα σε μετάφραση της Χαράς Μανεσιώτου. Η νέα ελληνική έκδοση με το επίμετρο του Dawkins, είναι πρόσφατη – τέλος του 2023, απ’ τις εκδόσεις Ροπή. Ο μεταφραστής Θοδωρής Πιερράτος