Giorgio Parisi: Η πτήση των ψαρονιών

Ο Giorgio Parisi θα μπορούσε να είχε βραβευθεί με το Νόμπελ Φυσικής του 2004, «για την ανακάλυψη της ασυμπτωτικής ελευθερίας στη θεωρία της ισχυρής αλληλεπίδρασης», αν το 1973, στην υπερφίαλη ηλικία των είκοσι πέντε ετών, ήταν λίγο πιο προσεκτικός στην έρευνά του στην θεωρητική φυσική των στοιχειωδών σωματιδίων. Όμως το ενδιαφέρον του και γι άλλα ποικίλα αινιγματικά φαινόμενα όπως οι αλλαγές φάσης, οι ύαλοι σπιν, η πτήση των ψαρονιών και γενικότερα το ενδιαφέρον του για την θεωρία των χαοτικών και τυχαίων φαινομένων του έδωσε μια δεύτερη ευκαιρία.

To 2021 βραβεύθηκε τελικά με το Νόμπελ Φυσικής «για την ανακάλυψη της αλληλεπίδρασης της αταξίας και των διακυμάνσεων στα φυσικά συστήματα από τις ατομικές έως τις πλανητικές κλίμακες».

Από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης κυκλοφόρησε στα ελληνικά το νέο βιβλίο του Giorgio Parisi «Η πτήση των ψαρονιών – Ο θαυμαστός κόσμος των πολύπλοκων συστημάτων» (Μετάφραση: Μαρία Οικονομίδου). Στο βιβλίο αυτό ο Παρίζι αφηγείται την ιστορία του μέσα από αναδρομές σε σημαντικά επεισόδια της επιστημονικής του σταδιοδρομίας. Και ξεκινά από τις μελέτες του σχετικά με της πτήσεις των ψαρονιών – πτήσεις εντυπωσιακής ομορφιάς, που μόνο η φυσική αυτού του αιώνα αρχίζει να εξηγεί. Δείχνει ότι είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσουμε πολλά από τα φαινόμενα που παρατηρούμε σε σχεδόν καθημερινή βάση: η πολυπλοκότητα δεν αφορά ό,τι συμβαίνει στα εργαστήρια, αλλά και τον κόσμο γύρω μας.

Τι ήταν αυτό που τον παρακίνησε να γράψει το εν λόγω βιβλίο; Μας το εξηγεί ο ίδιος:

«(…) Την επιστήμη πρέπει να την υπερασπιστούμε όχι μόνο για τις πρακτικές πλευρές της, αλλά και για την πολιτισμική της αξία. Θα πρέπει να έχουμε το θάρρος να πάρουμε ως παράδειγμα τον Ρόμπερτ Ουίλσον, ο οποίος το 1969, όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με έναν αμερικανό γερουσιαστή που ρωτούσε επίμονα σχετικά με τις εφαρμογές της κατασκευής του επιταχυντή Fermilab, κοντά στο Σικάγο, και ιδίως αν ήταν χρήσιμος στρατιωτικά για την υπεράσπιση της χώρας, απάντησε: ‘Η αξία του έγκειται στην αγάπη για τον πολιτισμό: είναι όπως η ζωγραφική, η γλυπτική, η ποίηση, όπως όλες εκείνες οι δραστηριότητες για τις οποίες οι Αμερικανοί είναι πατριωτικά υπερήφανοι. Δεν χρησιμεύει στην υπεράσπιση της χώρας μας, αλλά δίνει έναν λόγο ώστε να αξίζει τον κόπο να την υπερασπιστούμε’.

Προκειμένου η επιστήμη να εδραιωθεί ως πολιτισμός, χρειάζεται να διδάξουμε στο ευρύ κοινό τι είναι η επιστήμη και τον τρόπο με τον οποίο αυτή συνυφαίνεται με τον πολιτισμό, τόσο στην ιστορική τους εξέλιξη όσο και στη σύγχρονη πρακτική. Επίσης να εξηγήσουμε με μη μαγικό τρόπο τι κάνουν οι ζωντανοί επιστήμονες και ποιές είναι οι τρέχουσες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν. Δεν είναι εύκολο, ειδικά στην περίπτωση ‘σκληρών’ επιστημών, στις οποίες τα μαθηματικά παίζουν ουσιαστικό ρόλο. Ωστόσο, το σωστό είδος προσπάθειας μπορεί να οδηγήσει σε εξαιρετικά αποτελέσματα.

Συχνά λέγεται πως οι σκληρές επιστήμες δεν είναι κατανοητές σε όσους δεν έχουν σπουδάσει μαθηματικά. Αλλά το ίδιο πρόβλημα υπάρχει και με την κινεζική ποίηση, η οποία αποτελεί αξεδιάλυτο μείγμα λογοτεχνίας και ζωγραφικής: το πρωτότυπο χειρόγραφο του ποιήματος είναι ένας πίνακας στον οποίο τα επιμέρους ιδεογράμματα συνιστούν τα ζωγραφικά στοιχεία που αναπαρίστανται κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο. Η ζωγραφική διάσταση χάνεται εντελώς στη μετάφραση και η ομορφιά της δεν μπορεί να εκτιμηθεί από κάποιον που δεν γνωρίζει άπταιστα κινεζικά. Αλλά όπως είναι δυνατόν να εκτιμηθεί στα ιταλικά η ομορφιά των κινεζικών ποιημάτων, έτσι είναι δυνατόν να κατανοηθεί και η ομορφιά των σκληρών επιστημών από κάποιον που δεν γνωρίζει μαθηματικά και δεν έχει σπουδάσει θετικές επιστήμες.

Δεν είναι εύκολο, αλλά μπορεί να γίνει. Οφείλουμε να προωθήσουμε πρωτοβουλίες που θα επιτρέψουν σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους να προσεγγίσουν τη σύγχρονη επιστήμη. Αν δεν γίνει αυτό, ακόμα και οι επιστήμονες δεν θα μπορέσουν να αποφύγουν τις ευθύνες τους. Εγώ προσπάθησα να αναλάβω τις δικές μου: το βιβλίο αυτό είναι η προσπάθειά μου να μεταφέρω σε ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό την ομορφιά, τη σημασία και την πολιτισμική αξία της σύγχρονης επιστήμης. (…)»

Τα περιεχόμενα του βιβλίου:

Πρόλογος στην ελληνική έκδοση

Πρόλογος

1. Η πτήση των ψαρονιών

2. Η φυσική στη Ρώμη πριν από περίπου πενήντα χρόνια

3. Je ne regrette rien

4. Μεταβάσεις φάσης ή, αλλιώς, συλλογικά φαινόμενα

5. Ύαλοι σπιν: H εισαγωγή της αταξίας

6. Πώς γεννιούνται οι ιδέες

7. Η μεταφορά στην επιστήμη

8. Η σημασία της φυσικής

Σημείωμα

Διαβάστε ένα απόσπασμα του βιβλίου: Η πτήση των ψαρονιών.