Μικρές Ιστορίες Επιστήμης: Ernst Kummer

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

Bλέπουμε λοιπόν ότι οι ιδεώδεις πρώτοι παράγοντες αποκαλύπτουν την ουσία των μιγαδικών αριθμών, τους κάνουν διαφανείς, όπως πρέπει να είναι, και φανερώνουν την εσωτερική κρυστάλλινη δομή τους.

-E. E. Kummer

O Kummer ήταν ένας από τους σπάνιους εκείνους μεγαλοφυείς επιστήμονες που είναι πρώτοι τόσο στα αφηρημένα Μαθηματικά όσο και στις εφαρμογές των Μαθηματικών σε πρακτικά ζητήματα, μηδέ του πολέμου εξαιρουμένου ―που αποτελεί την πιο άθλια από όλες τις ανθρώπινες ηλιθιότητες―και τέλος στην ικανότητα να πραγματοποιούν έξοχα πειράματα φυσικής. Οι πιο όμορφες εργασίες του αφορούσαν τη Θεωρία των Αριθμών όπου, χάρις στην εξαίρετη πρωτοτυπία του, άνοιξε νέους δρόμους ανακαλύψεων μεγάλης σπουδαιότητας. Ωστόσο, ο Kummer έδωσε σημαντικές εργασίες και σε άλλα πεδία ― Ανάλυση, Γεωμετρία κ αι εφαρμοσμένη Φυσική. Αν και η πρόοδος του Kummer στην ανώτερη Αριθμητική είναι τόσο πρωτοποριακή που μας επιτρέπει να τον θεωρήσουμε ισάξιο με τους δημιουργούς της μη Ευκλείδειας Γεωμετρίας, τελικά, όταν ανασκοπούμε τη ζωή του των ογδόντα τριών ετών, μας δημιουργείται η εντύπωση, μπροστά στο τόσο μεγαλοπρεπές επίτευγμά του, ότι δεν επέτυχε όλα όσα θα μπορούσε να επιτύχει. Πιθανότατα η έλλειψη προσωπικών φιλοδοξιών (ένα παράδειγμα θα δώσουμε σε λίγο), η ανέμελη ευθυμία του και η αίσθηση του χιούμορ που άφθονα διέθετε, τον εμπόδισαν να κυνηγήσει υψηλότερα επιτεύγματα. […]

Με το χαρακτηριστικό του χιούμορ, ο Kummer ζητούσε συγγνώμη γι’ αυτή την ολέθρια απομάκρυνσή του από την ομορφιά των Μαθηματικών: «Όταν καταπιάνομαι με ένα πρόβλημα πειραματικά», έλεγε σε έναν νεαρό φίλο του, «τούτο αποτελεί απόδειξη ότι πρόκειται για πρόβλημα μαθηματικά ακαταμάχητο».

Για να κλείσει τον κύκλο, ο Kummer επέστρεψε στη Φυσική με τη μελέτη του για τα συστήματα ακτίνων και έδωσε σημαντικές συνεισφορές στη θεωρία της ατμοσφαιρικής διάθλασης. Η εργασία του στη Σχολή Πολέμου άφησε κατάπληκτη την επιστημονική κοινότητα, αποδεικνύοντας ότι ήταν ταυτόχρονα ένας εξαίρετος πειραματιστής με τις μελέτες του στη βαλλιστική. Με το χαρακτηριστικό του χιούμορ, ο Kummer ζητούσε συγγνώμη γι’ αυτή την ολέθρια απομάκρυνσή του από την ομορφιά των Μαθηματικών: «Όταν καταπιάνομαι με ένα πρόβλημα πειραματικά», έλεγε σε έναν νεαρό φίλο του, «τούτο αποτελεί απόδειξη ότι πρόκειται για πρόβλημα μαθηματικά ακαταμάχητο».Σκίτσο του Ιάκωβου Ουρανού για τον τόμο «Οι μαθηματικοί» του E. T. Bell.

Αναπολώντας τον αγώνα του να σπουδάσει και τις θυσίες της μητέρας του, ο Kummer δεν ήταν μόνο πατέρας για τους σπουδαστές του αλλά και αδελφός των γονιών τους. Χιλιάδες ευγνώμονες νέοι που είχαν βοηθηθεί στη σταδιοδρομία τους από τον Kummer στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου ή στη Σχολή Πολέμου, τον κρατούσαν στη μνήμη τους σε όλη τους τη ζωή ως πραγματικό δάσκαλο και μεγάλο φίλο. Κάποτε, ένας άπορος νεαρός μαθηματικός που ετοιμαζόταν για τις διπλωματικές εξετάσεις του προσβλήθηκε από ευλογιά και έπρεπε να επιστρέψει στο σπίτι του στο Πόζναν, κοντά στα ρωσικά σύνορα. Ο ίδιος ο σπουδαστής δεν του είπε τίποτε απολύτως, αλλά ο Kummer πληροφορήθηκε από τρίτους ότι ήταν απελπιστικά φτωχός.

Όταν έμαθε ότι ο νεαρός δεν είχε τις οικονομικές δυνατότητες να εξασφαλίσει την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή, αναζήτησε κάποιον φίλο τού σπουδαστή, του έδωσε τα αναγκαία χρήματα και τον έστειλε στο Πόζναν να δει τι έπρεπε να κάνουν. Στις παραδόσεις του ο Kummer ήταν ξακουστός για τις εύστοχες παρομοιώσεις και τους φιλοσοφικούς μονολόγους του. Έτσι, για να καταστήσει απολύτως κατανοητή τη σπουδαιότητα ενός παράγοντα σε μια συγκεκριμένη έκφραση, παρατηρούσε ότι «αν αγνοήσετε αυτόν τον παράγοντα, θα μοιάζετε με τον άνθρωπο που όταν τρώει δαμάσκηνα καταπίνει τα κουκούτσια και φτύνει τη σάρκα».

Τα τελευταία εννέα χρόνια της ζωής του, ο Kummer τα έζησε σε πλήρη απομόνωση. «Τίποτα δεν πρόκειται να βρεθεί σε μεταθανάτια δοκίμιά μου», έλεγε, αναλογιζόμενος τον όγκο των εργασιών που άφησε πίσω του ο Gauss για να εκδοθούν μετά τον θάνατό του. Περιβαλλόμενος από την οικογένειά του (εννέα παιδιά του επέζησαν μετά τον θάνατό του), ο Kummer εγκατέλειψε για τα καλά τα Μαθηματικά όταν αποσύρθηκε, και εκτός από μερικές ευκαιριακές επισκέψεις στον τόπο όπου έζησε τα παιδικά του χρόνια, παρέμεινε αυστηρά απομονωμένος από τον υπόλοιπο κόσμο. Πέθανε μετά από μια σύντομη προσβολή γρίπης στις 14 Μαΐου του 1893 σε ηλικία ογδόντα τριών ετών.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Eric Temple Bell «Οι μαθηματικοί. Ο βίος και τα επιτεύγματα σπουδαίων μαθηματικών, από τον Ζήνωνα έως τον Poincaré» (ενιαίος τόμος) σε μετάφραση των Μανώλη Μαγειρόπουλου και Νικηφόρου Σταματάκη· κεφάλαιο 27, «Αριθμητική η δεύτερη | Kummer, Dedekind» (σελ. 642, 645–646).