Ο Νομπελίστας φυσικός G. Smoot μιλάει για την αρχή και το τέλος του κόσμου
Οι ανακαλύψεις των δύο κοσμολόγων ενίσχυσαν τις θεωρίες της Μεγάλης Έκρηξης και του Πληθωριστικού Σύμπαντος, φωτίζοντας την προέλευση των άστρων και τον σχηματισμό των αναρίθμητων γαλαξιών.
Το Nόμπελ συνοδευόταν από χρηματικό έπαθλο ενός εκατομμυρίου δολαρίων, αλλά ο Σμουτ δώρισε αμέσως το δικό του μισό σε υποτροφίες νέων που ήθελαν να ασχοληθούν με την επιστήμη.
Την Δευτέρα 9 Ιουλίου, στις 7μ.μ, ο νομπελίστας αστροφυσικός θα μιλήσει στο Ίδρυμα Ευγενίδου για τα βαρυτικά κύματα, τη συγχώνευση των μαύρων τρυπών και των αστέρων νετρονίων αλλά το LIFO.gr είχε την τιμή να συζητήσει νωρίτερα με τον κορυφαίο φυσικό για την κοσμολογία, την ευφυΐα, το παρελθόν του Κόσμου και το μέλλον του ανθρώπινου είδους.
― Κύριε Σμουτ μπορείτε να μας πείτε τι μελετά η επιστήμη της κοσμολογίας;
Η κοσμολογία ερευνά το χρονικό του Σύμπαντος, το πώς δημιουργήθηκε και εξελίχθηκε έως σήμερα. Είναι μία κοσμική εξερεύνηση της Μεγάλης Ιστορίας των Πάντων αν θέλετε.
― Γιατί αποφασίσατε να γίνετε αστροφυσικός;
Απολαμβάνω το κυνήγι της κατανόησης του κόσμου. Εκείνη τη μαγική στιγμή που ανακαλύπτεις κάτι και για λίγο το γνωρίζεις μόνο εσύ. Η χαρά της ανακάλυψης και η αίσθηση ότι κάνουμε κάτι ουσιαστικό που θα οδηγήσει σε ενδιαφέροντα πράγματα στο μέλλον.
― Μπορούν άνθρωποι με μέτρια ευφυΐα να πετύχουν στην επιστήμη ή είναι απαραίτητο να είναι κανείς ιδιοφυΐα;
Είναι μια ενδιαφέρουσα ερώτηση με πολλές απαντήσεις γιατί η επιστήμη είναι ταυτόχρονα πολλά πράγματα. Ένα μεγάλο κομμάτι της επιστημονικής προόδου εξαρτάται απλώς από τον όγκο του ανθρώπινου δυναμικού. Απολαμβάνω το κυνήγι της κατανόησης του κόσμου. Εκείνη τη μαγική στιγμή που ανακαλύπτεις κάτι και για λίγο το γνωρίζεις μόνο εσύ.
Η χαρά της ανακάλυψης και η αίσθηση ότι κάνουμε κάτι ουσιαστικό που θα οδηγήσει σε ενδιαφέροντα πράγματα στο μέλλον Υπάρχει πολύς χώρος για όσους δουλεύουν σκληρά αλλά για ορισμένα «άλματα» χρειαζόμαστε τα εξωπραγματικά μυαλά με τις ανεπανάληπτες εμπνεύσεις που θα δώσουν έξτρα ώθηση στον κλάδο.
Αποθεώνουμε τους επιστήμονες όπως ο Αϊνστάιν και ο Φάινμαν επειδή έκαναν τέτοιες υπερβάσεις βλέποντας υπό νέο πρίσμα την πραγματικότητα. Όταν κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ένας στρατηγός θέλησε να μάθει την πρόοδο του σχεδίου Μανχάταν (σ.σ αγγλοαμερικανικό πρόγραμμα για την ανάπτυξη της πρώτης ατομικής βόμβας πριν τους Ναζί), έλαβε την απάντηση πως όλοι περίμεναν τον Φάινμαν να κάνει κάποιους υπολογισμούς.
Ο ίδιος στρατηγός αναρωτήθηκε γιατί δεν ανέθεσαν σε εκατό επιστήμονες να κάνουν τον κρίσιμο έλεγχο ώστε να επιταχυνθεί η διαδικασία και προς έκπληξή του πληροφορήθηκε ότι «μόνο ο Φάινμαν μπορούσε να κάνει αυτή τη δουλειά». Μερικές φορές είναι απαραίτητη η ιδιοφυία και αλλού χρειάζονται πολλοί, εργατικοί ερευνητές που να κάνουν προσεκτικά την δουλειά τους.
― Προσπαθούμε να κατανοήσουμε την πραγματικότητα με τη λογική, αλλά κάθε νέα θεωρία που εξηγεί προηγούμενα κενά, δημιουργεί με τη σειρά της καινούργια ερωτηματικά. Θα φτάσουμε ποτέ στην «αληθινή θεωρία» αντί να συμβιβαζόμαστε με «θεωρίες για την αλήθεια»;
Θα ανακαλύψουμε τους αδιαμφισβήτητους νόμους της Φύσης; Ναι! Βέβαια, όταν έχεις μια όμορφη θεωρία, πάντα κρύβεται και κάτι κάτω από το πέπλο. Όμως σταδιακά περιορίζουμε τα πεδία που απομένουν να εξερευνήσουμε. Πάρτε ως σχηματικό παράδειγμα τη Γη. Πόσες ήπειροι μένουν ανακαλυφθούν; Τα τελευταία 200 χρόνια δεν έχει γίνει καμία σημαντική ανακάλυψη - απομένουν μόνο κάτι μικρά νησιά. Εννοείται πως, σε αντίθεση με τη γεωγραφία, στη Φυσική δεν θα εξαντλήσουμε ποτέ το πλαίσιο της έρευνας, αλλά έχουμε πλέον φυσικές θεωρίες που τίποτα δεν τις καταρρίπτει. Η διαίσθησή μου είναι πως υπάρχουν κλάδοι της Φυσικής που έχουμε ανακαλύψει όλες τις «ηπείρους» και άλλοι όπου πάντα θα κρύβεται κάτι κάτω από την επιφάνεια. Γνωρίζουμε πάρα πολλά αλλά υπάρχουν άπειρα που παραμένουν άγνωστα.
― Είναι η υπόθεση του Θεού απαραίτητη για να «εξηγήσουμε» οτιδήποτε στο Σύμπαν ή αποτελεί ένα ακόμα όνομα για την ανθρώπινη άγνοια - ένα άδειο κέλυφος ενός πρωτόγονου τρόπου σκέψης;
Οι άνθρωποι πιστεύουν στους θεούς τους με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Υπάρχει φυσικά και «ο Θεός των Κενών» - που «συμπληρώνει» τα αγεφύρωτα ζητήματα για ορισμένους. Ως επιστήμονες, όμως, δεν υποθέτουμε ότι υπάρχουν θέματα που «λύνονται» με τη θεϊκή υπόθεση. Πιστεύουμε πως αν δουλέψουμε αρκετά σκληρά και πειραματιστούμε, θα κατανοήσουμε τελικά τα ζητήματα που μας απασχολούν και θα σπρώξουμε τα όρια της γνώσης ένα βήμα παραπέρα. Υπάρχουν επιστήμονες που πιστεύουν σε κάποιον Θεό και άλλοι που είναι άθεοι αλλά και οι δύο πλευρές συμφωνούν στο κομμάτι της φυσικής θεωρίας. Δεν έχουμε φτάσει στο σημείο που να μπορούμε να αποκλείσουμε τον Θεό αλλά ούτε και τον χρειαζόμαστε.
― Εσείς πιστεύετε στον Θεό;
Δεν συνηθίζω να απαντώ γιατί θεωρώ πως ο καθένας σκέφτεται διαφορετικά και δεν θέλω να ενθαρρύνω τους ανθρώπους προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση.
― Θεωρείται πιθανή την ύπαρξη έλλογης εξωγήινης ζωής;
Υπάρχουν χιλιάδες πλανήτες σαν την Γη στο Σύμπαν και δεν θα ήταν απίθανο σε κάποιον από αυτούς να έχει αναπτυχθεί εξωγήινη ζωή με νοημοσύνη. Μόνο στον δικό μας γαλαξία, περίπου ένα δισεκατομμύριο πλανήτες περιφέρονται στις κατοικήσιμες ζώνες των αστεριών τους, όπου μπορεί να αναπτυχθεί και να φιλοξενηθεί ζωή - ποιος ξέρει πόσους ακόμα δεν έχουμε ανακαλύψει. Πλην του υδρογόνου και του ηλίου όλα τα υπόλοιπα χημικά στοιχεία έχουν σχηματιστεί στους πυρήνες άστρων που στη συνέχεια εμπλούτισαν τον διαστρικό χώρο με την πρώτη ύλη για πιο περίπλοκα συστήματα. Είναι μία διαδικασία που παίρνει δισεκατομμύρια χρόνια αλλά ο χρόνος ήταν αρκετός για να έχει αναπτυχθεί ζωή σε κάποιον άλλον πλανήτη - όπως ακριβώς έγινε και στον δικό μας. Στιγμιότυπο από το τη βράβεύση του με το Νόμπελ Φυσικής το 2006.
― Γιατί δωρίσατε τα χρήματα του Νόμπελ; Θα μπορούσατε να κάνετε πολλά με αυτό το ποσό.
Για πολλούς λόγους. Είμαι Αμερικανός πολίτης και οι ΗΠΑ είναι από τις ελάχιστες χώρες στον κόσμο που φορολογούν το βραβείο Νόμπελ. Μαζί με τον Τζορτζ μοιραστήκαμε το ένα εκατομμύριο - η κυβέρνηση θα μου έπαιρνε περίπου 250.000 δολάρια από τις 500.000. Σκέφτηκα πως θα ήταν προτιμότερο να δώσω τα χρήματα σε υποτροφίες για νέους ανθρώπους που θα ήθελαν να σπουδάσουν. Προσπάθησα να εξηγήσω στη Σουηδική Βασιλική Ακαδημία των Επιστημών πως αν μου έδινε τα χρήματα αυτά θα φορολογούνταν αμέσως, ενώ αν τα κατέθεταν απευθείας σε φιλανθρωπικές οργανώσεις, το ποσό θα δωριζόταν ολόκληρο στους μελλοντικούς σπουδαστές. Τελικά χρειάστηκαν διαπραγματεύσεις τριών μηνών. Ήταν και κάπως τρομακτικό βέβαια - ποτέ δεν ξέρεις πότε θα χρειαστείς κάποια χρήματα αλλα από την άλλη δεν θα άλλαζε σημαντικά η ζωή μου - απλώς θα πλήρωνα την υποθήκη του σπιτιού μου ενώ με αυτή τη δωρεά πολλά παιδιά απέκτησαν τη δυνατότητα να σπουδάσουν σε κάποιο κολέγιο. Το βραβείο Νόμπελ ήταν για μένα πιο πολύ σημαντικό από οποιοδήποτε χρηματικό ποσό.
― Μπορούν οι σημερινοί υπερυπολογιστές να κάνουν πειράματα Φυσικής για εμάς; Τα συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης θα φτάσουν ποτέ να διορθώνουν τις υποθέσεις μας;
Έχουμε ήδη συνεργασία επιστημόνων και αυτοματοποιημένων συστημάτων. Kάνουν για εμάς πειράματα που δεν θα μπορούσαμε να εκτελέσουμε χωρίς τη βοήθειά τους - η ανίχνευση των βαρυτικών κυμάτων από το LIGO για παράδειγμα. Θα έρθει και η ώρα που θα «αυτονομηθούν» περαιτέρω, αλλά ήδη εξαρτώμαστε από τις μηχανές· είναι καλύτερες και πιο γρήγορες από εμάς σε πάρα πολλά πράγματα Τα τελευταία τρία χρόνια ανησυχούσαμε ότι θα αρχίσει να αυτοματοποιείται και η διδασκαλία στα πανεπιστήμια - ευτυχώς για μένα αυτό θα συμβεί αφότου βγω στη σύνταξη - τα πανεπιστήμια αργούν να προσαρμοστούν και έτσι δεν θα χάσω τη δουλειά μου. Κάποιοι συνάδελφοί μου ασχολούνται με ένα πείραμα που ερευνά δύο εκατομμύρια γαλαξίες. Πώς το κάνουν αυτό; Το τηλεσκόπιο που χρησιμοποιούν έχει μία σειρά από οπτικές ίνες που οδηγούν σε φασματογράφους, οι οποίοι αναλύουν τα δεδομένα. Κάθε οπτική ίνα εστιάζει σε διαφορετικό γαλαξία της εικόνας και, συλλέγει το φως οδηγώντάς το σε έναν φασματογράφο. Αυτό γίνεται για 500 γαλαξίες κάθε βράδυ. Αν είσαι τυχερός, έχεις 200 ανέφελες ημέρες τον χρόνο. Οι άνθρωποι δεν παρεμβαίνουν, απλώς φροντίζουν τη μηχανή που κάνει όλη τη δουλειά. Τα προγράμματα ελέγχονται από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που συντάσσουν τους καταλόγους, αναλύοντας τα μοτίβα των γαλαξιών. Ποιοι κάνουν το πείραμα τελικά, οι άνθρωποι ή οι μηχανές; Η απάντηση είναι πως το εκτελούν από κοινού.
― Θα μπορούσαν, όμως, να σκεφτούν κάποιο πείραμα από μόνες τους;
Έχουμε δύο είδη τεχνητής νοημοσύνης - αυτά που προγραμματίζουμε και εκείνα που μαθαίνουν από εμάς - στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα περίφημα τεχνητά νευρωνικά δίκτυα. Ορίστε ένα παράδειγμα: όταν η Tesla ήθελε να διδάξει ένα κομπιούτερ να οδηγεί, δημιούργησε μία παγκόσμια βάση δεδομένων, όπου άνθρωποι οδηγούσαν σε συστήματα προσομοίωσης, λαμβάνοντας αποφάσεις τις οποίες κατέγραφε ο υπολογιστής. «Είσαι ένα αυτοκίνητο Tesla και κουβαλάς επιβάτες. Στην άκρη του πεζοδρομίου περπατούν μερικά μικρά παιδιά ενώ ένα αυτοκίνητο έρχεται από την άλλη μεριά του δρόμου. Ξαφνικά ένα παιδάκι βγαίνει στη μέση του δρόμου. Τι κάνεις; Εδώ υπάρχουν μία σειρά από ηθικά διλήμματα». Χιλιάδες άνθρωποι αξιολόγησαν τα δεδομένα και πήραν αποφάσεις που κατέγραψε το τεχνητό νευρωνικό δίκτυο, μαθαίνοντας από την εμπειρία τους. Τα αυτοοδηγούμενα αυτοκίνητα της Google είναι 14 φορές πιο ασφαλή από τους οδηγούς. Το Alpha Go ήταν το δεύτερο στάδιο ενός προγράμματος που είχε αναλύσει όλα τα παιχνίδια Go στον Ιστό. Πρώτα έπαιξε απέναντι στο αρχικό του πρόγραμμα και μετά συναγωνίστηκε τον εαυτό του βρίσκοντας νέους τρόπους για να παίζει Go. Ήταν τρομακτικό. Σκέφτηκε πράγματα που ήταν πολύ καλύτερα από οτιδήποτε είχαν σκεφτεί ποτέ οι άνθρωποι που το δημιούργησαν. Οι μηχανές μαθαίνουν από τους ανθρώπους τα καλά και τα άσχημα και διαμορφώνουν αναλόγως την λειτουργία τους. Αν προγραμματιστούν από κακόβουλους κύκλους, υπάρχει κίνδυνος.
― Ο Στίβεν Χόκινγκ ανησυχούσε για την άνοδο της τεχνητής νοημοσύνης. Ποιος είναι ο δικός σας μεγαλύτερος φόβος για την ανθρωπότητα;
Δεν φοβάμαι το σενάριο των Terminators. Σε καμία περίπτωση. Περισσότερο ανησυχώ για τις κοινωνικές επιπλοκές από την τεχνολογική πρόοδο και την κλιματική αλλαγή. Δεν προσαρμοζόμαστε ικανοποιητικά στις μεταβολές - ο πρόεδρος Τραμπ έκανε ένα γιγαντιαίο βήμα προς τα πίσω (σ.σ με την αποχώρηση των ΗΠΑ από την συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα). Οι ανθρώπινες κοινωνίες δεν αντιδρούν καλά στις εναλλαγές των καταστάσεων, αυτό απαιτεί ανθρώπους που σκέφτονται διαφορετικά, τεχνικά και παίρνουν λογικές αποφάσεις. Σε 20-25 χρόνια από τώρα το 80% των εργασιών θα έχουν πλήρως αυτοματοποιηθεί και αυτό θα έχει τεράστιο αντίκτυπο - γιατί μπορείς να διδάξεις τους υπολογιστές πολύ γρηγορότερα απ' ότι μπορείς να διδάξεις τους ανθρώπους. Τι θα κάνουμε όταν η πλειονότητα των κατοίκων μείνουν άνεργοι; Θα πρέπει να εγγυηθούμε ένα παγκόσμιο εισόδημα ανεξαρτήτως απασχόλησης. Όμως για την ώρα όπου έχει δοκιμαστεί το μέτρο έχει αποτύχει. Έχουμε έναν κόσμο με πολλά προβλήματα παγκόσμιας κλίμακας και 200 χώρες - πώς μπορεί να λειτουργήσει αυτό όταν οποιοδήποτε από αυτά τα κράτη μπορεί να κάνει κάποιο ολέθριο λάθος ή να βλάψει σκόπιμα τους υπολοίπους; Όλοι ζούμε πάνω στον ίδιο πλανήτη και ζητάμε τα ίδια πράγματα - παιδεία, καθαρούς ωκεανούς γεμάτους ψάρια, υγιείς καλλιέργειες - όμως πολλοί χρησιμοποιούν τους κοινούς αυτούς πόρους χωρίς να νοιάζονται για τους γείτονές τους. Ή θα ωριμάσουμε και θα λειτουργήσουμε πιο λογικά ή θα τα «κάνουμε σαλάτα» και θα εξαφανιστούμε. Υπάρχουν χιλιάδες πλανήτες σαν την Γη στο Σύμπαν και δεν θα ήταν απίθανο σε κάποιον από αυτούς να έχει αναπτυχθεί εξωγήινη ζωή με νοημοσύνη.
― Αν μπορούσατε να συναντήσετε έναν νεκρό πολιτικό ή επιστήμονα, ποιος θα ήταν αυτός;
Δύο μήνες μετά τη βράβευσή μου επιχείρησα να συναντήσω τον Νέλσον Μαντέλα. Ήταν ο πρώτος στη λίστα μου. Όταν όμως πέταξα στη Νότια Αφρική η υγεία του είχε επιδεινωθεί και δεν μας δόθηκε η ευκαιρία για μία «πραγματική συζήτηση». Είπαμε απλώς ένα «γεια». Φυσικά θα ήθελα να συναντήσω τη Μαρία Κιουρί και τον Άλμπερτ Αϊνστάιν. Βέβαια γνωρίζοντας αυτούς τους θρύλους, θα διέτρεχε κανείς τον κίνδυνο να αντιληφθεί ότι παρά την ιδιοφυΐα τους παρέμειναν «γήινοι». Θυμάμαι πως όταν τελείωσε η τελετή απονομής, με πήγαν στο ίδρυμα και με φωτογράφισαν για να με βάλουν στο βιβλίο των βραβευθέντων με Νόμπελ. Το άνοιξα και είδα τη φωτογραφία του Αϊνστάιν. Σκέφτηκα «για μισό λεπτό, πως στο καλό βρέθηκα εγώ εδώ; Δεν είναι σωστό να είμαι στο ίδιο βιβλίο με αυτόν. Βλέπεις τους ανθρώπους για τους οποίους διάβαζες όταν ήσουν νέος. Όταν ήμουν δεκατεσσάρων χρονών αυτοί οι τύποι ήταν στα σχολικά μας βιβλία σωστά;
― Σε ποιο σημείο του Σύμπαντος θα θέλατε να τηλεμεταφερθείτε για να θαυμάσετε από κοντά τη θέα, για μια στιγμή;
Ξέρεις κάτι; Πάντα λέω στους μαθητές μου πως δεν υπάρχει Planet B (Δεύτερος/Εναλλακτικός Πλανήτης). Η Γη παραμένει για εμάς τους ανθρώπους το ομορφότερο μέρος στο γνωστό μας Σύμπαν.
Info * Η διάλεξη γίνεται στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος «Διδάσκοντας το Σύμπαν», που συνδιοργανώνουν το Paris Centre for Cosmological Physics, το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, η Ελληνική Εταιρεία Σχετικότητας, Βαρύτητας και Κοσμολογίας και το Ίδρυμα Ευγενίδου, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων.
**Η διάλεξη θα πραγματοποιηθεί στο αμφιθέατρο του Ιδρύματος Ευγενίδου (Λεωφ. Συγγρού 387, 175 64 Π. Φάληρο, είσοδος από οδό Πεντέλης 11) με ελεύθερη είσοδο. ***Απαραίτητα είναι τα δελτία εισόδου, η διανομή των οποίων θα πραγματοποιείται από τις 18:30 της ίδιας ημέρας από την Γραμματεία εισόδου του Ιδρύματος Ευγενίδου και έως εξαντλήσεως των διαθεσίμων θέσεων. Θα διατεθούν 280 δελτία εισόδου. Κάθε ενδιαφερόμενος/η θα μπορεί να προμηθευτεί έως δύο (2) δελτία εισόδου.
Πηγή: www.lifo.gr
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου