Καταιγίδα σε φλιτζάνι
Αν ρίξετε μια ματιά στα άστρα σε μια ανέφελη νύχτα θα νιώσετε ότι το σύμπαν είναι αχανές και απρόσιτο, γεμάτο μυστήρια που υπερβαίνουν την αντίληψή μας. Ξέρατε όμως ότι το κλειδί για να ξεσκεπάσουμε τα μυστικά του είναι δίπλα μας, στη φρυγανιέρα που βρίσκεται στην κουζίνα μας;
Το σπίτι μας εδώ στη Γη είναι ακατάστατο, ευμετάβλητο και γεμάτο από ανιαρά πράγματα που τα αγγίζουμε και τα πειράζουμε κάθε μέρα χωρίς να το σκεφτόμαστε πολύ. Αλλά αυτό το οικείο περιβάλλον είναι το πιο κατάλληλο μέρος για να περιεργαστεί κανείς αν ενδιαφέρεται για το πώς λειτουργεί το σύμπαν. Στο πολυμεταφρασμένο βιβλίο της Καταιγίδα σε φλιτζάνι, η Helen Czerski μας δίνει όλα τα εργαλεία που χρειαζόμαστε για να αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε τα πάντα γύρω μας, συνδέοντας συνηθισμένα αντικείμενα και καθημερινές καταστάσεις, όπως το ψήσιμο του ποπ-κορν, τις κηλίδες του καφέ και τα μαγνητάκια του ψυγείου, με σημαντικές έννοιες όπως η κλιματική αλλαγή, η ενεργειακή κρίση και τα σύγχρονα ιατρικά τεστ. Μας καθοδηγεί στις αρχές των αερίων («Οι εκρήξεις στην κουζίνα δεν θεωρούνται εν γένει καλή ιδέα. Αλλά περιστασιακά, μια μικρή έκρηξη μπορεί να μας δώσει κάτι νόστιμο.»), στη δύναμη της βαρύτητας (ρίξτε μερικές σταφίδες σε ένα μπουκάλι ανθρακούχο αναψυκτικό και παρακολουθήστε την έκρηξη των φυσαλίδων και τις σταφίδες που συγκρούονται μεταξύ τους καθώς χορεύουν στον πάτο), στις διαφορετικές κλίμακες των μεγεθών (εξηγώντας τη δράση των μορίων νερού στην οποία οφείλεται ο λεκές που αφήνει μια σταγόνα χυμένου καφέ όταν εξατμιστεί), και στις κλίμακες του χρόνου (γιατί παίρνει τόσο χρόνο για να βγει το κέτσαπ από ένα μπουκάλι).
Στην πορεία αυτή, μας δίνει απαντήσεις σε αναπάντεχα ερωτήματα: Πώς μετακινείται το νερό από τις ρίζες μιας γιγάντιας σεκόγιας μέχρι την κορυφή της; Πώς διατηρούνται τα πόδια μιας πάπιας ζεστά όταν περπατάει πάνω στον πάγο; Γιατί όταν προσθέτουμε γάλα στο τσάι μοιάζει με τα φουσκωμένα σύννεφα μιας καταιγίδας; Με καθηλωτική γραφή, σε εγκάρδιο και ταυτόχρονα πνευματώδη τόνο, η Czerski μοιράζεται τις εντυπωσιακού εύρους γνώσεις της για να ανασηκώσει από το συνηθισμένο το πέπλο της εξοικείωσης. Μετά από αυτό δεν θα δείτε ποτέ ξανά τη φρυγανιέρα σας με τον ίδιο τρόπο.
Η Helen Czerski είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών του Πανεπιστημιακού Κολεγίου του Λονδίνου (UCL). Είναι φυσικός, και μελετά τις φυσαλίδες κάτω από τις κορυφές των κυμάτων που σπάνε στον ανοιχτό ωκεανό για να κατανοήσει την επίδρασή τους στα μετεωρολογικά φαινόμενα και στο κλίμα. Η Helen είναι τακτική παρουσιάστρια προγραμμάτων του BBC σχετικά με τη φυσική, τον ωκεανό και την ατμόσφαιρα -ανάμεσα στις πιο πρόσφατες σειρές τέτοιων προγραμμάτων είναι οι Colour: the spectrum of science, Orbit, Operation Iceberg, Supersenses και Dara O’Briain’s Science Club-, καθώς και προγραμμάτων σχετικά με φυσαλίδες, τον Ήλιο και τα καιρικά φαινόμενα του πλανήτη μας. Αρθρογραφεί επίσης στο περιοδικό Focus, έχει συμπεριληφθεί στη βραχεία λίστα των υποψηφίων για τον τίτλο του «αρθρογράφου της χρονιάς» της PPA (Professional Publishers Association) το 2014, και έχει γράψει πολλά άρθρα για την Guardian.
Ακολουθεί η εισαγωγή του βιβλίου:
«Ζούμε στο μεταίχμιο, στριμωγμένοι στο σύνορο ανάμεσα στον πλανήτη Γη και το υπόλοιπο σύμπαν. Σε μια ανέφελη νύχτα, όλοι μπορούμε να θαυμάσουμε τα απέραντα σμήνη από λαμπερά άστρα, οικεία και αναλλοίωτα, ορόσημα μοναδικά για τη θέση μας στον κόσμο. Κάθε ανθρώπινος πολιτισμός έχει ατενίσει τα άστρα, αλλά κανείς δεν τα έχει αγγίξει. Το σπίτι μας εδώ στη Γη είναι το ακριβώς αντίθετο: είναι ακατάστατο, ευμετάβλητο, σφύζει από πρωτοτυπία και από πράγματα που αγγίζουμε και πειράζουμε κάθε μέρα. Σε αυτό το μέρος πρέπει να ψάξουμε αν μας ενδιαφέρει τι είναι αυτό που κάνει το σύμπαν να λειτουργεί. Ο φυσικός κόσμος βρίθει από αναπάντεχη ποικιλία, που απορρέει από τις ίδιες αρχές και τα ίδια άτομα που συνδυάζονται με διαφορετικούς τρόπους για να δώσουν μια μεγάλη πληθώρα από μορφές και φαινόμενα. Αλλά αυτή η ποικιλότητα δεν είναι άναρχη. Ο κόσμος μας είναι γεμάτος κανονικότητες.
Αν ρίξετε λίγο γάλα στο τσάι σας και το αναδεύσετε γρήγορα, θα δείτε μια δίνη, μια σπείρα δύο ρευστών που κάνουν κύκλους το ένα γύρω από το άλλο σχεδόν χωρίς να αγγίζονται μεταξύ τους. Στο φλιτζάνι σας, η σπείρα αυτή παραμένει μόλις λίγα δευτερόλεπτα μέχρι να αναμειχθούν πλήρως τα δύο υγρά. Αλλά διαρκεί αρκετά για να τη δείτε, μια σύντομη υπόμνηση ότι τα υγρά αναμειγνύονται σε όμορφα μοτίβα στροβιλισμού, και δεν συγχωνεύονται ακαριαία μεταξύ τους. Το ίδιο μοτίβο παρατηρείται και σε άλλες καταστάσεις, για τον ίδιο λόγο. Αν κοιτάξουμε φωτογραφίες της Γης από το διάστημα, συχνά βλέπουμε εντελώς παρόμοιους στροβιλισμούς στα σύννεφα, που δημιουργούνται εκεί όπου μάζες θερμού και ψυχρού αέρα περιδινίζονται η μία γύρω από την άλλη αντί να αναμειγνύονται κατευθείαν. Στη Βρετανία, αυτές οι δίνες φτάνουν στροβιλιζόμενες από τη δύση δια μέσου του Ατλαντικού σε τακτική βάση, προκαλώντας τις πασίγνωστες ευμετάβλητες καιρικές συνθήκες της χώρας μας. Σχηματίζονται στο σύνορο μεταξύ ψυχρού πολικού αέρα από τον βορρά και θερμού τροπικού αέρα από τον νότο. Ο ψυχρός και ο θερμός αέρας κυνηγιούνται μεταξύ τους σε κύκλους, και σε δορυφορικές εικόνες το μοτίβο διακρίνεται καθαρά. Η πιο γνωστή ονομασία μιας τέτοιας δίνης είναι «χαμηλό βαρομετρικό» ή «κυκλώνας», και όταν οι βραχίονες της σπείρας περνούν από μας καθώς περιστρέφονται έχουμε γρήγορες εναλλαγές μεταξύ σφοδρών ανέμων, βροχόπτωσης και ηλιοφάνειας.
Αν και μια περιστρεφόμενη καταιγίδα ίσως φαίνεται να έχει ελάχιστα κοινά με ένα φλιτζάνι τσάι που το ανακατεύουμε με ένα κουτάλι, η ομοιότητα στα μοτίβα δεν είναι απλή σύμπτωση. Είναι μια νύξη που υποδεικνύει κάτι πιο θεμελιώδες. Πίσω και από τα δύο αυτά φαινόμενα υπάρχει μια αθέατη συστηματική βάση για όλους τους σχηματισμούς αυτού του τύπου, η οποία έχει ανακαλυφθεί και διερευνηθεί και ελεγχθεί με σχολαστικά πειράματα που έχουν διεξαχθεί από πολλές γενιές ανθρώπων. Αυτή η διαδικασία της ανακάλυψης είναι η επιστήμη: η συνεχής εκλέπτυνση και ο διαρκής έλεγχος της κατανόησής μας, μαζί με την «εξόρυξη» νέων στοιχείων που αποκαλύπτουν ακόμα περισσότερα που πρέπει να κατανοήσουμε.
Μερικές φορές μπορούμε να διακρίνουμε εύκολα ένα μοτίβο σε νέες καταστάσεις. Άλλες φορές, όμως, η σύνδεση είναι βαθύτερη, και όταν τελικά αναδύεται η ικανοποίηση είναι ακόμα μεγαλύτερη. Για παράδειγμα, μάλλον δεν θα περίμενε κανείς ότι οι σκορπιοί και οι ποδηλάτες έχουν κάτι κοινό. Εντούτοις, και οι δυο τους χρησιμοποιούν το ίδιο επιστημονικό κόλπο για να επιβιώνουν, αν και με αντίθετους τρόπους.
Η ασέληνη νύχτα στην έρημο της Βόρειας Αμερικής είναι κρύα και σιωπηλή. Το να βρει κανείς οτιδήποτε σε τέτοιες συνθήκες φαίνεται σχεδόν αδύνατο, αφού το έδαφος φωτίζεται μόνο από την αμυδρή αστροφεγγιά. Αν όμως θέλει κανείς να βρει έναν συγκεκριμένο θησαυρό, μπορεί να εξοπλιστεί με έναν ειδικό φακό και να εξορμήσει στο σκοτάδι. Ο φακός θα πρέπει να παράγει ένα είδος φωτός που είναι αόρατο για εμάς τους ανθρώπους: υπεριώδες, ή αλλιώς «μαύρο φως». Καθώς η δέσμη σαρώνει το έδαφος, είναι αδύνατο να διακρίνουμε πού είναι στραμμένη, καθώς είναι αόρατη. Ξαφνικά βλέπουμε μια έκλαμψη, και μια φευγαλέα κηλίδα απόκοσμου λαμπερού γαλαζοπράσινου τρυπάει το σκοτάδι της ερήμου. Είναι ένας σκορπιός.
Με αυτό τον τρόπο βρίσκουν σκορπιούς οι φανατικοί θαυμαστές τους. Αυτά τα μαύρα αραχνοειδή έχουν στον εξωσκελετό τους κάποιες χρωστικές ουσίες οι οποίες δέχονται υπεριώδες φως που δεν μπορούμε να δούμε και εκπέμπουν ορατό φως που μπορούμε να δούμε. Είναι μια πολύ έξυπνη τεχνική, παρότι αν φοβάστε τους σκορπιούς ο θαυμασμός σας μπορεί να είναι κάπως συγκρατημένος. Η ονομασία αυτού του τεχνάσματος του φωτός είναι φθορισμός. Η γαλαζοπράσινη λάμψη του σκορπιού πιστεύεται ότι είναι μια προσαρμογή που αποσκοπεί στο να βοηθάει τους σκορπιούς να βρίσκουν τις καλύτερες κρυψώνες καθώς σουρουπώνει. Υπεριώδες φως υπάρχει τριγύρω συνεχώς, αλλά στο σούρουπο, όταν ο Ήλιος έχει μόλις γλιστρήσει πίσω από τον ορίζοντα, το μεγαλύτερο μέρος του ορατού φωτός έχει φύγει και έχει απομείνει μόνο το υπεριώδες. Έτσι, αν ο σκορπιός είναι κάπου ακάλυπτος, θα φωτοβολεί και θα είναι εύκολο να εντοπιστεί καθώς δεν υπάρχει άλλο γαλάζιο ή πράσινο φως τριγύρω. Αν ο σκορπιός είναι έστω και λίγο ακάλυπτος, μπορεί να ανιχνεύσει την ίδια του τη λάμψη και με αυτό τον τρόπο θα ξέρει ότι πρέπει να κρυφτεί καλύτερα. Είναι ένα κομψό και αποτελεσματικό σύστημα προειδοποίησης — ή μάλλον ήταν μέχρι που εμφανίστηκαν άνθρωποι με υπεριώδεις φακούς.
Ευτυχώς για τους αραχνοφοβικούς, για να δείτε τον φθορισμό δεν χρειάζεται να βρεθείτε νύχτα σε μια έρημο γεμάτη σκορπιούς — είναι κάτι που μπορεί κανείς να το δει και ένα συννεφιασμένο πρωινό στην πόλη. Κοιτάξτε ξανά αυτούς τους ποδηλάτες που νοιάζονται για την ασφάλειά τους: τα χαρακτηριστικά φωσφοριζέ μπουφάν τους φαίνονται παράξενα φωτεινά σε σύγκριση με το περιβάλλον τους. Φαίνονται σαν να φωτοβολούν, και ο λόγος είναι ότι πράγματι φωτοβολούν. Όταν έχει συννεφιά, τα σύννεφα ανακόπτουν το ορατό φως, αλλά περνάει από αυτά αρκετό υπεριώδες. Οι χρωστικές ουσίες στα ειδικά μπουφάν των ποδηλατών απορροφούν το υπεριώδες και εκπέμπουν ορατό φως. Είναι ακριβώς το ίδιο τέχνασμα που κάνουν και οι σκορπιοί, αλλά για αντίθετο λόγο. Οι ποδηλάτες θέλουν να φωτοβολούν· αν εκπέμπουν αυτό το επιπλέον φως, διακρίνονται πιο εύκολα και επομένως είναι πιο ασφαλείς. Αυτό το είδος φθορισμού είναι κάτι σαν «δωρεάν γεύμα» για εμάς τους ανθρώπους· το υπεριώδες φως υπάρχει ούτως ή άλλως, οπότε δεν χάνουμε τίποτα όταν μετατρέπεται σε κάτι χρήσιμο για εμάς.
Και μόνο που συμβαίνει είναι συναρπαστικό, αλλά η πραγματική απόλαυση για μένα είναι ότι ένα ψήγμα φυσικής όπως αυτό δεν είναι απλώς ένα ενδιαφέρον γεγονός: είναι ένα εργαλείο που το κουβαλάμε μαζί μας. Μπορεί να είναι χρήσιμο οπουδήποτε. Στην προκειμένη περίπτωση, το ίδιο φαινόμενο της φυσικής βοηθάει να επιβιώνουν τόσο οι σκορπιοί όσο και οι ποδηλάτες. Κάνει επίσης το τόνικ να φωτοβολεί όταν πέφτει πάνω του υπεριώδες φως, επειδή η κινίνη που περιέχει φθορίζει. Σε αυτό οφείλεται επίσης η μαγεία των «υπερλευκαντικών» απορρυπαντικών πλυντηρίου και των χρωματιστών μαρκαδόρων επισήμανσης. Την επόμενη φορά που θα δείτε μια παράγραφο επισημασμένη με έναν τέτοιο μαρκαδόρο, θυμηθείτε ότι το μελάνι του μαρκαδόρου δρα επίσης σαν ανιχνευτής υπεριώδους· παρότι δεν μπορούμε να δούμε κατευθείαν το υπεριώδες, ξέρουμε ότι είναι εκεί λόγω αυτής της λάμψης.
Σπούδασα φυσική επειδή εξηγούσε πράγματα τα οποία με ενδιέφεραν. Μου επέτρεπε να διακρίνω γύρω μου τους μηχανισμούς που κάνουν τον καθημερινό μας κόσμο να λειτουργεί. Και, το καλύτερο απ’ όλα, μου έδινε τη δυνατότητα να εξιχνιάσω κάποιους από αυτούς εγώ η ίδια. Παρότι τώρα πια είμαι μια επαγγελματίας φυσικός, πολλά από τα πράγματα που έχω εξιχνιάσει μόνη μου δεν απαιτούσαν εργαστήρια ή περίπλοκο λογισμικό ή ακριβά πειράματα. Οι ανακαλύψεις που μου έδωσαν τη μεγαλύτερη ικανοποίηση προήλθαν από τυχαία πράγματα με τα οποία έπαιζα σε στιγμές που δεν είχα καθόλου σκοπό να μελετήσω κάτι επιστημονικά. Όταν γνωρίζει κανείς κάποια βασικά στοιχεία φυσικής, ο κόσμος γίνεται ένα μεγάλο κουτί με παιχνίδια.
Μερικές φορές σνομπάρουμε την επιστήμη που υπάρχει στις κουζίνες, τους κήπους ή τους δρόμους της πόλης. Μας φαίνεται ότι είναι κάτι κατάλληλο για να παίζουν τα παιδιά, μια ανάξια λόγου διασκέδαση που είναι σημαντική μόνο για τους νέους, αλλά άχρηστη για τους ενήλικες. Ένας ενήλικας μπορεί ίσως να αγοράσει ένα βιβλίο που περιγράφει πώς δουλεύει το σύμπαν· αυτό θεωρείται πρέπον θέμα για ενήλικες. Αλλά με αυτή την αντίληψη μας διαφεύγει κάτι πολύ σημαντικό: ότι παντού ισχύει η ίδια φυσική. Μια φρυγανιέρα μπορεί να σας μάθει κάποια πράγματα σχετικά με τους πιο θεμελιώδεις νόμους της φυσικής, και το πλεονέκτημα της φρυγανιέρας είναι ότι μάλλον έχετε μία στο σπίτι σας, οπότε μπορείτε να δείτε πώς δουλεύει εσείς οι ίδιοι. Η φυσική είναι καταπληκτική ακριβώς επειδή τα μοτίβα της είναι παγκόσμια: εμφανίζονται τόσο στην κουζίνα μας όσο και στις πιο μακρινές εσχατιές του σύμπαντος. Το πλεονέκτημα του να ασχοληθεί κανείς πρώτα με τη φρυγανιέρα είναι ότι ακόμα κι αν δεν μας έχει απασχολήσει ποτέ η θερμοκρασία του σύμπαντος, ξέρουμε γιατί το φρυγανισμένο ψωμί μας είναι ζεστό. Από τη στιγμή όμως που το μοτίβο μάς είναι γνωστό, μπορούμε να το αναγνωρίσουμε σε πολλές άλλες καταστάσεις, και κάποιες από αυτές τις καταστάσεις ταυτίζονται με τα πιο εντυπωσιακά επιτεύγματα της ανθρώπινης κοινωνίας. Η επιστήμη της καθημερινότητας μας οδηγεί απευθείας στις βασικές γνώσεις για τον κόσμο που είναι απαραίτητες σε κάθε πολίτη προκειμένου να συμμετέχει πλήρως στην κοινωνία.
Χρειάστηκε ποτέ να ξεχωρίσετε αν ένα αυγό είναι βρασμένο ή ωμό χωρίς να το ξεφλουδίσετε; Υπάρχει ένας εύκολος τρόπος να το καταλάβουμε. Βάζουμε το αυγό σε μια λεία, σκληρή επιφάνεια και το στριφογυρνάμε. Μετά από λίγα δευτερόλεπτα, αγγίζουμε για λίγο το τσόφλι με ένα δάχτυλο, ακριβώς όσο χρειάζεται για να σταματήσει το αυγό να περιστρέφεται. Το αυγό πιθανόν να μείνει εκεί, ακίνητο. Πιθανόν, όμως, μετά από ένα-δυο δευτερόλεπτα να αρχίσει ξανά να περιστρέφεται αργά. Τα βρασμένα και τα ωμά αυγά φαίνονται ίδια εξωτερικά, αλλά διαφέρουν στο εσωτερικό τους, και αυτό είναι που μας αποκαλύπτει το μυστικό. Όταν αγγίξουμε το βρασμένο αυγό, σταματάμε ένα συμπαγές στερεό αντικείμενο. Όταν όμως σταματάμε ένα ωμό αυγό, σταματάει μόνο το τσόφλι. Το υγρό εσωτερικό του συνεχίζει να στροβιλίζεται, και έτσι μετά από ένα-δυο δευτερόλεπτα το τσόφλι αρχίζει να περιστρέφεται ξανά επειδή παρασύρεται από το εσωτερικό του. Αν δεν με πιστεύετε, δοκιμάστε το με ένα αυγό. Είναι μια αρχή της φυσικής: τα αντικείμενα τείνουν να συνεχίσουν το ίδιο είδος κίνησης εκτός αν τα σπρώξουμε ή τα τραβήξουμε. Στην προκειμένη περίπτωση, η συνολική περιστροφή που έχει το ασπράδι του αυγού παραμένει ίδια διότι δεν υπήρχε κανένας λόγος να αλλάξει. Πρόκειται για τη λεγόμενη διατήρηση της στροφορμής. Η οποία δεν ισχύει μόνο για τα αυγά.
Το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Hubble, ένα μάτι σε τροχιά που στριφογυρίζει γύρω από τον πλανήτη μας από το 1990, μας έχει δώσει πολλές χιλιάδες φαντασμαγορικές εικόνες του σύμπαντος. Έχει στείλει στη Γη εικόνες του Άρη, των δακτυλίων του Κρόνου, των παλαιότερων άστρων του Γαλαξία μας, του γαλαξία με το υπέροχο όνομα Σομπρέρο και του γιγάντιου Νεφελώματος του Καρκίνου. Όταν όμως αιωρείται κανείς ελεύθερα στο διάστημα, πώς διατηρεί τη θέση του καθώς ατενίζει τέτοιες μικροσκοπικές ακίδες φωτός; Πώς ξέρει με ακρίβεια προς τα πού κοιτάζει; Το Hubble έχει έξι γυροσκόπια, καθένα από τα οποία είναι ένας τροχός που στριφογυρίζει με 19.200 στροφές το δευτερόλεπτο. Λόγω της διατήρησης της στροφορμής, αυτοί οι τροχοί θα συνεχίσουν να στριφογυρίζουν με αυτό τον ρυθμό διότι δεν υπάρχει τίποτα που να τους επιβραδύνει. Και ο άξονας της περιστροφής θα παραμείνει προσανατολισμένος προς την ίδια ακριβώς κατεύθυνση, διότι δεν έχει κανένα λόγο να μετακινηθεί. Τα γυροσκόπια δίνουν στο Hubble μια κατεύθυνση αναφοράς, ώστε τα οπτικά του να μπορούν να παραμένουν εστιασμένα σε κάποιο μακρινό αντικείμενο επί όσο χρόνο χρειάζεται. Η φυσική αρχή που αξιοποιείται για να προσανατολίζεται ένα από τα πιο προηγμένα τεχνολογικά θαύματα που παρήγαγε ποτέ ο πολιτισμός μας μπορεί να επιδειχθεί με ένα αυγό στην κουζίνα μας.
Αυτός είναι ο λόγος που αγαπώ τη φυσική. Οτιδήποτε μαθαίνει κανείς θα χρησιμεύσει κάπου αλλού, και τα πάντα είναι μια μεγάλη περιπέτεια γιατί δεν ξέρουμε πού θα μας οδηγήσει η συνέχεια. Απ’~όσο ξέρουμε, οι φυσικοί νόμοι που παρατηρούμε εδώ στη Γη ισχύουν παντού στο σύμπαν. Πολλές από τις βασικές αρχές του σύμπαντός μας είναι προσβάσιμες στους πάντες. Μπορείτε να τις ελέγξετε κι εσείς οι ίδιοι. Από αυτό που μπορούμε να μάθουμε από ένα αυγό εξάγεται μια αρχή που ισχύει παντού. Αν βγούμε έξω εξοπλισμένοι με αυτή τη νέα μας αρχή, ο κόσμος φαίνεται διαφορετικός.»
Περιεχόμενα
Εισαγωγή 1
1 Ποπ-κορν και πύραυλοι: οι νόμοι των αερίων 11
2 Ό,τι ανεβαίνει κατεβαίνει: βαρύτητα 37
3 Το μικρόν και χάριν έχει: επιφανειακή τάση και ιξώδες 61
4 Μια στιγμή στον χρόνο: η προέλαση προς την ισορροπία 87
5 Κυματισμοί: από το νερό μέχρι το wifi 113
6 Γιατί δεν παγώνουν τα πόδια μιας πάπιας;: ο χορός του ατόμου 143
7 Κουτάλια, σπείρες και Σπούτνικ: οι κανόνες του στροβιλισμού 169
8 Όταν τα αντίθετα έλκονται: ηλεκτρομαγνητισμός 197
9 Μια αίσθηση προοπτικής 235
Παραπομπές 257
Ευχαριστίες 263
Ευρετήριο 265
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου