Σ. Τραχανάς: Επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς

Έχοντας την μεγάλη τιμή να διαβάσω μέρος του βιβλίου σας το προτείνω αγαπητοί φίλοι. Είναι ένα βιβλίο που θα συζητηθεί.«Επιστροφή στον μεσαίωνα»
«Ο διευθυντής του Κέντρου Ανοικτών Διαδικτυακών Μαθημάτων Mathesis (Mathesis at Crete University Press) δεν θεωρεί τυχαίο το γεγονός ότι η εχθρότητα προς τη θεμελιώδη επιστήμη είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό όλων των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Και ανησυχεί ότι η (υπάρχουσα στις μέρες μας) φιλοσοφική εχθρότητα πpoς το πνεύμα της επιστήμης – δηλαδή, τη στήριξη στην εμπειρία και τη λογική ως τις μοναδικές πηγές έγκυρης γνώσης για τον κόσμο –παραμένει ένα κακό σημάδι για το μέλλον τnς δημοκρατίας. Στο απόσπασμα που ακολουθεί με τον εύγλωττο τίτλο «Ο πολιτισμικός σχετικισμός στην επιστήμη κατά Χάιντεγκερ: Ο Γαλιλαίος δεν είναι καλύτερος από τον Αριστοτέλη, ούτε και η σύγχρονη χημεία από την αλχημεία» περιγράφεται η επίδραση του Μάρτιν Χάιντεγκερ (ενεργού υποστηρικτή του ναζιστικού καθεστώτος) στην εγκαθίδρυση της ιδέας ότι η επιστήμη είναι κι αυτή μια κοινωνικοπολιτισμική κατασκευή, χωρίς καμιά θεμιτή αξίωση μεγαλύτερης εγκυρότητας από εναλλακτικές μορφές τnς όπως οι θρησκείες, οι λαϊκές δοξασίες, η αστρολογία ή ακόμα και η μαγεία!»
[...] Διότι είναι φανερό από το πνευματικό κλίμα που διαπερνά το έργο του ―και κάπως το περιγράψαμε πριν― ότι ο Χάιντεγκερ μιλάει περισσότερο ως ιδρυτής θρησκείας παρά ως κοσμικός φιλόσοφος που διαλέγεται με τους «τὰ ἐνάντια λέγοντες», όπως το διατύπωνε ο Αριστοτέλης. Όσον αφορά ειδικότερα την επιστήμη ―την επιστήμη ως έγκυρη πηγή γνώσης για τον κόσμο―, οι σχολιαστές του Χάιντεγκερ συμφωνούν ότι πρόκειται επίσης για έναν εκφραστή του πολιτισμικού σχετικισμού, με απόψεις που εμείς τις θεωρούμε ταυτόσημες με εκείνες του Σπένγκλερ, παρά την κρυπτική γλώσσα και τις περίτεχνες διατυπώσεις που ο Χάιντεγκερ χρησιμοποιεί. Παραδείγματος χάριν, στο σχετικό άρθρο της «Φιλοσοφικής εγκυκλοπαίδειας»
του Στάνφορντ διαβάζουμε: «Ο Χάιντεγκερ υπονοεί ότι ακόμα και η αλήθεια που αποκαλύπτεται από την επιστήμη υπόκειται επίσης σε αυτό το είδος πολιτισμικού καθορισμού. [Ότι, δηλαδή, είναι προσδεδεμένη σε μια συγκεκριμένη κουλτούρα μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου.] Και η συνέπεια είναι ότι για τον Χάιντεγκερ ουδείς μπορεί να υποβάλει την [επιστημονική] αλήθεια μιας εποχής στα μέτρα και τα σταθμά μιας άλλης. Το οποίο σημαίνει, για παράδειγμα, ότι η σύγχρονη χημεία και η αλχημεία μπορούν να είναι ταυτόχρονα σωστές» 

Διαβάστε απόσπασμα από το βιβλίο εδώ
Διαβάστε τα αναλυτικά περιεχόμενα του βιβλίου εδώ
Διαβάστε το ηλεκτρονικό συμπλήρωμα εδώ

Το βιβλίο θα κυκλοφορήσει την Πέμπτη 25 Ιανουαρίου 2024.

Επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς

Πώς συμβαίνει και σε μια εποχή υποτιθέμενου θριάμβου της επιστήμης, ένας διαρκώς μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων να παραδίδονται χωρίς ­αντίσταση στις πιο ακραίες μορφές ανορθολογισμού και ψευδοεπιστήμης; Και πώς συμβαίνει επίσης, η πιο επιτυχημένη επιστημονική θεωρία όλων των εποχών ‒η κβαντομηχανική‒ να χρησιμοποιείται σήμερα ως το κατ᾽ εξοχήν εργαλείο χειραγώγησης και εξαπάτησης εκατοντάδων εκατομμυ­ρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, κάτω από τη «σημαία» της περίφημης Νέας Εποχής (New Age) και του ανατολικού μυστικισμού που πάει μαζί της; Και μάλιστα η «βιομηχανία» αυτή να έχει την ενεργό υποστήριξη ενός αυξανόμενου αριθμού πανεπιστημιακών καθηγητών στις ΗΠΑ και όχι μόνο; Πώς τελικά συνέβη και, ενώ η επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα οδήγησε στον Διαφωτισμό, στην κατάργηση των «ελέω θεού» καθεστώτων και τελικά στην εγκαθίδρυση των δημοκρατικών πολιτευμάτων, η επιστημονική επανάσταση των αρχών του 20ού αιώνα να βρίσκει σήμερα απέναντί της ένα διογκούμενο ρεύμα εχθρότητας απέναντι στο ίδιο το πνεύμα της επιστήμης; Μια βαθιά εχθρότητα της ίδιας φύσεως με εκείνη της Καθολικής Εκκλησίας απέναντι σε ό,τι εκπροσωπούσε ο Γαλιλαίος; Τη στήριξη στην εμπειρία και τον ορθό λόγο ως τη μόνη έγκυρη πηγή γνώσης για τον φυσικό κόσμο; Και είναι άραγε τυχαίο ότι αυτή η διανοητική εχθρότητα προς τη θεμελιώδη επιστήμη και τον Δια­φωτισμό, που βρίσκονται σήμερα σε έξαρση στις δημοκρατικές χώρες ‒αλλά και η μαζική απήχηση του ανορθολογισμού και της ψευδοεπιστήμης‒, έχουν χτυπητές ομοιότητες με αντίστοιχα φαινόμενα που κυριάρχησαν στη μεσοπολεμική Γερμανία; Τελικά, γιατί η θεμελιώδης επιστήμη άνθησε ‒σύμφωνα με τον ιστορικό της επιστήμης Τόμας Κουν‒ «μόνο στους πολιτισμούς που προέρχονται από την αρχαία Ελλάδα»; Δηλαδή μόνο στους πολιτισμούς που πήραν πάνω τους το στοίχημα της δημοκρατίας και το έφεραν ώς εδώ; Και αν όντως επιστήμη και δημοκρατία πήγαιναν πάντα μαζί, μήπως η εχθρότητα προς την επιστήμη ‒η εχθρότητα όχι προς τις τεχνολογικές εφαρμογές της, αλλά προς το ίδιο το πνεύμα της επιστήμης, τον ριζικό αντιδογματισμό της‒ ήταν πάντα ένα κακό σημάδι για το μέλλον της δημοκρατίας της ίδιας;
Τούτο το βιβλίο γράφτηκε κυρίως για να υποστηρίξει τη βασιμότητα ­αυτών των ερωτημάτων, με τα αναγκαία τεκμήρια, και απλώς να υπαινιχθεί πιθανές απαντήσεις τους. Απευθύνεται σε κάθε ανήσυχο πολίτη του καιρού μας.
Το σχέδιο του εξωφύλλου παραπέμπει στον κύκλο της Βιέννης ‒ως κορυφαία ­έκφραση του πνεύματος της επιστήμης‒ και στο ναζιστικό σκοτάδι που τον έκλεινε από παντού.

Ο Στέφανος Τραχανάς διδάσκει, µεταξύ άλλων, κβαντική φυσική και διαφορικές εξισώσεις στο τµήµα Φυσικής του Πανεπιστηµίου Κρήτης από το 1983 έως σήµερα. Από το 1986 και µετά είναι µέλος του επιστηµονικού προσωπικού του Ιδρύµατος Τεχνολογίας και Έρευνας, και η διδασκαλία του στο τµήµα Φυσικής προσφέρεται δωρεάν.Είναι συγγραφέας έντεκα πανεπιστηµιακών συγγραµµάτων στα παραπάνω πεδία, καθώς και των βιβλίων Το φάντασµα της όπερας: Η επιστήµη στον πολιτισµό µας και Το αµάρτηµα της Εύας: Φυσική κάτω από τ’ άστρα και δηµιουργική µάθηση, τα οποία απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό. Το βιβλίο του An Introduction to Quantum Physics κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον εκδοτικό οίκο Wiley. Το 2003 ανακηρύχθηκε σε επίτιµο διδάκτορα του Πανεπιστηµίου Κρήτης, ενώ το 2012 του απονεµήθηκε το Εθνικό Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστηµιακής ∆ιδασκαλίας εις µνήµην Ξανθόπουλου – Πνευµατικού. Για το σύνολο της προσφοράς του τιµήθηκε το 2015 µε τον Ανώτερο Ταξιάρχη του Φοίνικα της Ελληνικής ∆ηµοκρατίας.Το 2022, το τµήµα Φυσικής του Πανεπιστηµίου Κρήτης έδωσε το όνοµά του σε ένα από τα αµφιθέατρά του, και το 2023 ο ∆ήµος Ηρακλείου τού απένειµε το Βραβείο Ηθικής Τάξεως της πόλης. Ως ιδρυτικό µέλος και διευθυντής των Πανεπιστηµιακών Εκδόσεων Κρήτης (ΠΕΚ) του Ιδρύµατος Τεχνολογίας και Έρευνας µέχρι το 2013, είχε τη βασική ευθύνη για τη δηµιουργία του πρώτου πανεπιστηµιακού εκδοτικού οίκου της χώρας. Τα τελευταία χρόνια, το ενδιαφέρον του στράφηκε στα ανοικτά διαδικτυακά µαθήµατα και τους νέους δρόµους που αυτά ανοίγουν για την εξίσωση των ευκαιριών στην ποιοτική εκπαίδευση. Πιστεύοντας ότι η χώρα µας δεν µπορεί να µείνει έξω από τις επαναστατικές αλλαγές που συντελούνται αλλού σε αυτό το θέµα, πήρε την πρωτοβουλία για την ίδρυση του Κέντρου Ανοικτών ∆ιαδικτυακών Μαθηµάτων Mathesis –ενός αυτόνοµου και αυτοχρηµατοδοτούµενου τµήµατος των ΠΕΚ– στο οποίο και προσφέρει εθελοντικά την εργασία του τόσο ως διευθυντής του όσο και ως δάσκαλος ή συγγραφέας. Η επιτυχία του «πειράµατος» είναι το προσωπικό του στοίχηµα για τα επόµενα χρόνια.