Χ. Βόλος:Η Φυσική στην Κοινωνία: Προβλήματα και μια Νέα Στρατηγική Προσέγγισης

Του Χρήστου Βόλου, Καθηγητή Τμήματος Φυσικής ΑΠΘ

Η Φυσική αποτελεί έναν από τους θεμελιώδεις πυλώνες της ανθρώπινης γνώσης, καθώς είναι η επιστήμη που μας βοηθά να κατανοήσουμε τον κόσμο: από τον μικρόκοσμο και την ανθρώπινη φυσιολογία, μέχρι το διάστημα και την τεχνητή νοημοσύνη. Κι όμως τα τελευταία χρόνια η Φυσική χάνει συνεχώς την επαφή της με την κοινωνία και ειδικά με τους νέους. Είναι χαρακτηριστική η δραματική μείωση των εισακτέων στα πανεπιστημιακά τμήματα Φυσικής, ενώ και η δημόσια εικόνα της παραμένει θολή.

Επομένως, τίθεται το ερώτημα: “γιατί γυρίζει η κοινωνία την πλάτη στη Φυσική;”

Τα αίτια είναι πολλά και μπορούν να συνοψιστούν στα εξής:

Πολυδιάσπαση και απουσία ενιαίας φωνής. Η κοινότητα των φυσικών εμφανίζεται κατακερματισμένη και χωρίς ενιαία φωνή.

Οι πανεπιστημιακοί, οι εκπαιδευτικοί, οι ερευνητές και οι συνδικαλιστικοί φορείς δρουν χωρίς συστηματικό διάλογο και χωρίς κοινή στρατηγική.

Η έλλειψη τα προηγούμενα χρόνια συντονισμένων δράσεων από τα Πανεπιστημιακά Τμήματα Φυσικής, τα ερευνητικά κέντρα, τις Ενώσεις/Συλλόγους Φυσικών, και τους Εκπαιδευτικούς δυσχεραίνει τη συλλογική διεκδίκηση και την προβολή με ενιαίο τρόπο των αιτημάτων των φυσικών και των επιστημονικών εξελίξεων στα ΜΜΕ, στον δημόσιο διάλογο και στους φορείς χάραξης εκπαιδευτικής ή ερευνητικής πολιτικής.

Αποξένωση της Φυσικής από την κοινωνία. Η Φυσική μοιάζει απομακρυσμένη από την καθημερινότητα του πολίτη. Ιδιαίτερα στους νέους, καλλιεργείται συχνά ένα αρνητικό ή φοβικό κλίμα γύρω από το μάθημα της Φυσικής στο σχολείο, το οποίο παρουσιάζεται ως δυσνόητο, δυσάρεστο και ξένο από την πραγματική ζωή.

Αυτό οδηγεί στην πρόωρη απομάκρυνση των νέων από τη Φυσική, επειδή δεν τους δόθηκε η ευκαιρία να δουν τη Φυσική ως πηγή κατανόησης της φυσικής πραγματικότητας και δημιουργίας.

Ένας επιπλέον λόγος είναι η σταδιακή περιθωριοποίηση γενικότερα της επιστήμης και η μείωση του ενδιαφέροντος για σπουδές σχετικές με αυτήν.

Είναι εξάλλου γεγονός, ότι οι ταχύτατες επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις οδηγούν ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό πολιτών στο “περιθώριο” και στην αγκαλιά όσων ψευδώς για τους δικούς τους λόγους επιθυμούν να ερμηνεύουν την κοινωνική «πραγματικότητα» που διαμορφώνεται από αυτές τις εξελίξεις.

Περιορισμένες επαγγελματικές προοπτικές. Το πτυχίο Φυσικής στην Ελλάδα συνδέεται στην συνείδηση της κοινωνίας σχεδόν αποκλειστικά με τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, σε ένα ωστόσο περιβάλλον με περιορισμένες προσλήψεις και αυξανόμενο ανταγωνισμό.

Πέρα από τη διδασκαλία στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, οι φυσικοί σπάνια απορροφώνται σε άλλους τομείς στον δημόσιο τομέα μόνο με το βασικό τους πτυχίο, παρότι διαθέτουν δεξιότητες αιχμής (αναλυτική σκέψη, ικανότητα στην επεξεργασία δεδομένων και στην επίλυση προβλημάτων και εργαστηριακή εμπειρία).

Επιπλέον, ενώ στον ιδιωτικό τομέα τα πράγματα είναι σαφώς καλύτερα, καθώς βρίσκουν πιο εύκολα απασχόληση σε αρκετούς τομείς (πληροφορική, τηλεπικοινωνίες, οικονομικά, ιατρικά, κλπ), ειδικά όταν συνδυάζουν το πρώτο πτυχίο με κάποιο μεταπτυχιακό, αυτό είναι κάτι που δεν έχει αναδειχθεί επαρκώς.

Επομένως, η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί αποθαρρύνει τους νέους ανθρώπους από την επιλογή της Φυσικής ως αντικείμενου σπουδών με προοπτική.

Απουσία από τον δημόσιο διάλογο. Οι εκπρόσωποι των φυσικών είναι σχεδόν “αόρατοι” στα μέσα ενημέρωσης και στον δημόσιο διάλογο για θέματα που άπτονται των κοινωνικών και οικονομικών εξελίξεων που επηρεάζονται πλέον σε σημαντικό βαθμό από την επιστήμη και την τεχνολογία, αλλά και σε φόρα που λαμβάνουν αποφάσεις πολιτικής για κρίσιμα ζητήματα (εκπαίδευση, ενέργεια, περιβάλλον, τεχνητή νοημοσύνη).

Το πρόβλημα που ανιχνεύεται είναι ότι δεν υπάρχουν θεσμικοί ή μη εκπρόσωποι της κοινότητας των φυσικών με δημόσια απήχηση, ενώ η όποια προβολή περιορίζεται κυρίως σε μεμονωμένες ατομικές προσπάθειες.

Απέναντι στα προαναφερθέντα αίτια μπορούν να προταθούν τέσσερις βασικοί άξονες δράσης:

Θεσμική δικτύωση και κοινή φωνή της κοινότητας των φυσικών. Χρειάζεται να βρεθεί ένας δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ όλων των φορέων που εκπροσωπούν τους φυσικούς, προκειμένου να επιτευχθεί συντονισμός των δράσεων και συλλογική εκπροσώπηση.

Για τον σκοπό αυτό πρέπει να ξεκινήσει ένας διάλογος όλων των φορέων που εκφράζουν την κοινότητα των Φυσικών, χωρίς διάθεση αποκλεισμού, σε πνεύμα καλής θέλησης για συζήτηση και συλλογική υλοποίηση των προτεινόμενων δράσεων.

Την πρόσκληση για αυτό τον διάλογο θα πρέπει να απευθύνουν τα πανεπιστημιακά τμήματα Φυσικής που με το κύρος τους μπορούν να αποτελέσουν τον πόλο συσπείρωσης όλων των ενδιαφερομένων.

Αναβάθμιση της Φυσικής στην εκπαίδευση. Η Φυσική στο σχολείο πρέπει να γίνει πιο ελκυστική, βιωματική και συνδεδεμένη με τον πραγματικό κόσμο.

Πρέπει η Φυσική να συστηθεί ξανά στην κοινωνία και ιδιαίτερα στους νέους.

Να αναδειχθεί ότι η Φυσική δεν είναι η στείρα αποστήθιση φυσικών νόμων και ασκήσεων, αλλά ούτε και η απλή χρήση μαθηματικών εργαλείων για την επίλυση τους.

Είναι η επιστήμη που περιγράφει την ομορφιά της Φύσης και εξηγεί τα φυσικά φαινόμενα που συμβαίνουν καθημερινά γύρω μας.

Είναι η επιστήμη που βασίζεται η σύγχρονη τεχνολογία. Για αυτό τον λόγο χρειάζεται συνεργασία με το ΙΕΠ και το ΥΠΑΙΘ για την ανανέωση και τον διαρκή εμπλουτισμό του Αναλυτικού Προγράμματος, με έμφαση στις εφαρμογές, την ερευνητική μεθοδολογία, τη μοντελοποίηση και τον πειραματισμό.

Επιπλέον, απαιτείται στήριξη των εκπαιδευτικών της Φυσικής στην Δευτεροβάθμια εκπαίδευση με επιμόρφωση σε σύγχρονα εργαλεία και δημιουργία ανοιχτού εκπαιδευτικού υλικού (φύλλα εργασίας, πειράματα, video).

Χρειάζεται στήριξη και ενίσχυση σχολικών ομίλων Φυσικής, μαθητικών εργαστηρίων, science clubs και διαγωνισμών με σύγχρονη θεματολογία (τεχνολογία, διάστημα, περιβάλλον) σε συνεργασία με τις τοπικές Διευθύνσεις Εκπαίδευσης.

Σύνδεση με την αγορά εργασίας. Η Φυσική πρέπει να ενισχύσει τη σύνδεση της με σύγχρονους επαγγελματικούς τομείς, ώστε οι πτυχιούχοι να έχουν περισσότερες εναλλακτικές διεξόδους πέρα από την εκπαίδευση.

Χρειάζεται σοβαρή και εμπεριστατωμένη μελέτη και καταγραφή των επαγγελματικών προοπτικών του Φυσικού σήμερα και κυρίως στο μέλλον, ώστε να γίνει χαρτογράφηση νέων πεδίων απασχόλησης.

Επιπλέον, χρειάζεται η ενίσχυση μεταπτυχιακών και διεπιστημονικών προγραμμάτων με επαγγελματική στόχευση και υιοθέτηση σύγχρονων, ελκυστικών και ευέλικτων προπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών στα πανεπιστημιακά τμήματα Φυσικής χωρίς δογματισμούς.

Τα προγράμματα σπουδών θα πρέπει να αναδεικνύουν τη σημασία της Φυσικής στη σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία, αλλά και να παρέχουν επαρκείς δεξιότητες στους αποφοίτους των Τμημάτων Φυσικής προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον εργασιακό ανταγωνισμό.

Εξωστρέφεια και δημόσια προβολή της Φυσικής. Η Φυσική πρέπει να βγει έξω από τα εργαστήρια και τις σχολικές αίθουσες, και να αγγίξει το ευρύ κοινό.

Χρειάζεται η στήριξη και ενίσχυση των εκδηλώσεων και πρωτοβουλιών που έχουν ως στόχο την επαφή της κοινωνίας και ιδιαίτερα των νέων με την έρευνα στο πεδίο της Φυσικής.

Χρειάζεται επίσης η υιοθέτηση σύγχρονων μεθόδων διάχυσης της πληροφορίας και επικοινωνίας μέσω των social media για να ενημερώνεται η κοινωνία για τις σύγχρονες εξελίξεις στον χώρο της Φυσικής και όχι μόνο.

Πώς μπορούμε να μιλήσουμε για ενεργειακή μετάβαση χωρίς φυσική κατανόηση ή πώς θα προσεγγίσουμε την τεχνητή νοημοσύνη ή την κλιματική αλλαγή χωρίς κατάλληλη επιστημονική σκέψη;

Η αναβάθμιση της εικόνας της Φυσικής στην κοινωνία δεν είναι ένα τεχνικό ή στενά εκπαιδευτικό πρόβλημα· είναι πολιτισμικό και συλλογικό διακύβευμα.

Απαιτεί φαντασία, συνεργασία και επιμονή.

Αν η κοινότητα των φυσικών, με ενιαία φωνή και εξωστρεφή δράση πιστέψει στην αξία της επιστήμης της για το μέλλον των νέων γενιών, τότε η εικόνα της Φυσικής θα αρχίσει να αλλάζει.

Για αυτό όμως απαιτείται η καλή θέληση και διάθεση προσφοράς από όλους όσους σχετίζονται και αγαπούν την Φυσική.

Χρειάζεται επιπλέον σχέδιο δράσης, ώστε η Φυσική να συστηθεί ξανά στην κοινωνία προκειμένου να διαμορφωθούν καλύτεροι όροι παρέμβασης στα κέντρα λήψης αποφάσεων που αφορούν τον κλάδο και το αντικείμενο της Φυσικής.

Το μέλλον μιας κοινωνίας που κατανοεί την επιστήμη είναι πιο φωτεινό, πιο δημιουργικό, πιο δίκαιο.

Και η Φυσική μπορεί και πρέπει να είναι στο κέντρο αυτού του μέλλοντος.

Πηγή:https://www.esos.gr/