Ο Ουρανός του Καλοκαιριού

Για όσους βρίσκονται στην εξοχή ένα κείμενο που δεν χάνει την επικαιρότητά του:

Ο Ουρανός του Καλοκαιριού


1. Άστρα και Αστερισμοί

Αν και, χωρίς αμφιβολία, είναι υπερβολή, μερικές φορές μας φαίνεται ότι ο πιο πυκνοκατοικημένος τόπος της Ελλάδας είναι ο ουρανός της που από την εξοχή φαίνεται να αστραποβολάει με μια παράξενη λαμπρότητα. Το καλοκαίρι μάλιστα, χωρίς φεγγάρι, ο Ντένεμπ (άλφα) στον Κύκνο, ο Βέγας (άλφα) στη Λύρα και ο Αλτάϊρ (άλφα) στον Αετό, σχηματίζουν ένα τεράστιο «καλοκαιρινό τρίγωνο». Οι περισσότεροι αρχαίοι πολιτισμοί φαντάζονταν ανάμεσα στα άστρα το περίγραμμα ζώων, αντικειμένων και μυθικών ηρώων. Τα σχήματα αυτά ονομάστηκαν αστερισμοί και στον καθένα ξεχωριστά αναγνώρισαν ιδιαίτερη ονομασία. Στη Βαβυλώνα σκαλίστηκαν πάνω σε βράχους. Στην Αίγυπτο ζωγραφίστηκαν πάνω σε πάπυρους. Στην Αμερική σχεδιάστηκαν πάνω σε δέρματα βουβάλων. Και στην Ελλάδα τους δόθηκαν τα ονόματα με τα οποία είναι γνωστοί ακόμη και σήμερα. Ετσι, ακόμη και σήμερα, έξω στην εξοχή, μακριά από τα φώτα των πόλεων οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα, κοιτάζοντας ψηλά στον ουρανό, να δούν τα ίδια σχέδια και τις ίδιες εικόνες που αντίκριζαν και οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Τις καθάριες νύχτες, οι παλιές ιστορίες που συνδέουν τον άνθρωπο με τους αστερισμούς, ξαναγεννιούνται και πάλι γύρω από τις αναμμένες φωτιές μιας εκδρομής. Γιατί κάθε αστερισμός έχει τη δικιά του ιστορία, που κάθε αφηγητής θεωρούσε υποχρέωσή του να πλαισιώνει αναλόγως, με τα δικά του λεκτικά και περιγραφικά στολίδια.

2. Κοιτάζοντας Βορειοδυτικά

Λόγω της περιφοράς της Γης γύρω από τον Ήλιο τα άστρα που βλέπουμε κάθε βράδυ στον ουρανό είναι διαφορετικά. Άλλα είναι τα άστρα του Καλοκαιριού και άλλα του Χειμώνα. Στον δυτικό ουρανό του καλοκαιριού, για παράδειγμα, βρίσκουμε τον Λέοντα έτοιμο να δύσει με το λαμπρό του άστρο τον Βασιλίσκο (άλφα), ενώ στον βόρειο ουρανό βλέπουμε τις δύο αρκούδες: την Μεγάλη και την Μικρή Άρκτο. Η Μεγάλη Άρκτος είναι και ο καλύτερος οδηγός μας στα άστρα του βορείου ημισφαιρίου. Τα δύο άστρα στην άκρη του σώματος της (άλφα και βήτα) μας οδηγούν στον Πολικό
Αστέρα (άλφα), το λαμπρότερο άστρο της Μικρής Άρκτου. Όλα τα άστρα στη διάρκεια του χρόνου φαίνονται να στριφογυρίζουν γύρω από τον Πολικό, γιατί εκεί κοντά βρίσκεται ο Βόρειος Ουράνιος Πόλος, το σημείο δηλαδή του ουρανού πάνω στο οποίο χτυπάει ο άξονας της Γης όταν προεκταθεί προς τα πάνω. Μία ευθεία γραμμή που ενώνει το προτελευταίο άστρο της ουράς της Μεγάλης Άρκτου, που ονομάζεται Μιζάρ (ζήτα), και τον Πολικό μας οδηγεί στον αστερισμό της Κασσιόπης που μοιάζει με αναποδογυρισμένο κεφαλαίο Μ. Εκεί κοντά βρίσκονται και τα λείψανα ενός άστρου που εξερράγη πριν από 300 χρόνια. Είναι η Κασσιόπη Α, μια τεράστια πηγή ραδιοακτινοβολιών που δύσκολα παρατηρείται χωρίς ειδικά όργανα. Στον αστερισμό του Κηφέα βρίσκεται το παλλόμενο άστρο Δέλτα Κηφέα. Είναι ο πρώτος παλλόμενος Κηφίδης που ανακαλύφτηκε και οι οποίοι έκτοτε μας έχουν βοηθήσει να υπολογίζουμε τις αποστάσεις των άστρων και έτσι να μετρήσουμε τις διαστάσεις του Σύμπαντος. Ο Μιζάρ, έχει έναν δυσδιάκριτο συνοδό ο οποίος στην αρχαιότητα αποτελούσε ένα είδος τεστ παρατηρητικότητας. Με την βοήθεια ενός ισχυρού τηλεσκοπίου ο Μιζάρ αποκαλύπτεται ως ένα τριπλό αστρικό σύστημα. Η καμπύλη ουρά της Μεγάλης Άρκτου μας οδηγεί στον Αρκτούρο (άλφα), το λαμπρότερο άστρο στον αστερισμό του Βοώτη, ενώ αν συνεχίσουμε την καμπύλη αυτή προέκταση θα φτάσουμε στον Στάχυ (άλφα), το λαμπρότερο άστρο στον αστερισμό της Παρθένου. Να σημειώσουμε εδώ ότι ο Αρκτούρος είναι ένας γίγαντας με 25 φορές μεγαλύτερη διάμετρο από αυτήν που έχει ο Ήλιος. Είναι το τέταρτο λαμπρότερο άστρο στον ουρανό σε απόσταση 37 ετών φωτός από τη Γη.

3. Κοιτάζοντας προς την Ανατολή

Στα ανατολικά του ουρανού βλέπουμε τα ίδια άστρα που έβλεπαν και οι αρχαίοι, στους ίδιους αστερισμούς που θα βλέπουν και οι μελλοντικοί μας απόγονοι: Όπως είναι τα άστρα ενός Κύκνου με το λαμπρό άστρο Ντένεμπ (άλφα) να σημαδεύει την ουρά του, ενώ τα πιο αμυδρά του άστρα σχηματίζουν τα απλωμένα του φτερά και τον μακρόστενο λαιμό του σε μία μορφή που μοιάζει με σταυρό και γι’ αυτό ονομάζεται σήμερα Βόρειος Σταυρός. Πιο ‘κει ο μικρότερος αστερισμός της Λύρας χαρακτηρίζεται από το λαμπρό άστρο Βέγα, ενώ στον αστερισμό του Αετού τα λαμπρότερο άστρο Αλτάιρ περιστρέφεται τόσο γρήγορα ώστε έχει σχήμα αυγού. Στο κέντρο ακριβώς βρίσκεται ο φημισμένος Ηρακλής, και κάτω από τον Κύκνο ο αστερισμός του Δελφινιού. Στο κάτω μέρος βρίσκεται ο Αιγόκερως, ενώ στην άλλη πλευρά της γαλαξιακής ζώνης βρίσκεται ο Οφιούχος, στα δεξιά ο αστερισμός του Όφι, και στο κάτω μέρος ο Τοξότης και ένα τμήμα του Σκορπιού.

4. Αστρικά Δαχτυλίδια

Στον αστερισμό της Λύρας το άστρο Βέγας περιβάλλεται από έναν δίσκο υλικών και μάλλον πρόκειται για τα πρώτα στάδια της δημιουργίας ενός νέου πλανητικού συστήματος. Δίπλα του βρίσκεται το Μ-57, το γνωστό δακτυλιοειδές νεφέλωμα της Λύρας, ένα κέλυφος αερίων που εκτοξεύτηκε στις επιθανάτιες στιγμές ενός άστρου πριν από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Εκατοντάδες παρόμοια πλανητικά νεφελώματα υπάρχουν διάσπαρτα σ' ολόκληρο τον ουρανό εντοπίζοντας τις περιοχές όπου έχουν πεθάνει πρόσφατα άστρα με το μέγεθος περίπου του Ήλιου μας. Τέτοιου είδους άστρα αναγκάζονται να εκσφενδονίσουν τα εξωτερικά τους αέρια στρώματα σε μία απελπισμένη προσπάθεια να χάσουν αρκετή απο τη μάζα του και να σταματήσει την καταστροφική μοίρα που τα περιμένει. Τρισεκατομμύρια τόνοι από την μάζα ενός τέτοιου άστρου εκσφενδονίζονται ολόγυρα, σχηματίζοντας ένα διαστελλόμενο κέλυφος αερίων και μετατρέποντας το σε ένα πλανητικό νεφέλωμα. Στον αστερισμό του Κύκνου βρίσκονται τα λείψανα μιας άλλης αρχέγονης έκρηξης, το νεφέλωμα του Κύκνου το οποίο δύσκολα διακρίνεται. Με τη βοήθεια όμως του Διαστημικού Τηλεσκοπίου φαίνεται ξεκάθαρα η διαστελλόμενη έκτασή του. Εκεί κοντά βλέπουμε επίσης και το Μ-16, ένα αστρικό σμήνος στην καρδιά του Νεφελώματος Αετός. Τα άστρα αυτά σχηματίστηκαν πριν από δύο εκατομμύρια χρόνια από το νέφος αερίων και σκόνης που ακόμη τα περιβάλλει.

5. Κοιτάζοντας προς το Νότο

Στα Νοτιοανατολικά, κοντά στον ορίζοντα, βρίσκεται ο Τοξότης όπου βρίσκεται το κέντρο του Γαλαξία μας. Τα πραγματικό κέντρο φυσικά είναι κρυμμένο από μια κοσμική ομίχλη αερίων και σκόνης που μας αποκαλύπτεται μερικώς μόνο από τα ραδιοτηλεσκόπια. Η απεικόνιση της ραδιοακτινοβολίας του μας υποδηλώνει ένα είδος νεφελώματος που προέρχεται από την ύπαρξη μιας Μαύρης Τρύπας, μιας διαστημικής δύνης όπου χιλιάδες γέρικα άστρα χάνονται στα απύθμενα βάθη της βαρύτητας που δημιουργεί. Τίποτα δεν μπορεί να ξεφύγει από ένα τέτοιο αντικείμενο, ούτε κι αυτό ακόμα το φως. Γι'αυτό και η ανακάλυψη μιάς μαύρης τρύπας μπορεί να γίνει μόνο από την επίδραση που έχει αυτή στην γύρω της περιοχή και σε κάποιο γειτονικό της άστρο. Στα αριστερά του Τοξότη φαίνεται και ο Σκορπιός. Η κεντρική αυτή περιοχή του Γαλαξία μας είναι ιδιαίτερα θεαματική με πρώτον και καλύτερο τον Αντάρη (άλφα), την καρδιά του Σκορπιού, όπου ένα τεράστιο νεφέλωμα αερίων και σκόνης έχει έκταση πέντε ετών φωτός και περιλαμβάνει δεκάδες χιλιάδες άστρα. Σ’ αυτή μας την περιήγηση στον έναστρο ουρανό του καλοκαιριού παρακολουθήσαμε ένα μόνο κεφάλαιο μιας ιστορίας χωρίς τέλος. Ένα κεφάλαιο που παρουσίασε μερικά μόνο από τα χιλιάδες μυστικά που κρύβονται πίσω από τα φωτεινά σημάδια τ’ ουρανού.

Για περισσότερους χάρτες του ουρανού στο
  http://kpe-kastr.ark.sch.gr/…/index.p…/astronomy/astrocharts

Πηγή: Διονύσης Σιμόπουλος