Εκλείψεις, Διαβάσεις και Επιπροσθήσεις

Πότε συμβαίνει μία έκλειψη Ηλίου και σε τι διαφέρει με την έκλειψη Σελήνης; Ποια είναι η διαφορά μεταξύ διάβασης και επιπρόσθησης; Ας κατανοήσουμε, λοιπόν, λίγο περισσότερο αυτά τα τρία φαινόμενα, τα οποία όμως δε διαφέρουν και τόσο πολύ μεταξύ τους, αφού αναφέρονται στην ολική ή μερική απόκρυψη ενός σώματος από ένα άλλο. Αυτό που διαφοροποιεί τα φαινόμενα μεταξύ τους είναι η φαινόμενη διάμετρος των δύο αυτών σωμάτων.


Οι φάσεις της ολικής έκλειψης Ηλίου τον Ιούνιο 2001 (φωτογραφία του Fred Espenak)
Οι φάσεις της έκλειψης Σελήνης τον Ιανουάριο 2000 (φωτογραφία του Fred Espenak)

Το πιο γνωστό σε όλους μας φαινόμενο είναι η έκλειψη, και πιο συγκεκριμένα η έκλειψη Ηλίου. Η έκλειψη παρατηρείται όταν ένα σώμα αποκρύπτει ένα άλλο, αλλά τα δύο σώματα έχουν περίπου ίδια φαινόμενη διάμετρο. Έτσι παρατηρούνται δύο πολύ εντυπωσιακά φαινόμενα: η έκλειψη Ηλίου και η έκλειψη Σελήνης. Και στις δύο περιπτώσεις ο Ήλιος, η Γη και η Σελήνη βρίσκονται σε μία ευθεία. Στην πρώτη περίπτωση, η Σελήνη βρίσκεται μεταξύ της Γης και του Ήλιου και αποκρύπτει από μας το φως του Ήλιου. Το φαινόμενο αυτό διαρκεί λίγα λεπτά και δεν είναι ορατό από όλη τη Γη, λόγω της περιστροφής της γύρω από τον Ήλιο.
Οι τροχιές της Γης γύρω από τον Ήλιο και της Σελήνης γύρω από τη Γη δεν είναι τελείως κυκλικές, και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι φαινόμενες διάμετροι των δύο σωμάτων να μεταβάλλονται ανάλογα με την απόστασή τους από τη Γη. Όταν η φαινόμενη διάμετρος της Σελήνης και του Ήλιου είναι περίπου ίδιες, τότε έχουμε το φαινόμενο της έκλειψης Ηλίου το οποίο συμβαίνει τουλάχιστον μία φορά το χρόνο. Όταν η φαινόμενη διάμετρος της Σελήνης είναι λίγο μικρότερη από αυτής του Ήλιου, τότε έχουμε το φαινόμενο της δακτυλιοειδούς έκλειψης Ηλίου που είναι λίγο πιο σπάνιο.
Κατά την έκλειψη Σελήνης, η Γη βρίσκεται μεταξύ του Ήλιου και της Σελήνης, με αποτέλεσμα η Σελήνη να βρίσκεται στη σκιά της Γης. Αυτό το φαινόμενο μπορεί να παρατηρηθεί από μεγαλύτερο εύρος περιοχών και διαρκεί μερικές ώρες. Είναι συχνό φαινόμενο αφού συμβαίνει μία φορά το χρόνο.
Και στις δύο περιπτώσεις μπορεί τα τρία σώματα να μην είναι πλήρως ευθυγραμμισμένα, οπότε δεν γίνεται πλήρης κάλυψη του ενός σώματος και τότε παρατηρούμε το φαινόμενο της μερικής έκλειψης.Σχηματική απεικόνιση της έκλειψης Ηλίου και της έκλειψης Σελήνης

Ένα σπάνιο φαινόμενο είναι το φαινόμενο της διάβασης. Σε αυτή την περίπτωση το σώμα που βρίσκεται μπροστά έχει πολύ μικρότερη φαινόμενη διάμετρο από το δεύτερο σώμα. Αυτό το φαινόμενο μπορεί να παρατηρηθεί σε δύο περιπτώσεις, όταν οι δύο εσωτερικοί πλανήτες, Ερμής και Αφροδίτη, κινούνται μπροστά από τον ηλιακό δίσκο. Σε αυτή την περίπτωση αυτό που παρατηρείται είναι ο Ηλιακός δίσκος και επάνω σε αυτόν ο αντίστοιχος πλανητικός δίσκος. Το φαινόμενο της διάβασης της Αφροδίτης είναι εξαιρετικά σπάνιο, καθώς συμβαίνουν δύο διαβάσεις σε διάστημα 8 χρόνων, αλλά η δεύτερη διάβαση απέχει από την επόμενη 122 χρόνια, ενώ το φαινόμενο της διάβασης του Ερμή είναι λίγο πιο συχνό, αφού παρατηρείται σε διάστημα τριών με δέκα χρόνων.
Η διάβαση της Αφροδίτης το 2004

Το τρίτο φαινόμενο που παρουσιάζει ομοιότητες είναι η επιπρόσθηση. Η επιπρόσθηση παρατηρείται όταν το σώμα που αποκρύπτεται έχει πολύ μικρότερη φαινόμενη διάμετρο σε σχέση με το σώμα που βρίσκεται μπροστά. Αυτό είναι ένα φαινόμενο το οποίο μπορεί να παρατηρηθεί πολύ συχνά, αλλά τις περισσότερες φορές απαιτείται η χρήση τηλεσκοπίου. Μπορεί να συμβεί όταν ένας πλανήτης ή αστεροειδής αποκρύπτουν το φως ενός αστεριού. Ο πλανήτης ή ο αστεροειδής έχουν φαινόμενη διάμετρο η οποία είναι πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με αυτή του αστεριού, το οποίο βρίσκεται σε πολύ μεγάλη απόσταση άρα μπορεί να θεωρηθεί σημειακό. Επιπρόσθηση ακόμη μπορεί να παρατηρηθεί και όταν η Σελήνη αποκρύψει το φως ενός αστεριού.

Σεληνιακή Επιπρόσθηση της Αφροδίτης το 2007

https://spacegates.wordpress.com  της Σ. Καραμποτσιου