Η διάχυση και η εκλαΐκευση της επιστήμης τον 19ο αιώνα. Ο ρόλος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών
 |
| Εικόνα 1: Κοσμογονία (Διάλεξις γενομένη τη 8 Απριλίου εν τη αιθούση της Εταιρίας των Φίλων του Λαού), Δ.Αιγινήτη. Περιοδικό Εστία Τεύχος 17 (Έτος 1893) |
Επιμέλεια άρθρου: Δρ. Κική Μακρή, Γεωλόγος. Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια ΙΕΠΒΑ/ΕΑΑ.
Οόρος εκλαΐκευση της επιστήμης αναφέρεται στη μεταφορά μίας εξειδικευμένης γνώσης από το κέντρο της δημιουργίας της προς ένα ευρύτερο κοινό, σχετικό ή μη με το αντικείμενο. Στη νεοσύστατη ελληνική επιστημονική κοινότητα του 19ου αιώνα, τα περιοδικά ποικίλης ύλης και τα περιοδικά επιστήμης, αποτέλεσαν έναν βασικό χώρο έκφρασης των απόψεων και των ιδεών στις Φυσικές Επιστήμες και των εφαρμογές τους, συμβάλλοντας σημαντικά στην ανάπτυξη τους. Κατά τον 19ο αιώνα, η ενασχόληση με τη σύγχρονη επιστήμη αποτελούσε δείγμα καλλιέργειας, καθώς τόσο οι εφημερίδες όσο και τα περιοδικά παρουσίαζαν συχνά ανταποκρίσεις για τις τελευταίες ανακαλύψεις στην επιστήμη και στην τεχνολογία (Φ. Παπανελοπούλου, 2014). Ο ιδιαίτερα μεγάλος όγκος άρθρων με θεματολογία Φυσικής, Χημείας, Αστρονομίας, Μετεωρολογίας και Γεωλογίας, λειτούργησε ουσιαστικά ως μέσο δημόσιας επικοινωνίας των επιστημόνων αλλά και ως μια άτυπη εκπαίδευση των πολιτών.
Τα άρθρα των περιοδικών του 19ου αιώνα, χαρακτηρίζονται από την απλότητα και τη σαφήνεια στο ύφος τους, που αποτελούν στοιχεία της εκλαϊκευμένης επιστήμης, παρόλο που ο χαρακτηρισμός της εποχής τους ήταν περιοδικά προς διάδοσιν των επιστημονικών γνώσεων. Οι πολυάριθμες αρθρογραφήσεις, αποτέλεσαν το δημόσιο επιστημονικό λόγο της εποχής διαμορφώνοντας ένα αναγνωστικό κοινό για την επιστήμη, όπως ακριβώς συνέβαινε και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες Για παράδειγμα στη Γαλλία ο περιοδικός τύπος, όπως το Comptes Rendus, και το La Nature, είχαν το ρόλο του ανταποκριτή των πεπραγμένων της Académie des Sciences, διαμορφώνοντας έτσι μία νέα επαγγελματική ομάδα τους εκλαϊκευτές (vulgarisateurs) (Ε. Μεργούπη- Σαβαΐδου, 2010).
Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών από τις απαρχές του, αποτέλεσε βασική πηγή επιστημονικού λόγου καθώς σε πολλά περιοδικά εκτός από τα άρθρα Αστρονομίας, Μετεωρολογίας και Σεισμολογίας, δημοσιευόταν και οι μετεωρολογικές παρατηρήσεις που λάμβαναν από το ΕΑΑ. Οι μετεωρολογικές παρατηρήσεις δημοσιεύονται συστηματικά από τα μέσα του 1890 και ως το 1931 στα Χρονικά του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, τα οποία συντάσσονται στη Γαλλική γλώσσα (Annales de l’ Observatoire d’ Athenes), αλλά ως το 1890 το μετεωρολογικό δελτίο δημοσιευόταν στα περιοδικά ποικίλης ύλης όπως, η Εστία, η Πανδώρα, η Χρυσαλλίς, το Δελτίον της Εστίας, το Αθήναιον, η Εφημερίδα των Φιλομαθών και ο Παρνασσός. Από τις παλαιότερες δημοσιεύεις μετεωρολογικών παρατηρήσεων, αποτελούν τα άρθρα του Διευθυντή του ΕΑΑ Ιωάννη Παπαδάκη (1825 – 1876) στην Εφημερίς των Φιλομαθών, το καλοκαίρι του 1857.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το περιοδικό Εστία, καθώς περιείχε τον μεγαλύτερο όγκο επιστημονικής πληροφορίας από κάθε άλλο, δημοσιεύοντας ανελλιπώς εκτός του Μετεωρολογικού Δελτίου και πλήθος άρθρων για τις Φυσικές Επιστήμες. Η στενή σύνδεση της Εστίας με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών είναι εμφανής και από την πολυπληθή αρθρογραφία των διευθυντών του ΕΑΑ, του Ιούλιου Σμίτ (1825-1884), του Δημήτριου Κοκκίδη (1840-1896) και του Δημήτριου Αιγινήτη (1862 1934). Αξίζει να αναφερθεί η σχέση που αναπτύχθηκε μεταξύ του Δημήτρη Κοκκίδη και του διευθυντή για πολλά έτη της Εστίας, Γεωργίου Δροσίνη. Ο ποιητής, πεζογράφος και δημοσιογράφος. Γεώργιος Δροσίνης, μέσω του Δ. Κοκκίδη γνώρισε την Αστρονομία και τη Μετεωρολογία, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο ίδιος το 1946 (Άπαντα: Σκόρπια φύλλα της ζωής μου, τόμος Ζ): “Τον Κοκκίδη επήγαινα και τον εύρισκα συχνά στο Αστεροσκοπείον και του χρεωστώ τις πρώτες γνώσεις Μετεωρολογίας εφαρμοσμένης με τα μετεωρολογικά όργανα, που μου τα εξήγησε: το κουρδισμένο Βαρόμετρον, το ανώτατο και κατώτατο Θερμόμετρον, το Βροχόμετρον και το Ανεμόμετρον. Μου εκίνησε από τότε τόσο το ενδιαφέρον για τις μετεωρολογικές μεταβολές. Ο Κοκκίδης για πρώτη φορά μου έβαλε το μάτι στον φακό του αστρονομικού τηλεσκοπίου για να ιδώ τη Σελήνη σαν ένα φωτερό και λαχταριστό από ζωή πλάσμα και όχι σαν πεθαμένο αποπαίδι της Γης. Ο Κοκκίδης, ενώ ήτον σοφός, όχι μόνον στην Αστρονομία αλλά και στις άλλες Θετικές Επιστήμες, ήτον και ο πολυλογώτερος άνθρωπος, που εγνώρισα στη ζωή μου. Αλλά πολύλογος, που δεν εκούραζε ποτέ τον ακροατή του”.
Δημοφιλές θέμα στα περιοδικά ποικίλης ύλης του 19ου αιώνα, αποτελούσαν και οι βιογραφίες των επιστημόνων. Η έμφαση δινόταν στα επιτεύγματα τους, όπου συχνά παρουσιαζόταν ως ηρωικές μορφές, ακολουθώντας το παράδειγμα των “μαρτύρων της επιστήμης” του Gaston Tissandier (1843-1899), εκδότη του γαλλικού περιοδικού La Nature. Χαρακτηριστικό της τάσης ηρωποίησης των επιστημόνων αποτελεί η δημοσίευση το ποίημα “Μάρτυρες της επιστήμης” από τον Κωστή Παλαμά στην Εστία (εικόνα 3).
Ο διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών Δ. Αιγινήτης, σε πολυσέλιδο άρθρο του στην Εστία το 1894 παρουσιάζει τη βιογραφία του Γάλλου Αστρονόμου Camille Flammarion (1842-1925), ενός από τους σημαντικότερους εκλαϊκευτές της επιστήμης και συνεργάτη του γαλλικού περιοδικού επιστήμης Cosmos (1852-1870).
Ο Αιγινήτης μέσω του άρθρου του προσδίδει υψηλή σημαντικότητα στην εκλαΐκευση της επιστήμης, παρουσιάζοντας τον βασικό εκπρόσωπο της, υμνώντας την ευφυΐα του και τη δημαγωγία του. Χαρακτηριστικά αναφέρει για τον Flammarion: “ηδυνήθη να εκθέση την Αστρονομίαν χωρίς να την υποβιβάση, ούτως ώστε να καταστήση τας υψηλοτέρας θεωρίας αυτής προσιτάς και εις αυτούς τους αγεωμέτρητους…. Χρειάζεται όμως ικανότης και ιδιοφυία ου σμικρά διά να αποσπάση τις εκ των στρυφνών και περιπλόκων υπομνημάτων τας επιστημονικάς αληθείας, να τας απλοποιήση αρκούντως, να τας καταστήση προσιτάς εις πάντας και να τας μεταδώση ως τερπνόν ανάγνωσμα εις όλα τα πνεύματα οιασδήποτε αναπτύξεως… Δεν είνε ίδιον παντός επιστήμονος να καθιστά προσιτά τα προϊόντα της διανοίας, είτε εαυτού είτε άλλων έργα είνε ταύτα».
Εικόνα 4: Λεπτομέρεια από το άρθρο Περί σεισμών εν Ελλάδι του Ι. Σμίτ. Περιοδικό Εστία Τεύχος 8 (1876)
Τα άρθρα του Flammarion, δημοσιεύονταν αποσπασματικά και στα περιοδικά επιστήμης για το ευρύ κοινό το Σύμπαν* (1887-1889) με έμφαση στην Αστρονομία, στη Φυσική και στη Μετεωρολογία και το Κόσμος* (1889-1895) με έμφαση στις Φυσικές Επιστήμες. Όπως αναφέρει η Ε. Μεργούπη- Σαβαΐδου, “τα περιοδικά Σύμπαν και Κόσμος διακρίνονται από τα περιοδικά ποικίλης ύλης καθώς παρουσιάζουν τις Φυσικές Επιστήμες ως ξεχωριστό κλάδο από τη Φιλολογία και δίνουν έμφαση μόνο σε αυτές”. Πρέπει να σημειωθεί πως μέχρι τις αρχές του 20ού, όπου αυτονομήθηκε το Φυσικομαθηματικό Τμήμα από τη Φιλοσοφικής Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, η ενσωμάτωση των Φυσικών Επιστημών στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες ήταν μία φυσιολογική δομή, στην ελληνική επιστημονική κοινότητα.
Το περιοδικό Κόσμος του 1889, αποτελούσε ένα «εγκυκλοπαιδικόν περιοδικόν μετά εικόνων» και ακολουθούσε τα πρότυπα του ομότιτλου γαλλικού Cosmos, τόσο στη θεματολογία όσο και στις γραφικές απεικονίσεις (Ε. Μεργούπη- Σαβαΐδου, 2010). Στο Κόσμος, δεν προκύπτουν δεδομένα για το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, ως πηγή αρθρογραφίας ωστόσο στο πλήθος των άρθρων του προερχόταν επίσης από επιστημονικούς κύκλους.
Στο Σύμπαν συναντώνται άρθρα του Δημήτρη Κοκκίδη με τίτλους, Έκλειψις της Σελήνης (εκ του Αστεροσκοπείου Αθηνών), Αι τροχιαί: οι νόμοι αυτών, Περί των βολίδων ουρανολίθων και διαττόντων αστέρων και Περί της εορτής του αγίου Πάσχα. Το Σύμπαν έχαιρε αναγνώρισης από τους επιστημονικούς κύκλους και είναι χαρακτηριστική η αναφορά του για τους “Στύλους του Σύμπαντος”, τον Δ. Κοκκίδην, καθηγητήν του Εθν. Πανεπιστημίου και διευθυντήν του Αστεροσκοπείου Αθηνών, και Κ. Μητσόπουλον, Καθηγητήν της Γεωλογίας και Ορυκτολογίας εν τω Εθν. Πανεπιστημίω και τω Πολυτεχνείω.
Στην αναζήτηση των άρθρων που προέρχονται από Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, παρατηρούμε σχετικά με τη θεματολογία πως, ο Ι. Σμίτ γράφει για τις παρατηρήσεις του στη Μετεωρολογία και στη Σεισμολογία και λιγότερο στην Αστρονομία, όπως διαφαίνεται στα άρθρα Περί του μεγάλου κόμητος του 1882, Περί κομήτου, Σεισμοί εν Ελλάδι, Περί σεισμών εν Ελλάδι, Τίνες αι ύψισται θερμοκρασίαι αι παρατηρηθείσαι εν Αθήναις, Συμβολή εις την κλιματολογίαν της Αττικής , Κανονισμός και τύπος των μετεωρολογικών σταθμών (Εικόνα 4 ).
Εικόνα 5: [α] Λεπτομέρεια από το άρθρο του Δ. Κοκκίδη Περί του σχήματος και μεγέθους της γης. Περιοδικό Αθήναιον Έτος Β΄, τεύχος δ΄ (Ιούλιος-Αύγουστος 1873), 288-300. [β]·Λεπτομέρεια από το άρθρο Δ. Κοκκίδη Περί του πλανητικού συστήματος του Δ. Κοκκίδη. Περιοδικό Ιλισός, Έτος Α΄, φυλ. Δ΄(1868)
Ο Δ. Κοκκίδης, δημοσίευσε κυρίως άρθρα Αστρονομίας, όπως τα Ο περίπλους της γης εν έτει 1876, Το βόρειον σέλας εν Αθήναις την 12 και 13 Οκτωβρίου 1870, Ο έναστρος ουρανός της Ελλάδος, Περί των διπλών αστέρων, Περί του πλανητικού συστήματος και λιγότερα Μετεωρολογίας όπως τα, Μετεωρολογική έποψις του 1884, Μετεωρολογική έποψις των Αθηνών κατά το έτος 1885, Μετεωρολογικά κ.α. (Εικόνες 5α,β).
Αντίστοιχα, ο Δ. Αιγινήτης γράφει για την Κοσμογονία παρουσιάζοντας τη θεωρία του Laplace για τη δημιουργία του πλανητικού συστήματος μέσω πολυσέλιδου άρθρου του χαρακτηρίζοντας τον, ο μέγας Laplace, πατήρ της ουράνιας μηχανικής……κατόρθωσε να ερευνήση απ’ άκρον μέχρι των ελαχίστων λεπτομερειών την μηχανικήν κατάστασιν του ηλιακού συστήματος.
Η έρευνα για το δημόσιο επιστημονικό λόγο στην Ελλάδα, αποτελεί ένα ιδιαίτερα πρόσφορο πεδίο στην ιστοριογραφία της επιστήμης και στη μελέτης της εξέλιξης της επιστήμης. Στην παρούσα ανασκόπηση, παρουσιάστηκε σε συντομία η συνεισφορά του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών μέσω των άρθρων των διευθυντών, στις απαρχές του δημόσιου επιστημονικού λόγου τον 19ο αιώνα. Παράλληλα το μεγάλο πλήθος των δημοσιεύσεων που ανακτήθηκαν θέτει τη βάση για περαιτέρω έρευνα.
*Ανάτυπα των Περιοδικών Σύμπαν και Κόσμος, υπάρχουν στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος
Πηγές:http://magazine.noa.gr/archives/3555
Οόρος εκλαΐκευση της επιστήμης αναφέρεται στη μεταφορά μίας εξειδικευμένης γνώσης από το κέντρο της δημιουργίας της προς ένα ευρύτερο κοινό, σχετικό ή μη με το αντικείμενο. Στη νεοσύστατη ελληνική επιστημονική κοινότητα του 19ου αιώνα, τα περιοδικά ποικίλης ύλης και τα περιοδικά επιστήμης, αποτέλεσαν έναν βασικό χώρο έκφρασης των απόψεων και των ιδεών στις Φυσικές Επιστήμες και των εφαρμογές τους, συμβάλλοντας σημαντικά στην ανάπτυξη τους. Κατά τον 19ο αιώνα, η ενασχόληση με τη σύγχρονη επιστήμη αποτελούσε δείγμα καλλιέργειας, καθώς τόσο οι εφημερίδες όσο και τα περιοδικά παρουσίαζαν συχνά ανταποκρίσεις για τις τελευταίες ανακαλύψεις στην επιστήμη και στην τεχνολογία (Φ. Παπανελοπούλου, 2014). Ο ιδιαίτερα μεγάλος όγκος άρθρων με θεματολογία Φυσικής, Χημείας, Αστρονομίας, Μετεωρολογίας και Γεωλογίας, λειτούργησε ουσιαστικά ως μέσο δημόσιας επικοινωνίας των επιστημόνων αλλά και ως μια άτυπη εκπαίδευση των πολιτών.
Τα άρθρα των περιοδικών του 19ου αιώνα, χαρακτηρίζονται από την απλότητα και τη σαφήνεια στο ύφος τους, που αποτελούν στοιχεία της εκλαϊκευμένης επιστήμης, παρόλο που ο χαρακτηρισμός της εποχής τους ήταν περιοδικά προς διάδοσιν των επιστημονικών γνώσεων. Οι πολυάριθμες αρθρογραφήσεις, αποτέλεσαν το δημόσιο επιστημονικό λόγο της εποχής διαμορφώνοντας ένα αναγνωστικό κοινό για την επιστήμη, όπως ακριβώς συνέβαινε και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες Για παράδειγμα στη Γαλλία ο περιοδικός τύπος, όπως το Comptes Rendus, και το La Nature, είχαν το ρόλο του ανταποκριτή των πεπραγμένων της Académie des Sciences, διαμορφώνοντας έτσι μία νέα επαγγελματική ομάδα τους εκλαϊκευτές (vulgarisateurs) (Ε. Μεργούπη- Σαβαΐδου, 2010).
Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών από τις απαρχές του, αποτέλεσε βασική πηγή επιστημονικού λόγου καθώς σε πολλά περιοδικά εκτός από τα άρθρα Αστρονομίας, Μετεωρολογίας και Σεισμολογίας, δημοσιευόταν και οι μετεωρολογικές παρατηρήσεις που λάμβαναν από το ΕΑΑ. Οι μετεωρολογικές παρατηρήσεις δημοσιεύονται συστηματικά από τα μέσα του 1890 και ως το 1931 στα Χρονικά του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, τα οποία συντάσσονται στη Γαλλική γλώσσα (Annales de l’ Observatoire d’ Athenes), αλλά ως το 1890 το μετεωρολογικό δελτίο δημοσιευόταν στα περιοδικά ποικίλης ύλης όπως, η Εστία, η Πανδώρα, η Χρυσαλλίς, το Δελτίον της Εστίας, το Αθήναιον, η Εφημερίδα των Φιλομαθών και ο Παρνασσός. Από τις παλαιότερες δημοσιεύεις μετεωρολογικών παρατηρήσεων, αποτελούν τα άρθρα του Διευθυντή του ΕΑΑ Ιωάννη Παπαδάκη (1825 – 1876) στην Εφημερίς των Φιλομαθών, το καλοκαίρι του 1857.
 |
| Εικόνα 2: Διεθνές Μετεωρολογικόν Δελτίον από το Αστεροσκοπείον Αθηνών. Περιοδικό Δελτίον της Εστίας, Τεύχος 50 (1891) |
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το περιοδικό Εστία, καθώς περιείχε τον μεγαλύτερο όγκο επιστημονικής πληροφορίας από κάθε άλλο, δημοσιεύοντας ανελλιπώς εκτός του Μετεωρολογικού Δελτίου και πλήθος άρθρων για τις Φυσικές Επιστήμες. Η στενή σύνδεση της Εστίας με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών είναι εμφανής και από την πολυπληθή αρθρογραφία των διευθυντών του ΕΑΑ, του Ιούλιου Σμίτ (1825-1884), του Δημήτριου Κοκκίδη (1840-1896) και του Δημήτριου Αιγινήτη (1862 1934). Αξίζει να αναφερθεί η σχέση που αναπτύχθηκε μεταξύ του Δημήτρη Κοκκίδη και του διευθυντή για πολλά έτη της Εστίας, Γεωργίου Δροσίνη. Ο ποιητής, πεζογράφος και δημοσιογράφος. Γεώργιος Δροσίνης, μέσω του Δ. Κοκκίδη γνώρισε την Αστρονομία και τη Μετεωρολογία, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο ίδιος το 1946 (Άπαντα: Σκόρπια φύλλα της ζωής μου, τόμος Ζ): “Τον Κοκκίδη επήγαινα και τον εύρισκα συχνά στο Αστεροσκοπείον και του χρεωστώ τις πρώτες γνώσεις Μετεωρολογίας εφαρμοσμένης με τα μετεωρολογικά όργανα, που μου τα εξήγησε: το κουρδισμένο Βαρόμετρον, το ανώτατο και κατώτατο Θερμόμετρον, το Βροχόμετρον και το Ανεμόμετρον. Μου εκίνησε από τότε τόσο το ενδιαφέρον για τις μετεωρολογικές μεταβολές. Ο Κοκκίδης για πρώτη φορά μου έβαλε το μάτι στον φακό του αστρονομικού τηλεσκοπίου για να ιδώ τη Σελήνη σαν ένα φωτερό και λαχταριστό από ζωή πλάσμα και όχι σαν πεθαμένο αποπαίδι της Γης. Ο Κοκκίδης, ενώ ήτον σοφός, όχι μόνον στην Αστρονομία αλλά και στις άλλες Θετικές Επιστήμες, ήτον και ο πολυλογώτερος άνθρωπος, που εγνώρισα στη ζωή μου. Αλλά πολύλογος, που δεν εκούραζε ποτέ τον ακροατή του”.
Δημοφιλές θέμα στα περιοδικά ποικίλης ύλης του 19ου αιώνα, αποτελούσαν και οι βιογραφίες των επιστημόνων. Η έμφαση δινόταν στα επιτεύγματα τους, όπου συχνά παρουσιαζόταν ως ηρωικές μορφές, ακολουθώντας το παράδειγμα των “μαρτύρων της επιστήμης” του Gaston Tissandier (1843-1899), εκδότη του γαλλικού περιοδικού La Nature. Χαρακτηριστικό της τάσης ηρωποίησης των επιστημόνων αποτελεί η δημοσίευση το ποίημα “Μάρτυρες της επιστήμης” από τον Κωστή Παλαμά στην Εστία (εικόνα 3).
 |
| Εικόνα 3: Λεπτομέρεια από το άρθρο Ποίημα του Κωστή Παλαμά για τους Μάρτυρες της επιστήμης. Περιοδικό Εστία, Τεύχος 465 (1884). |
Ο διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών Δ. Αιγινήτης, σε πολυσέλιδο άρθρο του στην Εστία το 1894 παρουσιάζει τη βιογραφία του Γάλλου Αστρονόμου Camille Flammarion (1842-1925), ενός από τους σημαντικότερους εκλαϊκευτές της επιστήμης και συνεργάτη του γαλλικού περιοδικού επιστήμης Cosmos (1852-1870).
Ο Αιγινήτης μέσω του άρθρου του προσδίδει υψηλή σημαντικότητα στην εκλαΐκευση της επιστήμης, παρουσιάζοντας τον βασικό εκπρόσωπο της, υμνώντας την ευφυΐα του και τη δημαγωγία του. Χαρακτηριστικά αναφέρει για τον Flammarion: “ηδυνήθη να εκθέση την Αστρονομίαν χωρίς να την υποβιβάση, ούτως ώστε να καταστήση τας υψηλοτέρας θεωρίας αυτής προσιτάς και εις αυτούς τους αγεωμέτρητους…. Χρειάζεται όμως ικανότης και ιδιοφυία ου σμικρά διά να αποσπάση τις εκ των στρυφνών και περιπλόκων υπομνημάτων τας επιστημονικάς αληθείας, να τας απλοποιήση αρκούντως, να τας καταστήση προσιτάς εις πάντας και να τας μεταδώση ως τερπνόν ανάγνωσμα εις όλα τα πνεύματα οιασδήποτε αναπτύξεως… Δεν είνε ίδιον παντός επιστήμονος να καθιστά προσιτά τα προϊόντα της διανοίας, είτε εαυτού είτε άλλων έργα είνε ταύτα».
Εικόνα 4: Λεπτομέρεια από το άρθρο Περί σεισμών εν Ελλάδι του Ι. Σμίτ. Περιοδικό Εστία Τεύχος 8 (1876)
Τα άρθρα του Flammarion, δημοσιεύονταν αποσπασματικά και στα περιοδικά επιστήμης για το ευρύ κοινό το Σύμπαν* (1887-1889) με έμφαση στην Αστρονομία, στη Φυσική και στη Μετεωρολογία και το Κόσμος* (1889-1895) με έμφαση στις Φυσικές Επιστήμες. Όπως αναφέρει η Ε. Μεργούπη- Σαβαΐδου, “τα περιοδικά Σύμπαν και Κόσμος διακρίνονται από τα περιοδικά ποικίλης ύλης καθώς παρουσιάζουν τις Φυσικές Επιστήμες ως ξεχωριστό κλάδο από τη Φιλολογία και δίνουν έμφαση μόνο σε αυτές”. Πρέπει να σημειωθεί πως μέχρι τις αρχές του 20ού, όπου αυτονομήθηκε το Φυσικομαθηματικό Τμήμα από τη Φιλοσοφικής Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, η ενσωμάτωση των Φυσικών Επιστημών στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες ήταν μία φυσιολογική δομή, στην ελληνική επιστημονική κοινότητα.
Το περιοδικό Κόσμος του 1889, αποτελούσε ένα «εγκυκλοπαιδικόν περιοδικόν μετά εικόνων» και ακολουθούσε τα πρότυπα του ομότιτλου γαλλικού Cosmos, τόσο στη θεματολογία όσο και στις γραφικές απεικονίσεις (Ε. Μεργούπη- Σαβαΐδου, 2010). Στο Κόσμος, δεν προκύπτουν δεδομένα για το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, ως πηγή αρθρογραφίας ωστόσο στο πλήθος των άρθρων του προερχόταν επίσης από επιστημονικούς κύκλους.
Στο Σύμπαν συναντώνται άρθρα του Δημήτρη Κοκκίδη με τίτλους, Έκλειψις της Σελήνης (εκ του Αστεροσκοπείου Αθηνών), Αι τροχιαί: οι νόμοι αυτών, Περί των βολίδων ουρανολίθων και διαττόντων αστέρων και Περί της εορτής του αγίου Πάσχα. Το Σύμπαν έχαιρε αναγνώρισης από τους επιστημονικούς κύκλους και είναι χαρακτηριστική η αναφορά του για τους “Στύλους του Σύμπαντος”, τον Δ. Κοκκίδην, καθηγητήν του Εθν. Πανεπιστημίου και διευθυντήν του Αστεροσκοπείου Αθηνών, και Κ. Μητσόπουλον, Καθηγητήν της Γεωλογίας και Ορυκτολογίας εν τω Εθν. Πανεπιστημίω και τω Πολυτεχνείω.
Στην αναζήτηση των άρθρων που προέρχονται από Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, παρατηρούμε σχετικά με τη θεματολογία πως, ο Ι. Σμίτ γράφει για τις παρατηρήσεις του στη Μετεωρολογία και στη Σεισμολογία και λιγότερο στην Αστρονομία, όπως διαφαίνεται στα άρθρα Περί του μεγάλου κόμητος του 1882, Περί κομήτου, Σεισμοί εν Ελλάδι, Περί σεισμών εν Ελλάδι, Τίνες αι ύψισται θερμοκρασίαι αι παρατηρηθείσαι εν Αθήναις, Συμβολή εις την κλιματολογίαν της Αττικής , Κανονισμός και τύπος των μετεωρολογικών σταθμών (Εικόνα 4 ).
Εικόνα 5: [α] Λεπτομέρεια από το άρθρο του Δ. Κοκκίδη Περί του σχήματος και μεγέθους της γης. Περιοδικό Αθήναιον Έτος Β΄, τεύχος δ΄ (Ιούλιος-Αύγουστος 1873), 288-300. [β]·Λεπτομέρεια από το άρθρο Δ. Κοκκίδη Περί του πλανητικού συστήματος του Δ. Κοκκίδη. Περιοδικό Ιλισός, Έτος Α΄, φυλ. Δ΄(1868)
Ο Δ. Κοκκίδης, δημοσίευσε κυρίως άρθρα Αστρονομίας, όπως τα Ο περίπλους της γης εν έτει 1876, Το βόρειον σέλας εν Αθήναις την 12 και 13 Οκτωβρίου 1870, Ο έναστρος ουρανός της Ελλάδος, Περί των διπλών αστέρων, Περί του πλανητικού συστήματος και λιγότερα Μετεωρολογίας όπως τα, Μετεωρολογική έποψις του 1884, Μετεωρολογική έποψις των Αθηνών κατά το έτος 1885, Μετεωρολογικά κ.α. (Εικόνες 5α,β).
Αντίστοιχα, ο Δ. Αιγινήτης γράφει για την Κοσμογονία παρουσιάζοντας τη θεωρία του Laplace για τη δημιουργία του πλανητικού συστήματος μέσω πολυσέλιδου άρθρου του χαρακτηρίζοντας τον, ο μέγας Laplace, πατήρ της ουράνιας μηχανικής……κατόρθωσε να ερευνήση απ’ άκρον μέχρι των ελαχίστων λεπτομερειών την μηχανικήν κατάστασιν του ηλιακού συστήματος.
Η έρευνα για το δημόσιο επιστημονικό λόγο στην Ελλάδα, αποτελεί ένα ιδιαίτερα πρόσφορο πεδίο στην ιστοριογραφία της επιστήμης και στη μελέτης της εξέλιξης της επιστήμης. Στην παρούσα ανασκόπηση, παρουσιάστηκε σε συντομία η συνεισφορά του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών μέσω των άρθρων των διευθυντών, στις απαρχές του δημόσιου επιστημονικού λόγου τον 19ο αιώνα. Παράλληλα το μεγάλο πλήθος των δημοσιεύσεων που ανακτήθηκαν θέτει τη βάση για περαιτέρω έρευνα.
*Ανάτυπα των Περιοδικών Σύμπαν και Κόσμος, υπάρχουν στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος
Πηγές:http://magazine.noa.gr/archives/3555
Δημόσιος λόγος περί επιστήμης στην Ελλάδα, 1870-1900: εκλαϊκευτικά εγχειρήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στους πολιτιστικούς συλλόγους και στα περιοδικά. Διδακτορική Διατριβή. Ε. Μεργούπη- Σαβαΐδου, 2010 ΕΜΠ.
Ιστορία Φυσικών Επιστημών: Φαίδρα Παπανελοπούλου, 2014 ΕΚΠΑ.
Ψηφιακή Συλλογή Πλειάς των Ιστορικών Ελληνικών περιοδικών της Βιβλιοθήκης και Κέντρου Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Πατρών.
Ψηφιακή συλλογή Κοσμόπολις των φιλολογικών και λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφόρησαν στο ελληνικό κράτος, αλλά και στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο, από το 1834 έως το 1930, Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Πατρών.
Ψηφιοθήκη ΑΠΘ – Αρχειακές Συλλογές
Ψηφιοθήκη της Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου