Αθηνά Κουστένη: Ερωτευμένη με τον «παγωμένο» Τιτάνα

Καλλιτεχνική απεικόνιση του πώς μπορεί να φαίνεται ο Κρόνος από την επιφάνεια του δορυφόρου του, του Τιτάνα. Κάτω από την επιφάνειά του κρύβονται ωκεανοί νερού. (Φωτ. SHUTTERSTOCK)

«Στην οικογένεια είμαστε όλοι κάπου ψηλά», λέει και αναφέρεται στον πατέρα της, που ήταν ιπτάμενος χειριστής (υποπτέραρχος) στην Πολεμική Αεροπορία και στον αδελφό της, που είναι επίσης πιλότος. Η ίδια ήθελε να γίνει αστροναύτης, αλλά λόγω μυωπίας «κόπηκε» στα προκαταρκτικά τεστ. Τελικά έγινε αστροφυσικός με ειδικότητα στην πλανητολογία.Η συζήτηση μαζί της θα μπορούσε να αποτελεί τη βάση για σενάριο επιστημονικής φαντασίας, με την ίδια ως κεντρικό χαρακτήρα: μια επιστήμονα κυριολεκτικά παθιασμένη με το αντικείμενό της, με τεράστια επιθυμία για νέα γνώση, με συμμετοχή στα μεγαλύτερα διεθνή προγράμματα, σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA) και τη NASA, με άποψη για την ηθική της ανθρώπινης παρουσίας στο Διάστημα και την ευαισθησία να θαυμάζει ακόμη τον πλατύ, έναστρο ελληνικό ουρανό.
Ομως η δρ Αθηνά Κουστένη, διευθύντρια ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Ερευνας της Γαλλίας (CNRS) και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Διαστημικών Επιστημών, δεν είναι κινηματογραφικός ρόλος. Και όλα όσα λέει για την εξερεύνηση του πλανητικού μας συστήματος είναι απολύτως πραγματικά. Αλλωστε, πολλές από τις διαστημικές αποστολές που έχουν πραγματοποιηθεί και άλλες επικείμενες σχεδιάζονται και οργανώνονται από εκείνη.

Η δρ Αθηνά Κουστένη.

της Μ. Βασιλειάδου από την Καθημερινή

Οταν τη ρωτώ πότε αποφάσισε να σπουδάσει αστροφυσική, απαντά ότι το σκέφτηκε και το αποφάσισε στα 15 της. Μετά, απλώς το έκανε. «Είμαι ένας άνθρωπος που του αρέσουν πολύ οι προκλήσεις», λέει. «Η αστροφυσική γεννήθηκε μέσα μου επειδή διάβαζα πολλά επιστημονικά βιβλία και αναζητούσα ένα πεδίο για το οποίο τότε δεν ξέραμε πολλά πράγματα. Ετσι, στράφηκα στο σύμπαν. Ηθελα να ασχοληθώ με έναν επιστημονικό τομέα όπου θα μπορούσα να κάνω καινούργια πράγματα και οι πράξεις μου θα είχαν αποτέλεσμα, προσθέτοντας ένα κομμάτι στο μεγάλο παζλ του σύμπαντος, που προσπαθούμε να φτιάξουμε».
«Ησασταν από τα παιδιά που ξέρουν όλους τους αστερισμούς στον ουρανό;», τη ρωτώ. «Οχι», απαντά γελώντας, «ήμουν από τα παιδιά που είχαν πάντοτε ένα βιβλίο ανοικτό μπροστά τους». «Επιστημονική φαντασία;», επιμένω. «Λίγη», λέει. «Ο μόνος που μου έκανε ήταν ο Ισαάκ Ασίμοφ, ως συγγραφέας - επιστήμονας. Και επειδή στα μυθιστορήματά του δεν υπήρχαν πολλά gadgets που αναβοσβήνουν!».
Ο Ασίμοφ έλεγε πως η αληθινή απόλαυση είναι το να βρίσκεις και όχι το να ξέρεις. Με ανάλογο πνεύμα, εκείνη επέλεξε την αστροφυσική και πίστεψε στην καριέρα σε ένα πεδίο που, στη δεκαετία του 1990 –τότε ολοκλήρωνε το διδακτορικό της– ήταν σχεδόν απροσπέλαστο από τις γυναίκες. «Το πιο δύσκολο ήταν να βρω το επιστημονικό μου αντικείμενο μέσα σε αυτόν τον τομέα», λέει. «Αλλοι ασχολούνται με άστρα, γαλαξίες, κοσμολογία. Εγώ ήθελα κάτι εφικτό: να εξερευνήσω πιο βαθιά και πιο σοβαρά το πλανητικό μας σύστημα με διαστημικές αποστολές και να βγάλουμε συμπεράσματα για όλα τα σώματα, μικρά και μεγάλα, στο ηλιακό σύστημα. Ετσι, επέλεξα την πλανητολογία».
Συμμετείχε από την αρχή στην αποστολή του ρομποτικού διαστημικού οχήματος «Κασίνι-Χόιχενς» (Cassini-Huygens, 1997) –συνεργασία της ESA με τη NASA–, που αποσκοπούσε στη μελέτη του Κρόνου και των δορυφόρων του. Τον Ιανουάριο του 2005, το σκάφος «Χόιχενς» αποχωρίστηκε από το κυρίως διαστημόπλοιο «Κασίνι», εισχώρησε στην ατμόσφαιρα του Τιτάνα και προσεδαφίστηκε στέλνοντας πληροφορίες στη Γη.
Από τη στιγμή που στη συζήτηση μπαίνει ο Τιτάνας, ένα από τα «παγωμένα» φεγγάρια που βρίσκονται γύρω από τον Κρόνο, δεν βγαίνει ξανά από εκεί. «Θα μπορούσα να σας μιλάω ώρες για αυτόν», λέει. Τον επέλεξε για το διδακτορικό της και δεν διαψεύσθηκε στην πεποίθησή της ότι ο μεγαλύτερος δορυφόρος του Κρόνου και δεύτερος μεγαλύτερος στο ηλιακό μας σύστημα είναι «ένας κόσμος με προοπτικές». Οπως δείχνουν τα έως τώρα στοιχεία, ο Τιτάνας τηρεί τις προϋποθέσεις πλανητικής κατοικησιμότητας (Planetary habitability), δηλαδή διαθέτει νερό, θρεπτικά συστατικά (οργανικά στοιχεία) και ενέργεια. «Αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να φύγουμε αύριο και να πάμε να κατοικήσουμε εκεί», τονίζει. «Ομως με τα σημερινά επιστημονικά δεδομένα, ο Τιτάνας είναι ένας δυνάμει βιώσιμος κόσμος στο ηλιακό μας σύστημα, που μπορεί να είχε στο παρελθόν, να έχει στο παρόν ή να δημιουργήσει στο μέλλον ζωή».

Τομή στον Εγκέλαδο, δορυφόρο του Κρόνου, που κατά πάσα πιθανότητα διαθέτει μεγάλο ωκεανό κάτω από την επιφάνειά του.

Οι διεθνείς διαστημικές εταιρείες και ειδικά η NASA και η ESA διαθέτουν ένα πολύ σταθερό και φιλόδοξο πρόγραμμα για την εξερεύνηση του ηλιακού συστήματος και των εξωπλανητών, που μπορεί να επεκταθεί μέχρι το 2065. Μετά την έντονη εξερεύνηση του Αρη, με στόχο την επιστροφή δειγμάτων και τελικά την αποστολή ανθρώπων, η εξερεύνηση συνεχίζεται με αποστολές προς το εξωτερικό ηλιακό σύστημα, για τη μελέτη συνθηκών βιωσιμότητας εκεί. «Ετσι, επεκτείνουμε τα όρια της περιοχής όπου πιστεύουμε ότι η ζωή μπορεί να εμφανισθεί και να αναπτυχθεί», σχολιάζει.
Η υπομονή της και η επιθυμία να εξηγήσει όσα γνωρίζει ακόμη και στον πιο αμύητο ακροατή, καταλήγουν εντέλει σε μια ωραία περιγραφή του Τιτάνα: την εικόνα ενός παγωμένου και σκοτεινού πλανήτη –απέχει από τον Ηλιο 10 φορές περισσότερο από τη Γη– με εκτεταμένα υγρά σώματα υπό μορφή υδρογονανθράκων στην επιφάνεια– τουτέστιν, καφέ-πορτοκαλί λίμνες και ωκεανοί ιδιαιτέρως εύφλεκτοι. Εδώ, όλες οι χημικές αντιδράσεις συμβαίνουν αργά, όμως στην επιφάνεια υπάρχει πίεση 1,5 ατμόσφαιρας –σχεδόν όση της Γης–, και κάτω από αυτήν κρύβονται υδάτινοι ωκεανοί. Στόχος προσεχών αποστολών, που έχουν ήδη προγραμματιστεί, είναι να τρυπήσουν την επιφάνεια και να φθάσουν σε αυτούς τους ωκεανούς, συγκεντρώνοντας στοιχεία για την κατοικησιμότητα του Τιτάνα.
«Πόσος χρόνος χρειάζεται για να φθάσουμε ώς εκεί;», τη ρωτώ. «Οκτώ χρόνια», απαντά. Σε σύγκριση με τις δύο ημέρες ώς τη Σελήνη και τους οκτώ μήνες μέχρι τον Αρη, η απόσταση είναι τεράστια, τουλάχιστον για μια επανδρωμένη αποστολή. «Πόσο μάλλον εάν πρέπει να παραμείνει εκεί για έρευνα και μετά να επιστρέψει πίσω στη Γη», προσθέτει. «Αλλά δεν πειράζει, εγώ θα πήγαινα. Με τον όρο να μην ξαναγυρίσω πίσω, έτσι ώστε η αποστολή να μη γίνει “βαριά”. Και θα ήθελα να παραμείνω ξύπνια σε όλο το ταξίδι, για να δω όσα πρέπει να δω και να τα μεταδώσω».

Προς το σύμπαν
• Η διαστημική αποστολή «Mars 2020» της NASA, που πέταξε στις 30 Ιουλίου, θα φέρει πίσω τα πρώτα δείγματα από τον Αρη για να μάθουμε περισσότερα για αυτόν και να προχωρήσουμε προς επανδρωμένες αποστολές σε μία ή δύο δεκαετίες. Ηδη, στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Εκπαίδευσης Αστροναυτών στη Γερμανία προετοιμάζονται αστροναύτες για τον Αρη.

H διαστημική αποστολή «Mars 2020» της NASA, στον Αρη.

• Η διαστημική αποστολή JUICE της ESA θα εξερευνήσει τα φεγγάρια (δορυφόρους) του Κρόνου για να δούμε τι κρύβουν στους υδάτινους ωκεανούς τους και αν αποτελούν βιώσιμα περιβάλλοντα.

• Ο δορυφόρος του Δία, η Ευρώπη, είναι από τα πιθανότερα βιώσιμα φεγγάρια με ωκεανό ύδατος κάτω από την παγωμένη επιφάνειά της. Η αποστολή της NASA «Europa Clipper» θα την εξερευνήσει από το 2030 και μετά.

Καλλιτεχνική απεικόνιση της αποστολής της NASA «Europa Clipper», που θα εξερευνήσει από το 2030 την Ευρώπη, δορυφόρο του Δία.

• Ο Τιτάνας, όπως μας τον ανέδειξε η αποστολή «Cassini-Huygens», μοιάζει πολύ με την πρώιμη Γη χάρη στην ατμόσφαιρα από άζωτο και την οργανική χημεία του. Στο μέλλον θα εξερευνηθεί από την αποστολή της NASA «Dragonfly».

Η δρ Αθηνά Κουστένη δίνει διάλεξη με θέμα «Διαστημική εξερεύνηση κατοικήσιμων κόσμων στο ηλιακό μας σύστημα» στο Κέντρο Επισκεπτών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, την Πέμπτη 27 Αυγούστου, στις 8 μ.μ. Απαραίτητη η κράτηση θέσης στο 210-34.90.160. Οριο ατόμων 50.

Πηγή:https://www.kathimerini.gr/1092901/gallery/proswpa/synentey3eis/a8hna-koystenh-sthn-k-erwteymenh-me-ton-pagwmeno-titana