Σ. Τραχανάς:Πρέπει να αποφεύγω μαθήματα στο… “δικό” μου αμφιθέατρο
από την Κ. Μυλωνά Πατρίς
Το όνομά του δίνεται σήμερα σε ένα αμφιθέατρο του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Ο ίδιος, βέβαια, θεωρεί σώφρων επιλογή να το… αποφεύγει! Ο κορυφαίος δάσκαλος, Στέφανος Τραχανάς, είναι μία «ανορθόδοξη περίπτωση» που καταφέρνει και σήμερα να ξεχωρίζει.
Σήμερα, στις 3 το μεσημέρι, το Τμήμα πραγματοποίησε εκδήλωση αναγνώρισης του Στέφανου Τραχανά, για την επί τέσσερις δεκαετίες εθελοντική, αδιάλειπτη, και ιδιαίτερα ποιοτική διδασκαλία μαθημάτων προχωρημένης φυσικής σε πολλές γενιές φοιτητών του Τμήματος.
Με αφορμή την αναγνώριση αυτή, ο κ. Τραχανάς μιλά στην «Π» για τη δική του διαδρομή, την κοσμοθεωρία του και μας λύνει την απορία αν ο Θεός παίζει ζάρια μαζί μας…
Η σχέση σας με το Τμήμα Φυσικής κρατά 40 χρόνια. Πώς θα σας φανεί να βλέπετε το όνομά σας πλέον σε αμφιθέατρο στο οποίο έχετε διδάξει;
«Να εκφράσω πρώτα απ’ όλα τα αισθήματα ευγνωμοσύνης μου προς το Τμήμα Φυσικής και τους ανθρώπους του για την ευκαιρία που έδωσαν κάποτε σε μία «ανορθόδοξη περίπτωση», όπως η δική μου, να ζήσει μια δημιουργική ζωή αφιερωμένη σε όσα πραγματικά αγάπησε, τη διδασκαλία και το βιβλίο. Η ευγνωμοσύνη μου απευθύνεται, όμως, και πιο προσωπικά σ’ έναν πολύ ξεχωριστό άνθρωπο –τον Λευτέρη Οικονόμου– που είχε την τόλμη να εμπιστευτεί έναν παράξενο «τύπο», σαν εμένα, με αποδεδειγμένη ικανότητα να «χύνει το γάλα». Όπως επίσης και σε αγαπημένους φίλους όπως ο Φώτης Καφάτος, ο Γιώργος Γραμματικάκης και ο Πέτρος Δήτσας που επίσης συμμετείχαν στην… επιχείρηση διάσωσης!
Παραδόξως, το γάλα δεν το έχυσε τα χρόνια που ακολούθησαν –δεν μπορούσε να προδώσει την εμπιστοσύνη που του έδειξαν– και το αποτέλεσμα είναι να δέχεται σήμερα την εξαιρετική τιμή στην οποία αναφέρεστε. Ευτυχώς, δεν διδάσκω τώρα στο συγκεκριμένο αμφιθέατρο, γιατί ο νέος τρόπος διδασκαλίας που έχω υιοθετήσει τα τελευταία χρόνια –με ενεργό συμμετοχή των φοιτητών στην τάξη– απαιτεί επίπεδη αίθουσα με τραπέζια, οπότε δεν θα βρεθώ στην αμήχανη θέση που λέτε: Ο Τραχανάς να διδάσκει στο αμφιθέατρο Τραχανά! Το οποίο θα είχε, όμως, και τη χιουμοριστική πλευρά του.
Ο Ιωάννης Κονδυλάκης θα έγραφε σίγουρα ένα πολύ διασκεδαστικό διήγημα με αυτό το θέμα. Ο «επί του τοίχου δάσκαλος» να επιπλήττει τον ζωντανό εαυτό του για τα λάθη και τις «θολούρες» που μόλις εκτόξευσε «κατά των αθώων φοιτητών του». Η σώφρων τακτική εκ μέρους μου είναι, λοιπόν, να αποφεύγω μαθήματα σ’ αυτό το αμφιθέατρο!».
Έχω την αίσθηση πως οι φυσικοί κρύβετε μέσα σας έναν …καταπιεσμένο φιλόσοφο που κάποια στιγμή επαναστατεί. Αισθανθήκατε ποτέ έτσι;
«Αυτό που λέτε είναι κατάλοιπο της εποχής που η φυσική και η φιλοσοφία ήταν ένα, γι’ αυτό και ο τίτλος του διδάκτορα συνεχίζει να είναι διδάκτωρ φιλοσοφίας (PhD)! Ενώ ακόμη παλιότερα ήμασταν όλοι στη… ζεστή αγκαλιά της θεολογίας. Όλα ήταν εκφάνσεις του θείου. Έχουμε επομένως κι έναν… καταπιεσμένο θεολόγο μέσα μας και τον βγάζουμε από καιρού εις καιρόν. Ας μην σας προξενήσει έκπληξη, λοιπόν, ότι η ομιλία μου στην εκδήλωση του Τμήματος Φυσικής θα έχει… θεολογικό θέμα! Ο τίτλος της είναι «Παίζει ζάρια με τον κόσμο ο Θεός; Πώς το φετινό βραβείο Νόμπελ έβαλε τίτλους τέλους στη μεγαλύτερη επιστημονική διαμάχη του 20ου αιώνα». Και δεν απευθύνεται μόνο σε φυσικούς.
Η ομιλία θα αναδείξει, όμως, και την άλλη όψη του φυσικού επιστήμονα. Τον δύσπιστο Θωμά που έχει μέσα του. Όχι τον άπιστο Θωμά –γιατί και η απιστία είναι μια ανεστραμμένη μορφή πίστης– αλλά τον δύσπιστο που δεν δέχεται τίποτα χωρίς τεκμήρια. Και επιτρέψτε μου να πω ότι αυτή η δέσμευση να υποβάλουμε στο βάσανο του πειράματος τις θεωρίες μας –και άρα να είμαστε διαρκώς ανοιχτοί στο ενδεχόμενο να έχουμε κάνει λάθος– αποτελεί και τη βαθύτερη ηθική αξία της επιστήμης. Τον βαθιά αντιδογματικό της χαρακτήρα. Ένα καλό αντίδοτο στον φανατισμό και στη μισαλλοδοξία που απειλούν ξανά τον ανθρώπινο πολιτισμό, όπως πολλές φορές στο παρελθόν».
Ποιά ήταν η διαμάχη στην οποία αναφέρεται ο τίτλος της ομιλίας σας και τί δουλειά έχει ο Θεός σ’ αυτήν;
«Ήταν μια διαμάχη –στην πραγματικότητα ένας επιστημονικός εμφύλιος– γύρω από τις επαναστατικές νέες ιδέες για τον κόσμο που έφερε μαζί της η κβαντομηχανική. Η πιο επιτυχημένη επιστημονική θεωρία όλων των εποχών. Η οποία όχι μόνο εξήγησε τον κόσμο –από τα άτομα έως το σύμπαν– αλλά και τον άλλαξε, μέσω της τεχνολογίας, όσο τίποτε άλλο στην ανθρώπινη ιστορία μέχρι τώρα. Οτιδήποτε κρατάμε σήμερα στα χέρια μας ή εξαρτώμαστε από αυτό –το κινητό μας, ένας φακός LED, ένας δείκτης λέιζερ, το διαδίκτυο ή μια μαγνητική τομογραφία– οφείλει την ύπαρξή του στην κβαντομηχανική.
Όμως αυτή η επαναστατική θεωρία είναι ταυτόχρονα ότι πιο παράξενο έχει συναντήσει ο ανθρώπινος νους. Αν τα αλλόκοτα πράγματα που συμβαίνουν στον κβαντικό μικρόκοσμο συνέβαιναν και στη δική μας ανθρώπινη κλίμακα, τότε ο κόσμος μας θα ήταν το απόλυτο τρελοκομείο! Όμως αυτή η τρέλα φαίνεται να έχει –για να θυμηθούμε τον Άμλετ– «μια μέθοδο μέσα της»: Πίσω της βρίσκεται μία μόνο βασική ιδέα που ακούει στο όνομα Κύματα Πιθανότητας. Μια τρομοκρατική έκφραση από την οποία κρατάμε μόνο τη δεύτερη λέξη: Πιθανότητες.
Ότι στον μικρόκοσμο, σχεδόν τίποτα δεν είναι βέβαιο και τα φυσικά γεγονότα μόνο με πιθανότητες μπορούν να προβλεφτούν. Ο Θεός παίζει ζάρια με τον κόσμο λοιπόν –αυτό λέει η κβαντομηχανική- και κάπως έτσι μπλέξαμε και το Θεό στις… δουλειές μας! Με τον Αϊνστάιν, από τη μία μεριά να υποστηρίζει ότι ο Θεός δεν κάνει τέτοια… κακά πράγματα –να παίζει ζάρια δηλαδή– και τον αρχηγό της άλλης παράταξης, τον μεγάλο Δανό φυσικό Νιλς Μπορ, να λεει ότι αυτό ακριβώς κάνει. Έφτιαξε έναν πιθανοκρατούμενο κόσμο. Και το πείραμα –αυτό το ανώτατο δικαστήριο της Φυσικής– να δικαιώνει τελικά τον Μπορ και να τερματίζει μια διαμάχη ηλικίας περίπου εκατό χρόνων!
Η απονομή του φετινού βραβείου Νόμπελ στους πειραματικούς φυσικούς που σχεδίασαν και εκτέλεσαν τα σχετικά πειράματα, έβαλε πράγματι τους τίτλους τέλους σ’ ένα από τα σημαντικότερα επεισόδια την ιστορία της επιστήμης.
Ας κάνουμε όμως τελείως σαφές ότι η αναφορά στο Θεό σε όλα τα παραπάνω δεν έχει θρησκευτικό περιεχόμενο. Είναι καθαρά συμβολική. Ο Θεός δεν είναι επιστημονική έννοια. Η ύπαρξή του ούτε να επιβεβαιωθεί μπορεί αλλά ούτε και να διαψευστεί. Οι περί Θεού προβληματισμοί είναι έξω από την αρμοδιότητα της Φυσικής Επιστήμης».
Τί να περιμένουμε αύριο από τους φοιτητές που σήμερα γεμίζουν τα αμφιθέατρα του Πανεπιστημίου Κρήτης;
«Από πολλές πλευρές είναι σίγουρα τυχεροί φοιτητές έστω κι αν το δώρο της νεότητας δεν τους επιτρέπει πάντα να το δουν αυτό πολύ καθαρά. Σύμφωνα με την τελευταία διεθνή αξιολόγηση, σπουδάζουν στο καλύτερο πανεπιστήμιο της χώρας από ερευνητική άποψη ενώ η στενή συνεργασία του πανεπιστημίου με το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες που τους δίνονται.Στο αμφιθέατρο που σήμερα παίρνει το όνομά του
Από κει και πέρα αρχίζουν οι προσωπικές τους επιλογές και η αναζήτηση εκείνων των βαθύτερων ενδιαφερόντων τους γύρω από τα οποία θα συγκροτηθεί αργότερα η ταυτότητά τους ως επαγγελματιών επιστημόνων, ως σκεφτόμενων ανθρώπων και ως πολιτών. Ο τρόπος που ζήσαμε και στοχαστήκαμε τα φοιτητικά μας χρόνια έχει καθοριστική επίδραση στο είδος της ζωής που θα κάνουμε.
Μιλώντας από την πλευρά των δικών μου ατομικών και κοινωνικών αξιών, θα ήμουν ευτυχής αν ένα σημαντικό ποσοστό των φοιτητών μας έπαιρνε φεύγοντας από το πανεπιστήμιο –πέρα από μια στέρεη γνώση του αντικειμένου που σπούδασε- και δυο γενικότερες «στάσεις ζωής».
α) Ό,τι κάνουμε να το κάνουμε με μεράκι. Η αγάπη για τη δουλειά μας δεν είναι ικανή συνθήκη, είναι όμως σίγουρα αναγκαία για μια ικανοποιητική ζωή.
β) Η ανεξάρτητη σκέψη. Αν έτσι αισθανθούν να μην διστάσουν να αναζητήσουν τους δικούς τους δρόμους μακρυά από τους «τυφλοσούρτες» των γονιών και των δασκάλων τους. Θα ζήσουν σε καιρούς πολύ διαφορετικούς από εκείνους στους οποίους ζήσαμε εμείς και τα διανοητικά εργαλεία που θα χρειαστούν σίγουρα δεν θα είναι τα δικά μας.
Κρίνοντας από την «εικόνα» που φτάνει σε μένα, μπορώ να αισιοδοξήσω ότι το αποτέλεσμα θα είναι μια καλύτερη Ελλάδα»
.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου